Verloren Jaren Gezondheid Gezondheidsprobleem Infectieziekten, parasieten Traumata Geestesstoornissen Cardiovasculaire aandoen. Respiratoire infecties Perinatale problemen Kwaadaardige tumoren % “Daly” lost (‘90) 22.9 11 10.5 9.7 8.5 6.7 5.1 WHO 1999

Geestesziekte Aantal gevallen (miljoen) Majeure depressie 340 “Alcohol” problemen 288 Mentale handicap 60 Epilepsie 40 Dementie 29 Schizofrenie 45 Suicidepoging 10-20 Geslaagde suicide 1 NB: Majeure depressie, schizofrenie, man.depr.psychose, alcoholproblemen OCD: 5 van de 10 belangrijkste ziekten

Recente “Belgische” cijfers 175.000 werknermers meer dan 1 jr WO (invalide) van 3.282.000 werknemers 50.000 psychiatrische stoornis 44.000 orthopedische aandoening 21.000 hart & bloedvaten 12.000 ongevallen, intoxicaties 11.000 neurologische stoornis Verdubbeling aantal patiënten psych.consultaties (‘90-’98)

Reden (relatieve) toename van psych.stoornissen Verbeteren van somatische gezondheid Chronisch verloop van geestesstoornissen Verouderen van bevolking - Toename oorlog, geweld, armoede, vluchtelingen, discriminatie, - Verhoogde soc.prof. belasting, verminderd fam/soc opvang Objectieve toename van depressie, jonge volwassenen Impact van symptomen, chronisch op verloop indiv. , fam., maatsch.

Depressie: Morbiditeit - Mortaliteit 3 x meer consultaties huisarts 4 x meer afwezig op werk 15 % depressieve patiënten: suicide 18 maanden na infarct: 17 % depressieve pt overleden 3 % niet depressieve pt overleden chronisch recidiverend verloop: tot 80 % recidief na 3-5 jr 20-30 % therapieresistent

Depressie - Frequente pathologie U.S.A. Life time prevalentie: 5-12 % man, 10-25 % vrouw Punt prevalentie: 2-3 % man, 5-9 % vrouw Europa: “depress” groep (78 463 indiv.,B,Nl,Fr,D,Sp) 6 mnd prevalentie: 7 % majeure depressie 1,8 % mineure depressie 8,3 % depressieve symptomen Toename depressie jong man. bevolking (20-39 jr) ?

Stigma van de psychiatrie Schaamte, oneer, schuld, falen bij diagnose van geestesstoornissen Vermijden, afwijzen van psych. patiënt (“not in my back yard”) Negatief effect op - verloop, herstel, zelfbeeld - zoeken, vinden adekwate hulp - allocatie van middelen (wet. ond., behandeling) - soc. rehabilitatieprogramma’s Moeilijk, onmogelijk deel te nemen aan soc. netwerk, tewerkstelling Stigma effect op familie, hulpverlener

Verminderen van stigma (WHO) Openlijk bespreken van geestesstoornissen in de maatschappij. Geven van adequate informatie - oorzaken, verloop, symptomen, prevalentie Tegengaan van negatieve stereotypen misvattingen Voorzien van steun, behandelingsmodaliteiten - maximale deelname aan gemeenschappelijk leven - wetgeving m.b.t. - discriminatie - tewerkstelling - toegang tot voorzieningen

Schizofrene psychose Bekend, - misvattingen (oorzaak, sympt., behandeling) - negatief stigma (gevaar, vreemd) - positief: artistiek, nonconvent. Frequente stoornis, jonge patiënten, Chronisch verloop Nieuwe mogelijkheden wetenschappelijk onderzoek Nieuwe inzichten m.b.t. behandeling Belang van vernieuwende behandelstrategieën

Schizofrenie Prevalentie (aantal in de bevolking) 0,2 - 1 % (België: 0,25 - 0,35 %) Ziekterisico doorsnee bevolking 1 % Eerste psychotische episode: adolesc., jonge volw.(18-30j) - onderbreking: - opleiding, prof. inschakeling - relaties, soc. netwerk - voorbereiding zelfst. funct. - symptomen ernstig, meestal hospitalisatie Na eerste episode /hosp.: moeilijke reïntegratie - resterende psych. symptomen (drugs !) - deficits: sociaal, affectief, cognitief - ontgoocheling, depressie, suicide - 80 % herval, rehospitalisatie

DIAGNOSTISCHE CRITERIA : SCHIZOFRENIE (D.S.M.-IV) KARAKT. SYMPTOMEN : - HALLUCINATIES - WANEN - GEDESORGANIS. SPRAAK, GEDRAG - NEGATIEVE SYMPTOMEN - GEDURENDE 1 MAAND SOCIAAL, PROFESSIONEEL DYSFUNCTIONEREN DYSFUNCTIONEREN EN SYMPTOMEN MEER DAN 6 MAAND UITSLUITEN VAN ORGAN. OF AFFECT. PATH., DRUGGEBRUIK

Symptomen Symptoom Hallucinaties Wanen Desorganisatie Positieve symptomen Symptoom Hallucinaties Wanen Desorganisatie Spraakstoornissen Gewijzigde functie Perceptie Denkvermogen Controle over activiteiten Denken en taal

Symptomen Symptoom Spraakarmoede Afgevlakt affect Avolitie Anhedonie Negatieve symptomen Symptoom Spraakarmoede Afgevlakt affect Avolitie Anhedonie Sociale teruggetrokkenheid Gewijzigde functie Vloeiend denken en spreken Emotionele expressie Gedrevenheid en motivatie Emotionele respons Sociaal gedrag

Symptomen Belang van negatieve symptomen Oorzaak van psychosociaal disfunctioneren en beperkingen zijn Problemen met : Educationele prestaties Professioneel functioneren Contact met anderen Intimiteit Aangaan van relaties Geringe respons op behandeling

Symptomen Chronische negatieve symptomen Beste predictor van ongunstige outcome Gerelateerd aan cognitieve disfunctie Beperkt sociaal functioneren Beperkt sociaal netwerk Meest belastend voor familie en verzorgers Beperkte subjectieve ervaring en lage kwaliteit van leven

Co-morbiditeit Depressie bij schizofrenie Tot 75% van de patiënten Prodromale fase Tijdens acute fase Na de episode Onthulde depressie (Knight ‘81) Akinetische depressie (Van Putten ‘78) Postpsychotische depressie (McGlashan ‘ 76)

Co-morbiditeit Misbruik van middelen in de loop van het leven (Mueser, 1990) Alcohol 30 - 40 % Cannabis 45 - 66 % Stimulantia 11 % Hallucinogenen 20 % Sedativa 3 - 11 % Opiaten 2 - 6 %

Symptomen Cognitieve disfunctie en deficits Subtiele disfunctie tijdens kinderjaren Progressieve disfunctie 2 tot 3 jaar vóór eerste psychotische episode (in alle gevallen?) Verloren bij psychotische episode Stabilisatie / non-progressie in de tijd of erger bij elke episode ?

Symptomen Sociale / Professionele disfunctie Positieve symptomen wanen hallucinaties desorganisatie Negatieve symptomen afgevlakt affect alogie avolitie anhedonie Sociale / Professionele disfunctie interpersoonlijke vaardigheden werk zelfzorg Cognitieve symptomen aandacht geheugen executieve functie Affectieve symptomen depressie angst en spanning dysforie

Verloop en resultaat Schizofrenie : een fasische aandoening Prodromale tekens Eerste psychotische episode Remissie / relapse Stabiel Chronisch

SCHIZOPHRENIA: STAGES OF DEVELOPMENT The development of functional psychotic disorder ADMISSION High risk of serious psychotic breakdown, aggressive behaviour or suicide DYSFUNCTION Premorbid Phase Prodromal Phase Psychotic Phase Relapse Chronic Phase Schizophrenia; A process, with the psychotic breakdown being a stage In the development of the illness PSYCHOSIS 15 17 30 Onset of illness Onset of episode Remission Relapse AGE I II III IV

Cerebrale ontwikkelingsstoornis Schizofrenie Structurele afwijkingen - functionele weerslag - statische afwijking Genetische factoren Omgevingsfactoren: - zwangersch.ziekten: infectie, (pre)eclampsie, placenta, voedsel, stress - pre-, perinatale complicaties Kwetsbaarheid voor schizofrenie

Verloop van schizofrene psychose (1) Voor de adolescentie: psychomot., soc. tekorten, beperkte lich., neurologische tekens. Eerste problemen, waarschuwingssignalen - slechter functioneren (school, werk) - sociale isolatie (familie, vrienden, ….) - ongewoon gedrag, kleding, interesses - “eigen” opvattingen, interpretaties - beïnvloeding, krachten, opdrachten - zelfverwaarlozing (eten, slaappatroon),Druggebruik! Psychotische episode

Preventie eerste psychotische episode ? Kwetsbaarheid opsporen : geen specifieke markers (neurofysiol. ?) Aandacht voor prodromen : - affect, cogn., perceptie (triest, bizar, veranderd, moe,…) - socialisatie, verminderen functioneren Risicofactoren : - adolescentie, persoonlijkh., familiale belasting - voorgeschiedenis : gestoorde ontwikkeling (cerebraal, - druggebruik, stressoren Gespecialiseerd, nauwkeurig opvolgen Farmacologische preventie ?

Verloop en resultaat Eerste psychotische episode De meeste eerste acute episoden worden voorafgegaan door prodromale symptomen. Occasioneel heeft de eerste psychotische episode een acuut begin zonder merkbare prodromen. Eerste psychotische episoden kunnen voor langere tijd onopgemerkt blijven. De symptomen nemen met de tijd dramatisch toe, zowel in frequentie als in intensiteit De duur van een onbehandelde psychose is gebonden aan het klinische en globale outcome op lange termijn.

Verloop van schizofrene psychose (2) Eerste psychotische episode - Progressief erger, incident Psychose: stoornis waarnemen, denken, affect, gericht handelen, taal … - Wanen: foute opvattingen, niet weerlegbaar (missie, achtervolging, afkomst, mogelijkheden, relaties, vreemde krachten, beïnvloeding) - Hallucinaties: waarneming zonder prikkel, (stemmen horen, visioenen, smaak/geur, lichaam) - Controle impulsen, activiteit, affecten, gestoord - Desorganisatie gedrag, spraak, agressie

Verloop en resultaat Post-psychotische periode Patiënten na een eerste episode: 90% remissie met adequate behandeling na 1 jaar Tijd voor herstel gem. 1 maand (28 d.) 1 op 3 patiënten ontwikkelt post-psychotische depressieve symptomen. Goede follow-up van zowel de patiënt als zijn familie zijn noodzakelijk.

Verloop van schziofrene psychose (3) Beperkte groep patiënten (+) klachtenvrij, recidiefvrij (20-30 %) Residuele symptomen:- wanen, hallucinaties, gedragsprobl - beperkingen zelfstandig funct. werken,soc.rolgedrag(30-40 %) Therapieresistent: wanen, hallucinaties prominent (10-15 %)

Clinical course of schizophrenia during 5-year follow-up First episode (n=48) 23% 35% 8% 34% All schizophrenia (n=107) 16% 32% 9% 43% 1 2 3 4 Watt et al, 1983

PSYCHOTISCH RECIDIEF “CEREBROTXICITEIT” v. PSYCHOSE PSYCHOT. SYNDROOM : MEER AGRESSIE, DISRUPTIE (LANGERE) REHOSPITALISATIE VERLIES EFFECT MEDICATIE: HOGERE DOSIS, LANGERE DUUR MEER NEVENEFF., MEER TD INDIVIDUEEL BELEVEN : MEER TRAUMAT. , CONFRONTEREND DEPRESSIE, SUÏCIDE VERLIES SOCIO-PROFESSIONELE INTEGRATIE GROTERE BELASTING VOOR FAMILIE

Prognose Sociaal : 1/3 goede sociale aanpassing Professioneel : - 50-70% majeure deficits -15% (40%) full-time werk Ziekenhuisverblijf : - 80% minstens 1 opname - 65-80% heropname Symptomen : 10-25% asymptomatisch in follow-up Verloop : - eerste 5-10 jaar flucturerend - dan stabiel of lichte verbetering Suïcide : 10% 10 jaar na eerste episode Psychiatrische patiënten : schizofrenen slechtste prognose

Cerebrale ontwikkelingsstoornis Schizofrenie Structurele afwijkingen - functionele weerslag - statische afwijking Genetische factoren Omgevingsfactoren: - zwangersch.ziekten: infectie, (pre)eclampsie, placenta, voedsel, stress - pre-, perinatale complicaties Kwetsbaarheid voor schizofrenie

Neurodevelopmental model van psychose Etiologie van schizofrenie ontwikkelingsdefect in de mediale temporale kwab schizofrenie defect in gen of genetische expressie voeding, infectie, placentale insufficiëntie organische aandoening, misbruik van middelen anoxie, hemorragie 3 6 geboorte 2 15 45 foetus (maanden) perinataal volwassenheid (jaren)

kwetsbaarheidsmodel Genetisch-Somatisch Psychosociaal Premorbied premorbiede kwetsbaarheid Stress Acute episode Acute psychotische decompensatie Psychosociale invloeden Relapse Evolutie op lange termijn Deficits Remissie

Gevolgen voor behandeling Vroegtijdig opsporen: preventie - specifieke, sensitieve tekens/afwijkingen wijzend op cerebrale ontwikkelingsstoornis Biologische achtergrond - psychose - belang van antipsychotica - kwetsbaarheid (hersenletsel) stabiel profylaxis nodig Verdere behandeling: langdurig bijsturen, betrekken familie, sociale context - manipuleren (omgevings)stress - voorzien in aangepaste opvang, steun

Biopsychosociale interventies Biologische behandeling Antipsychotica: acuut en onderhoud Andere middelen Psychologische behandeling Individuele psychotherapie: steunend, analytisch, CBT, psycho-educatie… Coping en sociale vaardigheden Sociale begeleiding Familie interventie Rehabilitatie

Schizophrenia outcome in Belgium Point prevalence 2.5 per 1,000 (1994) Global outcome 10 % Remission 25 % Partial remission 25 % Chronic course 40 % Chronic course with severe disability

Schizophrenia outcome in Belgium Treatment Life-time 5 admissions 75 % more than 2 years in hospital 8 mg haloperidol equivalents per day 44 % on depot Social 80 % Unemployed 80 % Single

Costs of schizophrenia in Belgium Important indirect costs Total direct costs All patients 9,1 Billion BEF (225 milj.USD) Per patient per year 360.000 BEF (9000 USD) 10 times more than for an average citizin

Schizophrenia Belgium Costs 1994 split Hospitalisation 89.7 % Ambulatory care 2.2 % Medication 5.4 % Sheltered housing 2.7 %

Costs of schizophrenia in Belgium 1,9% total health care costs 38% expenses psych.beds 10% expenses psych.consultations 0,5% expenses medication CV disorders: 16% of health budget Same expenses per patient per year for MS Chronic kindney insuff.: 9,45 billion BEF/year (7 times lower prevalence )

Geestesstoornissen Chronische pathologie Mentale retardatie, handicap Persoonlijkheidsstoornissen Misbruik - Afhankelijkheid van middelen Affectieve stoornissen Chronische psychosen

Chroniciteit Ernstige psychiatrische aandoening - langdurige ziektegeschiedenis (laag funct.niveau, episoden van acute path.) - impact op activiteiten van dagelijks leven (invaliderend op zelfredzaamheid, autonomie) - ondanks adequate behandeling moeilijk zich bevredigend in maatschappij te integreren

Psychosociale rehabilitatie Haalbare aanpak ? Relatie met psychiatrische hulpverlening - wie beste zorg, beste resultaten ? - concurrentie i.k.v. beperkte financiële middelen voor chron. zorg - ideologisch: “care” - “cure”

Psychosociale rehabilitatie Psychiatrie - Overbehandelen - Institutionalisering - Maakt pten afhankelijk - Totale instelling, asiel - Stigma, ps.hosp.macht - Beperkte (ther) activ. - Budget Rehabilitatie - = antizorg, antimed. - alleen rehab. nodig - uitschakeling gespec. zorg voor chron.pt - antiziekte begrip: te laat verwijzen onrealist. verwachting overstim., milit.allure weigeren zwaksten (cave werkfilosofie)

De-institutionaliseren Homeless: - groter aantal meer jongeren, vrouwen - 50% psychotisch, majeure pathol. - ex-residenten, jongeren nooit behandeld (Bachrach ‘92, Scott’93) Transinstitutionalisatie: toename psych. patiënten - in hostels - gevangenis (Pepper’92, Weller’92) Reductie aantal bedden (London) - 150% bezetting van acute (0,42 per duizend) acuut - geen opvang voor psych. patiënten

Desinstitutionalisering Realiteit, daklozen 3 subpopulaties psychiatrisch zieken Residentiële zorg in het verleden, dakloos na ontslag Jonge patiënten met inadequate zorg, gebrekkige toegang tot zorg Niet-psychotische groep, stoornis eerder gevolg van het dakloos zijn

Problemen psychiatrische handicap Beperkingen psych. # fys. stoornis psych.: soc. rol primair probleem fys.: soc. rol secundair probleem Psychisch: niet zichtbaar, meetbaar niet kunnen - niet willen? beperking - motivatie Niet voorspelbaar - stabiel, progressief, deficit - wisselende sociale aanpassing

Rehabilitatie VS: verwerven van vaardigheden, leerproces UK: hoe diensten en organisatie gebruiken om sociale rol effectief te verwerven, behouden Meer dan terugdringen van symptomen Verzameling van technieken krijgt politieke dimensie: organisatie, rechten, desinstit. Sociale dimensie even belangrijk als biologische

Rehabilitatie Een stabiel leven van goede kwaliteit in een omgeving die een gevoel van zinvolheid geeft Verschuiving van symptomen naar mate van functioneren en kwaliteit van het leven Evolutie van aan episoden gebonden zorg naar continue zorg, aangepast aan de specifieke noden van de patiënt, zo lang hij/zij dit nodig heeft Strategieën op lange termijn

Psycho-sociale rehabilitatie Effectief in behandeling chronische patiënten Effect langdurig intramuraal programma minstens gelijk aan extramuraal: sociaal, professioneel Grotere tevredenheid patiënt, familie Minder rehospitalisatie extramurale groep Kosten extramuraal kleiner/gelijk intramuraal (Stein e.a., Hoult e.a., Leff ….)

Rehabilitatie van patiënten Jonge patiënten met schizofrenie Normale verwachtingen van het leven: werk, geld, relaties, intimiteit, ... Mislukken als gevolg van ziekte, geringe ego-sterkte en gevoeligheid voor stress Streven naar doelstellingen en falen Initiële hoop verdwijnt

Rehabilitatie van patiënten Evolutie naar meer chronische aandoening Verder uitblijven van succes Frustratie Depressie en wanhoop Onmogelijkheid te slagen Geen doelen meer na 30 Opgeven en rationaliseren

Rehabilitatie van chronische patiënten Voortdurende symptomen Geringe zelfwaardering Weinig sociale vaardigheden Geringe professionele vaardigheden Gevoeligheid voor stress Stress als gevolg van de status van psychiatrische patiënt Disfuncties variëren met de tijd Vervreemding van de maatschappij

Rehabilitatie D. Bennett “Het proces van het helpen van een fysiek of psychiatrisch geïnvalideerd persoon om het beste van zijn/haar residuele mogelijkheden te maken en optimaal te functioneren in een zo normaal mogelijke context”

Rehabilitatie Anthony, psychiatrische resocialisatiemissie: “Het verbeteren van het functioneren van psychiatrisch geïnvalideerde personen, zodat zij met goed succes en tevredenheid kunnen functioneren in de omgeving van hun keuze, met de minste professionele interventie”

Psychosociale rehabilitatie (Bachrach, 1992) Maximum aan mogelijkheden ontwikkelen Individueel aangepaste interventies Belang van omgevingsfactoren Beklemtonen van mogelijkheden van patiënt Herstellen van hoop Nastreven van professionele inschakeling, dagactiviteit Omvattende zorg Patiënten worden betrokken (niet voor maar met) Continu, aanhoudend proces in tijd, over settings heen

Individueel aangepast Geen stereotype, uniforme benadering “op maat gesneden” aangepast aan: - mogelijkheden, noden van pt - specifieke context Belang van “assessment” - mogelijkheden, noden van pt familie omgeving - wensen van patiënt, familie, ….

Belang van omgeving Patiënt aanpassen aan omgeving Omgeving aanpassen aan patiënt (wonen, werken, vrije tijd, soc. netwerk, …..) Evenwicht tussen over- en onderstimulatie - instelling familie soc. prof. context

Gericht op sterke kanten, hoop Bekwaamheden, capaciteiten verbeteren Interesses uitbouwen Gericht op het “gezonde stuk van Ego” Herstellen van hoop - na functioneel verlies - na zelfwaardegevoel geschaad - i.t.t.klachten, deficit gericht

Betrokkenheid van patiënt Actieve deelname, cfr. wensen Bevragen, bespreken van wensen Bij elke fase opnieuw vragen, evalueren, bepalen Niet “voor” patiënt, maar “met” patiënt

Goals for patients Reconciliation with families Maintaining secure housing Obtaining employment - pursuing occupational objectives Establishing social networks

Case Management Travel guide, travel companion Functional and needs assessments Implementation, coordination - linkage of care network Family involvement Skills training and counselling

Vocational rehabilitation Work - provides income and permits autonomy - provides unique time and space structuring - broadens social contacts - recognisable place and role in society - forces activity and involvement

Importance of social skill training Social skills - never learned - lost - disuse - pathology No relations No professional integration No recreational activity Poor social network - family - patients

Results of social skills training Skills can be learned in training situations Moderate generalisation can be expected Generalisation enhanced if skills used in natural setting - reinforced by peers, relatives Poor skills learning when floridly psychotic Durability of skills depends on duration of training Reduces - relapse - social anxiety Improves social funcitoning

Rehabilitatie, gemeenschapsgerichte zorg Focus op : - aanpassen van individu en omgeving - coping, vaardigheden, probleem oplossen Netwerk van: continue omvattende gecoördineerde individuele aangepaste programma’s vermijden van : - overstimulatie (recidief risico) - onderstimulatie (regressie, deficit)

Rehabilitatie : Principes en Strategieën L. Stein : Behandeling in de context van de patiënt Start met prioriteiten van de patiënt Betrek patiënt in de planning van de zorg Betrek omgeving / familie in het zorgenplan Informeer alle belangrijke derden (behandelingsdoelstellingen en strategieën)

Rehabilitatie : Principes en Strategieën De 4 N’s van R .Vermote Niet-behandeling Noodspecificiteit Normalisatie Netwerk

Rehabilitatie : Principes en Strategieën Niet-behandeling Care verus Cure Verschuiving van symptomen naar graad van functioneren Kwaliteit van het leven Zorg in de gemeenschap Assertief outreach Continuïteit van de zorg

Rehabilitatie : Principes en Strategieën Noodspecificiteit Beoordeling van noden en sterkten Benadering aangepast aan noden Geïndividualiseerde interventies Probleem oplossen en vaardigheidstraining Case-management in ‘mini-teams’

Interventie van de familie Gevoelens binnen de familie na de diagnose: Ontkenning Rouw / verdriet Schuld Vrees voor stigmatisatie Verwardheid

Rehabilitatie : Principes en Strategieën Normalisatie Zorg in de gemeenschap Vermijd vervreemding Vaardigheidstraining in vivo Professionele rehabilitatie in vivo Dagelijkse activiteiten Recreatieve tijd

Rehabilitatie : Principes en Strategieën Netwerk Psychiatrische diensten Projecten voor beschermd wonen Gemeenschapsdiensten voor geestelijke gezondheidszorg Vrijwilligerswerk Sociaal netwerk en diensten

Interventie van de familie Gevoelens binnen de familie na de diagnose: Ontkenning Rouw / verdriet Schuld Vrees voor stigmatisatie Verwardheid

Expressed Emotion Attitude van familieleden t.o.v. patiënt Uitspraken, houding - kritisch - overbetrokken Maat voor belasting in de omgeving Hoge EE, geïnact. buitenshuis, geen medicatie --------------> GROOT HERVAL RISICO Lage EE, +, act. Buitenshuis, medicatie --------------> LAAG HERVAL RISICO

Original EE study Subgroups 1. On Drugs 12% Low EE 13% 2. Not On Drugs 15% 3. On Drugs 15% Total Group < 35 H 28% 4. Not On Drugs 42% High EE 51% 5. On Drugs 53% > 35 H 69% Nine-month relapse rate of total group of 128 schizophrenic patients. Low EE = 71 patients; high EE = 57 patients 6. Not On Drugs 92%

Kenmerken van “low” EE milieu Respecteert patiënt, accepteert zich terugtrekken Aanvaardt bestaan van pathologie Meer empathie voor lijden Meer tolerantie voor afwijkend gedrag Stelt geen te hoge verwachtingen Kan grenzen stellen Kan omgaan met acute symptomen Eerder bezorgd dan bevreesd

Interventie van de familie Problemen met concept van EE Langdurig interview / training EE als stigma Alleen aandacht voor families met hoge EE Geldigheid van het concept Predictieve waarde

Interventie van de familie : Educatie Familiegroepen Gedeelde ervaringen Verlichting van gevoelens van isolatie: ‘niet alleen’ zijn Verlichting van gevoelens van schuld en stigma Delen van wijzen van omgaan met praktische problemen Uitwisselen van methoden Een forum om gevoelens uit te drukken en te verwerken Vrije en krachtige gedachtenwisseling zonder aanvallen Een uitgebreid sociaal netwerk Newcomers discouraged by oldtimers

Aspecten van effectieve familie-interventie Geven van informatie, regelmatig bijsturen (belang van stress, medicatie, kwetsbaarheid) Scheppen grenzen tussen de generaties Verbeteren van communicatie Vergroten van probleemoplossend vermogen (oplossen van concrete problemen, op concrete manier) Verlagen van verwachtingen, stellen van haalbare doelen Reduceren van contact, meer fys. en psych. ruimte voor familie en patiënt Vergroten van sociaal netwerk van familie en patiënt

Interventie van de familie : Educatie “Een analyse van de evaluatie van de behoeften, op basis van een normatieve benadering, wees uit dat bij twee derde van de naastbestaanden met hoge EE een grote behoefte bestond op ten minste één of meer van de volgende vijf terreinen: Kennis over schizofrenie Subjectieve belasting Persoonlijke stress Gedragsstoornissen Coping Geen van de naastbestaanden met lage EE hadden hoge behoeften op alle vijf de criteria” (Smith et al 1993)

Interventie van de familie : Educatie “Families zijn een natuurlijk ondersteuningssysteem en zijn een belangstellende, betrokken en beschikbare bron die niet gemakkelijk kan worden vervangen. Familieleden kunnen veranderingen in de klinische toestand van de patiënt nauwkeuriger en sneller opmerken dan de patiënten zelf. Bovendien vormt de familie een natuurlijke omgeving voor contextgebonden leren, wat belangrijk kan zijn voor een functioneel herstel.” (Schooler et al, 1995)

Interventie van de familie : Effecten Vermindering van recidiefpercentage (symptomen, nieuwe opnamen) Vermindering van stress en belasting van de familie / ‘high expressed emotion’ (HEE) Beter inzicht in de aandoening Betere therapietrouw Betere sociale aangepastheid / kwaliteit van het leven Beter balans kosten/baten

Implicaties voor de behandeling Psychosociale stressoren Objectieve stressoren / Levensgebeurtenissen Huwelijk Verliefdheid Dood van naaste Verlies van baan … Belang van “perceived” (ervaren) stress Omgaan met stresserende omstandigheden

Vroege tekens van herval Frequente vroegtijdige tekens Dysforie Depressie Angst Slaapstoornissen Sociale terugtrekking Cognitieve symptomen Verminderd ziekte-inzicht Beperkte psychotische symptomen 30

Filosofie van psycho-educatie Fundamenteel recht van patiënten Bied perspectief Geïnformeerde consumenten Integraal deel van therapeutisch proces Biopsychosociale stoornis Positieve maar realistische verwachtingen voor de toekomst Gericht op kwaliteit van het leven

Filosofie van psycho-educatie Mensen hebben recht op toegang tot de kennis die hen kan helpen hun ervaring van hunzelf en van hun wereld te begrijpen en te integreren. Inzicht geeft kracht. PE geeft het individu de kans een actieve rol te spelen in het beleid van zijn of haar ziekte. PE is een integrale, zo niet een centrale component van het psychotherapeutische proces. Een psychose is een biopsychosociaal fenomeen.

Filosofie van psycho-educatie De ervaring van een psychose is voor elk individu uniek. Alle patiënten hebben het recht volledig geïnformeerd te zijn over hun ziekte, de behandeling en het uiteindelijke resultaat. Een psychose kan een diepgaande invloed hebben op families en vrienden van de betrokkene. Positieve verwachtingen voor de toekomst vergroten de kwaliteit van het leven. Herstel is een gezamenlijke inspanning.

Liberman-modules Vaardigheidstraining gericht op onafhankelijk leven Modulaire structuur Gedragstherapie en psycho-educatie Training van trainers Video Werkboek voor deelnemers

Liberman-modules Modules: Omgaan met medicatie Omgaan met symptomen Conversatievaardigheden Recreatie voor ontspanning ...

Liberman-modules Educatieve activiteiten: Inleiding tot de vaardigheid Videodemonstratie en V&A Rollenspel Keuze van instrumenten Probleemsituaties Praktijkoefeningen Huiswerk