Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra Het Europees jaar van de strijd tegen armoede: het EU-armoedebeleid doorgelicht Ides Nicaise

De EU en armoedebestrijding  Lissabon / Nice, 2000: “Van de EU de meest dynamische en competitieve kenniseconomie maken, met meer en betere jobs en meer sociale cohesie” O.a. tegen 2010 “een beslissende impact hebben op de uitroeiing van de armoede”  Brussel, 2010 ? EU-jaar van strijd tegen armoede / Belgisch EU-voorzitterschap TARKI-rapport: aantal armen sinds 1985 eerder gestegen dan gedaald, ongelijkheid gestegen. België? © I. Nicaise

Het kader: de ‘open methode van coördinatie’ Flexibel ‘soft law’ mechanisme voor gemeenschappelijk EU-beleid op domeinen waar het subsidiariteitsbeginsel geldt  Niet bindend  Geen consensus vereist  Gemeenschappelijke analyse en doelstellingen  Nationale actieplannen (NAPs / thans nationale strategierapporten voor sociale protectie en sociale inclusie - NSRSPSI)  Peer reviewing ervaringsuitwisseling  Gemeenschappelijke evaluatie (joint reports on social protection and social inclusion - JRSPSI)  Driejaarlijkse cyclus © I. Nicaise

Waarom zo weinig resultaat ? Externe oorzaken: Economisch – Twee zware economische crisissen: 2001 (11 sept.+ ICT-zeepbel) en 2008 (beurscrash) Sociaal – Immigratie (legaal & illegaal) – Fragmentering gezinnen Interne oorzaken: Incoherentie tussen algemeen beleid en armoedebeleid (Europees) neoliberaal beleid: – EU-uitbreiding – Dienstenrichtlijn – Liberalisering diensten van algemeen belang – Liberalisering landbouw Actieve welvaartsstaat: herverdeling naar werkenden? Lissabonstrategie © I. Nicaise

EU-visie op inclusiebeleid Verzorgingsstaat Actieve welvaartsstaat Kennissamenleving Verzorgingsstaat Actieve welvaartsstaat Kennissamenleving ? © I. Nicaise

Deel 1 ACTIEVE WELVAARTSSTAAT © I. Nicaise

Actieve welvaartsstaat Kern van nationale actieplannen = activering (werk als uitweg uit armoede). Dit is de welvaartsstrategie van de jaren ’80-’90 – hinkt achter op welvaartsstrategie van Lissabon (kennis, LLL…) © I. Nicaise

Effect van 1 jaar activering op ontsnappingskans uit armoede © I. Nicaise

Waarom zo’n zwakke link tussen werk en bestaanszekerheid ? Verdeling van jobs (job-rijke versus jobloze gezinnen) Kwaliteit van activeringsjobs (art.60, dienstencheques…) ‘vergeten variabelen’: Activering kan perverse effecten hebben: – terugval na tijdelijk werk (draaideureffecten), – sancties, – verdringingseffecten… Activering = ‘aanbodstimulering’ => neerwaartse druk op onderkant van de arbeidsmarkt Activeringsdiscours gaat samen met erosie sociale zekerheid bestaanszekerheid vermogens tewerkstelling © I. Nicaise

Actieve welvaartsstaat: de keerzijde Focus van OESO en EU sinds jaren ’90 inzake sociale zekerheid: afhankelijkheidsthese Recept ‘modernisering van de sociale zekerheid’ / ‘making work pay’: kloof tussen inkomen uit werk en sociale uitkeringen vergroten (fiscale & parafiscale ontlasting van lage lonen + ’beheersen’ van sociale uitkeringen). Bv in laatste 30 jaar is kloof tussen gemiddelde werkloosheidsuitkering en gemiddeld loon met 40% toegenomen Contractualisering en sancties (cf. federaal activeringsplan) © I. Nicaise

Deel 2 DE KENNISSAMENLEVING © I. Nicaise

Kennissamenleving en sociale cohesie: het ‘naïeve’ model Kennis- economie Internationale concurrentie Tewerkstelling social cohesie economische groei © I. Nicaise

Kennissamenleving en sociale cohesie in de praktijk kenniseconomie Stijgende vraag naar hooggeschoolde arbeid Dalende vraag naar laaggeschoolde arbeid Betere lonen, tewerkstellings- kansen en arbeidsvoorwaarden voor hooggeschoolden Lagere lonen en tewerkstelling, slechtere arbeidsvoorwaarden voor laaggeschoolden Minder sociale cohesie © I. Nicaise

Trends in inkomensongelijkheid Bron: OECD (2008), Growing unequal. Income distribution and poverty in OECD countries

Kennissamenleving en sociale cohesie: twee wegen  ‘kennis-intensieve’ groei: aanmoediging O&O, subsidëring high-tech industrie… => vraag naar hooggekwalificeerden stijgt en vraag naar laaggeschoolden daalt => groeiende kloof  ‘kennis-extensieve’ groei: investering in onderwijs en vorming, vooral ivm basisvaardigheden (geletterdheid, digitale vaardigheden, voorkoming ongekwalificeerde uitstroom uit onderwijs…) => verlaagt aanbod van laaggeschoolden en verhoogt aanbod van middengeschoolden => kloof daalt => Gezonde mix is cruciaal © I. Nicaise

Kennissamenleving en sociale cohesie: naar een evenwichtiger mix Kennis- intensief beleid Stijgende vraag naar hooggeschoolden Stabiele vraag naar laaggeschoolden Stabiele lonen & arbeids- voorw. + meer tewerkst. van hooggeschoolden Betere lonen & arbeids- voorwaarden voor laaggeschoolden Meer sociale cohesie Kennis- extensief beleid Stijgend aanbod hooggeschoolden Dalend aanbod laaggeschoolden © I. Nicaise

Onderwijsniveau en armoedekans Bron: Irish Department of Education, Key indicators on education in Ireland and Europe

Kennissamenleving: huidige trends Lissabondoelstellingen op vlak van kennissamenleving, die voor armoedebestrijding van belang zijn worden niet gehaald, integendeel: – Opnieuw daling participatie aan LLL – Stagnatie ongekwalificeerde uitstroom sinds +10 jaar – Geletterdheid bij jongeren daalt; bij volwassenen ? © I. Nicaise

EC – DG EAC (2008a), Progress towards the Lisbon objectives in education and training. Indicators and benchmarks – 2008

Deel 3: ARMOEDEBELEID OP EEN ANDERE LEEST © I. Nicaise

Basisfilosofie  Armoede als aantasting van mensenrechten: niet alleen de meest extreme vormen (honger, dakloosheid…) maar élke vorm van aantasting van de menselijke waardigheid Leven in krotten, met gevaar voor gezondheid Plaatsing van kinderen omwille van armoede Ongeletterdheid niettegenstaande leerplicht…  Niet (alleen) activering, maar (vooral) versterking van armen: investeren in hun menselijk, sociaal, cultureel, psychisch en materieel kapitaal => duurzaam effect op welzijn en zelfredzaamheid.  …in dialoog met mensen in armoede © I. Nicaise

Concreet ? ‘Sociale minimumstandaarden’ Nieuw EU Verdrag: hoofdstuk basisrechten EC aanbeveling over actieve inclusie (Oktober 2008) Adequaat inkomen Inclusief arbeidsmarktbeleid Toegang tot kwaliteitsdiensten Resolutie Europees Parlement over Actieve Inclusie (Mei 2009): gewaarborgd minimuminkomen optillen tot officiële EU- armoedegrens Dit kan enkel tegelijk met EU-convergentiebeleid inzake minimumlonen (momenteel spanning 13:1) © I. Nicaise

Gewaarborgde minimuminkomens in verhouding tot EU-armoedegrens Bron: EC – DG Empl (2009), Social protection and social inclusion 2008: EU indicators

Kwaliteitsvolle diensten = diensten die de ‘vermogens’ van armen verhogen: – Genereuze SZ (cf. Noord-Europees model / flexicurity) – Kwaliteitsvolle kinderopvang – Onderwijs & volwasseneneducatie – Gezondheidszorg – Gezinsondersteuning – Verenigingsleven… © I. Nicaise

Structuren voor dialoog Steunpunt Armoedebestrijding Evalueert tweejaarlijks het Belgische beleid op alle niveaus Geeft beleidsadvies op vraag of op eigen initiatief Organiseert een permanente dialoog tussen mensen in armoede / verenigingen van armen en andere actoren in de samenleving Vlaamse Gemeenschap: Vertikaal overleg (per beleidsdomein) tussen beleid en armen Horizontaal (over beleidsdomeinen heen) Belgisch model is vrij uniek in EU © I. Nicaise

Armoedetoets EC beveelt aan om elk beleidsvoorstel te onderwerpen aan een duurzaamheidstoets, d.i. inschatting van zijn economische, ecologische en sociale impact (waaronder armoede-effecten – vb. Ierland)  Meer coherent  Meer democratisch, transparant  Preventie van armoede (cf. inleiding: armoedeverhogend effect van bepaalde beleidskeuzen) BE: duurzaamheidstoets bestaat reeds op papier © I. Nicaise

EU 2020 Positief Duurzaamheidsperspectief: ‘slim – duurzaam – inclusief’ Armoede als een prioriteit (‘vlaggenschip-programma’) Expliciete doelstelling: -25% (= 20 mio mensen) tegen 2020 Investeringslogica (onderwijs, LLL, SZ, gezondheidszorgen) ??? Rechtenbenadering ? Minimuminkomens ? Van OMC naar ‘platform’ ? 4 maart 2010© I. Nicaise

Besluit EU bestrijdt armoede… …maar produceert er ook. => Na een decennium remediërend beleid wordt het tijd voor preventie of – nog beter – een proactief sociaal beleid. 4 maart 2010 © I. Nicaise