Relieken & reliekhouders Gebaseerd op: J. van Cauteren, 'Relieken en reliekhouders,' in Schatkamers uit het zuiden, ed. A.M. Koldeweij en P.M.L. van Vlijmen, Utrecht 1985, pp. 8-25.
Martelaarsgraven Kerken met altaar op graven Verspreiding lichamen door West-Europa Dismembratio: verdelen lichamen in relieken
Sant’Ambrogio, 386, Milaan
Relieken Primaire: Stoffelijke resten Secundaire: Gedragen, gebruikt Tertiaire: Aanraking, reliekschrijnen
Lijkwade Turijn, Heilige Trap
Heiligen bezaten een bijzondere macht Waarde van relieken Waarom waardevol? Heiligen bezaten een bijzondere macht Brug tussen het aardse bestaan en het eeuwige leven. Hiërarchische ordening -Christus, Maria en het Heilig Kruishout -Apostelen, evangelisten, martelaren en belijders -Figuren uit Oude & Nieuwe Testament.
Reliekhouders Relieken in losse vattingen. Draagaltaren (15x25x35 cm) verliezen hoofdfunctie: reliekhouders. Draagaltaar uit de voormalige abdij van Stavelot (1150), Brussel, Kon. Museum van Kunst & Geschiedenis.
Reliekhouders in vroege middeleeuwen Pyxiden (6e t/m 10e eeuw) Reliekenbursae (7e & 8e eeuw) Kruisreliekhouders Ivoren pyxide (vroege 5e eeuw) uit Italië/Syria/Trier.
Ardennenkruis (tweede kwart 9e eeuw), Germanisches Nationalmuseum.
Reliekhouders in late middeleeuwen Huisvormig reliek Sint-Servatiusschrijn Maasland, rond 1170, Maastricht.
Reliekbeeldje Maria met kind
Sprekende Reliekhouders Hoofdreliek Reliekbuste Borstbeeld Reliek Reliekarm
Reliekbuste van de Heilige Frederik (1326) Rijksmuseum, Amsterdam Armreliek van de heilige Walpert (ca. 1250) Hermitage, St. Petersburg
Monstrans of Ostensoria Houder met ronde, staande glazen of kristallen cilinder met simpel montuur Ronde liggende cilinder Metalen reliekhuis Torenvormig ostensorium
Bergkristal ostensorium met relieken van Maria Magdalena (ca.1400) Schatkamer van St. Martin, Emmerich Monstrans met toebehoren, van verguld zilver(1520-1540) Liemers Museum, Zevenaar
Toename van relieken Ontstaan van gespecialiseerde ateliers Profane voorwerpen als reliekhouders
Invloed van Byzantium De val van Constantinopel 1204. Oosterse relieken worden meegenomen. Reliekhouders worden nagevolgd in het Westen. Patriarchaalkruis Maastricht, 1490 Ulrich Peters Maastricht, Stichting Schatkamer Sint Sevaas. Staurotheek Staurotheek Constantinopel 948-989 Trier, rond 1200 Limburg a/d Lahn, Domschat Treir, Abdijkerk Sankt Matthias
Relieken op de tweede plek. Relieken verliezen hun centrale plaats. Men wordt vrijmoediger. Relieken als pronkstuk.
‘Goldene Rössel’ Parijs, voor 1404 Altötting, Mariakerk. Reliekhouder van Karel de Stoute Dijon, Gerard Loyet, 1466 Kathedraal van Luik.
Inventarissen Inventarissen maar sporadisch bewaard. Sancta camera. 1174 kerkbezit Susteren. Dom van Keulen. Pelgrimsblad, Gravure Keulen, Petrus Schonemann 1671