De gezonde school en genotmiddelen Teampresentatie over alcohol en roken in het basisonderwijs

Programma Welkom 5 Het programma De gezonde school en genotmiddelen 10 Onderdeel Minuten Welkom 5 Het programma De gezonde school en genotmiddelen 10 Signaleren en begeleiden 40 Regels en afspraken 25 Planning 5 Evaluatie en afronding 5 Het doel van de teampresentatie is om het schoolteam te informeren over De gezonde school en genotmiddelen en om draagvlak te creëren. Hoe groter het draagvlak, hoe groter de kans van slagen. De teampresentatie is ook bedoeld om in te gaan op de pijlers signaleren en begeleiden en regels en afspraken, aangezien de nadruk binnen het basisonderwijs verder voornamelijk ligt op voorlichtingslessen en ouderparticipatie. Uit de teampresentatie kunnen nog wel acties volgen voor de school, zoals het opstellen van een schoolreglement rondom alcohol en roken.

Welkom Voorstellen Doelstellingen presentatie Stel jezelf voor of laat je voorstellen (bv. door de directeur of ander contactpersoon van de school). Geef aan dat je het erg waardeert dat de school de tijd heeft gevonden om De gezonde school en genotmiddelen te beginnen met een gezamenlijk startmoment. Vertel iets over de aanleiding voor DGSG in de regio, wat de ervaringen zijn van andere scholen die al hebben meegedaan. Ook kun je de schoolleider of programmacoördinator vragen om iets te vertellen over de redenen van de school om mee te doen en welke afspraken er al zijn gemaakt. Vertel ten slotte de doelstellingen van deze presentatie: het schoolteam kent na afloop het programma en weet waar zij aanvullende informatie kan vinden het schoolteam is zich bewust van de voorbeeldfunctie die zij heeft het schoolteam bespreekt de bestaande schoolregels over roken en alcohol en weet waar zij aan moet denken bij het opstellen van een reglement het schoolteam kent de problemen van kinderen waarvan de vader of moeder een alcoholprobleem heeft het schoolteam weet hoe zij deze problemen kan signaleren en kent de hulpverleningsmogelijkheden in de regio

De gezonde school en genotmiddelen Voorlichtingslessen Het betrekken van ouders Signaleren en verwijzen van leerlingen met problemen Opstellen en communiceren van goede regels over genotmiddelen DGSG bestaat niet alleen uit voorlichtingslessen; ouderparticipatie is ook een belangrijk onderdeel. Ouders hebben namelijk veel invloed op hun kinderen. Uit onderzoek is gebleken dat kinderen minder drinken als ouders afspraken maken met hun kind en duidelijke regels stellen (geen alcohol onder de 16). Bij DGSG is er verder aandacht voor leerlingen met problemen. Op het basisonderwijs komt het nog bijna niet voor dat leerlingen zelf problematisch gebruiken, maar ze kunnen wel een familielid hebben dat verslaafd is. Het is belangrijk dat leerkrachten weten welke signalen kunnen duiden op dergelijke problemen en dat de leerlingen worden doorverwezen naar de juiste hulpinstanties. DGSG gaat daarnaast in op regels over genotmiddelen. Vaak hebben scholen wel algemene regels over alcohol en roken opgenomen. Maar wat zijn precies de regels bij vergaderingen op school, ouderbijeenkomsten of schoolkampen? DGSG onderscheidt zich van de andere programma's door de integrale aanpak. Wanneer alle vier de pijlers (lessen, ouders, signaleren & begeleiden en regels) in meer of mindere mate op school worden uitgevoerd, wordt het effect van het programma versterkt. Daarnaast is er sprake van een doorlopende leerlijn. Het programma begint op het basisonderwijs in groep 7 en 8, maar kan worden doorgetrokken naar het voortgezet onderwijs en naar het middelbaar beroepsonderwijs.

Doelstelling schoolniveau (BO) De school heeft een samenhangend beleid rond genotmiddelen. In dit beleid zijn structurele afspraken vastgelegd over het verzorgen van lessen in groep 7 en 8, over het opstellen en naleven van een reglement, over de zorg aan leerlingen met problemen en over de manieren van betrekken van ouders.

Doelstelling leerlingniveau (BO) Voorkomen dat leerlingen uit groep 7/8 alcohol en tabak gaan gebruiken.

Belang voorlichting in groep 7/8 Kinderen komen al op jonge leeftijd in aanraking met alcohol en tabak. Voorkomen is beter dan genezen Alcoholgebruik op jonge leeftijd brengt risico's met zich mee: geen alcohol en tabak onder de 16. Jongeren raken snel verslaafd aan roken Hoe jonger kinderen beginnen met roken, hoe vaker ze blijven roken Waarom is het eigenlijk van belang om al op het basisonderwijs met voorlichting te beginnen? Als de leerlingen niet of nauwelijks gebruiken, met je hen dan al voorlichten met het risico dat je nieuwsgierigheid juist aanwakkert? Vraag: Hoeveel leerlingen uit je klas (groep 7/8) hebben wel eens gerookt? Landelijk gezien heeft ongeveer 1 op de 12 leerlingen wel eens gerookt (Bron: Stivoro, 'Roken Jeugd Monitor 2010') Vraag: En hoeveel leerlingen uit je klas (groep 7/8) hebben wel eens wat gedronken? Uit landelijke cijfers blijkt dat bijna 19% wel eens alcohol heeft gedronken (Bron: Jeugd en riskant gedrag 2011) Er zijn dus best al aardig wat leerlingen met alcohol in aanraking gekomen. De grootste groep begint echter met roken en drinken in de eerste klassen van het voortgezet onderwijs. Op 14-jarige leeftijd heeft al bijna de helft gerookt en ruim twee derde gedronken. Als leerlingen eenmaal roken of drinken is het lastig om ze te laten stoppen. Het is daarom belangrijk dat leerlingen al op het basisonderwijs leren wat de risico's zijn van roken en drinken en hoe ze kunnen omgaan met groepsdruk. Wat zijn risico's van drinken en roken op jonge leeftijd? Risico's van alcohol: hersenen zijn tot het 24e jaar in de groei. Alcohol verstoort de hersenontwikkeling. Dat kan gevolgen hebben voor het karakter en gedrag van jongeren. minder goede schoolprestaties meer kans op onveilig vrijen toename van ongelukken en agressie black-outs (regelmatige black-outs kunnen schade aan de hersenen veroorzaken) - toename van de kans op alcoholvergiftiging (kan coma of zelfs de dood tot gevolg hebben) Om deze risico's te voorkomen is het belangrijk dat kinderen in ieder geval tot 16 jaar niet drinken. Het onderzoek Preventie Alcoholgebruik Scholieren (PAS) heeft bewezen dat kinderen die later beginnen met kinderen, ook minder drinken. Ook is het belangrijk om te voorkomen dat kinderen gaan roken. Jongeren raken nog sneller dan volwassenen verslaafd aan roken en hoe jonger kinderen beginnen met roken, hoe vaker ze blijven roken.

Voorlichtingslessen van DGSG Persoonsgerichte benadering Kennis, meningvorming, gedrag Voor- en nadelen Niet-gebruik is ook een keuze! Werken aan 'sterk in je schoenen staan': zelfstandigheid, zelfvertrouwen, omgaan met tegenslagen, omgaan met groepsdruk Betrekken van ouders De voorlichtingslessen van De gezonde school en genotmiddelen gaan uit van de persoonsgerichte benadering. Dat betekent dat de leerling centraal staat en niet de middelen alcohol en tabak. Natuurlijk verwerven de leerlingen ook kennis over alcohol en roken, maar daarnaast is het vormen van een mening, het maken van keuzes, het weerstand bieden aan groepsdruk en het vergroten van de eigenwaarde erg belangrijk. Dat geldt voor zowel de lesmethode Alcohol en roken, een ander verhaal , de lesboekjes Alcohol en Roken van DGSG en de interventie Hou vol: geen alcohol!.

(Les)materialen basisonderwijs Lesboek Alcohol Lesboek Roken Docentenhandleiding Roken en Alcohol Docentenhandleiding Alcohol & roken, een ander verhaal (Het voorlichtingsbureau) Docentenhandleiding Alcohol & roken, een ander verhaal (Afscheid van groep 8) Interventie c.q. project Hou vol: geen alcohol! Handleiding voor een ouderavond over roken en alcohol Lessen over roken en alcohol (folder voor scholen) 10 meest gestelde vragen (folder voor ouders) Zorg eventueel dat je wat inkijkexemplaren bij je hebt.

Signaleren en begeleiden Introductie Opdracht Zorg Nabespreking Afrondingen

Introductie BO: zelden problematisch gebruik bij kinderen zelf Veelal kinderen met een verslaafde vader en/of moeder S&B is vooral gericht op het ondersteunen van de kinderen en het kennen van de hulpverleningsmogelijkheden. Voor je eigen voorbereiding kun je de achtergrondinformatie in bijlage 9 van het draaiboek basisonderwijs gebruiken, alsmede de websites www.drankjewel.nl en www.trimbos.nl (KOPP/KVO). Ook kun je materiaal gebruiken van Kipzivero (kinderen van psychisch zieke en verslaafde ouders). Wees alert op eventuele weerstand van scholen om met deze problematiek om te gaan. Vaak weten ze niet hoe ze met ouders hierover in gesprek moeten gaan. Verwijs scholen naar het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Hier kunnen ze terecht voor advies om het probleem in kaart te brengen en hoe ze in gesprek kunnen komen met ouders. Ook kunnen ze bij het AMK een melding doen. Bij signaleren & begeleiden binnen het basisonderwijs, is het met name van belang dat leerkrachten en begeleiders de signalen kennen, weten hoe ze de kinderen kunnen ondersteunen en de hulpverleningsmogelijkheden in de regio kennen.

Opdracht Zorg Deel de opdracht 'Zorg' uit (bijlage 7 uit het draaiboek basisonderwijs). Alle aanwezigen krijgen door de opdracht de mogelijkheid om eerst zelf even over dit onderwerp na te denken. Geef de aanwezigen ongeveer 10 minuten om de opdracht te maken.

Nabespreking opdracht Omvang van de problematiek Situatie waarin de kinderen opgroeien De problemen van nu en later Signalen Gebruik voor de nabespreking bijlage 8 uit het draaiboek voor het basisonderwijs. Essentiële vragen zijn natuurlijk wat de school wel en niet kan doen om deze kinderen op te merken en te helpen. De vragen 5 en 6 uit de opdracht "zorg" bieden aanknopingspunten om met de leerkrachten te praten over het signaleren, het leerlingvolgsysteem op de school en welke zorg ze kunnen bieden aan leerlingen met een vader en/of moeder met alcoholproblemen.

Signalen Veel (geld)problemen in het gezin Slechte concentratie Ouders komen nooit op school Kind vertelt over alcoholgebruik Emoties bij kind zoals angst, boosheid, verdriet Overdreven aanpassen aan anderen Ontwijkt contact (hangt grappenmaker uit) Teruggetrokken of juist overactief Hygiëne kind laat te wensen over Kind neemt nooit vriendjes mee naar huis Kind vertelt nooit leuke dingen van thuis

Afronding Doorverwijzen: Intern begeleider (indien aanwezig) Jeugdarts Begeleider van een KOPP/KVO-groep AMK Zorg dat je de hulpverleningsmogelijkheden in de regio op papier hebt staan en bespreek de rol van de jeugdarts hierbij. Eventueel kun je iemand van JGZ uitnodigen om deze rol toe te lichten.

Regels en afspraken Introductie Opdracht (in groepjes) Nabespreking Afronding

Introductie Wettelijke regels Schoolregels Tabakswet Drank- en horecawet Schoolregels school spreekt af wat wel en niet mag op school m.b.t. genotmiddelen regels m.b.t. schoolgerelateerde aangelegenheden (schoolkamp, schoolfeest etc.) Licht kort de tabakswet toe. Zie hiervoor de website van Stivoro (www.stivoro.nl). Hier vind je veel informatie over het rookbeleid en de tabakswet en ook specifiek over het rookbeleid op scholen. Licht ook kort de drank- en horecawet toe. Zie hiervoor de website van STAP (www.stap.nl/beleid). Zie ook bijlage 10 van het draaiboek basisonderwijs. Hier vind je ook een voorbeeldprocedure en een voorbeeldreglement. Een school spreekt ook zelf regels af over wat wel en wat niet mag op school m.b.t. genotmiddelen. Het is duidelijk dat leerlingen nog niet zelf mogen roken of drinken, maar zijn er ook regels voor de leerkrachten zelf, bijvoorbeeld op het schoolkamp? En wordt er alcohol geschonken op ouderbijeenkomsten waar ook kinderen aanwezig zijn?

Opdracht Laat de docenten in groepjes zitten en deel de opdracht 'regels' uit. Dat is bijlage 11 van het draaiboek voor het basisonderwijs. Geef aan dat aan de hand van de opdracht de bestaande regels onder de loep worden genomen om te kijken of er zaken ontbreken, niet meer voldoen of bijvoorbeeld niet (meer) in overeenstemming zijn met de wet. Bij dit onderdeel is het belangrijk dat er een gesprek op gang komt. De teamleden moeten vooral hun meningen met elkaar kunnen uitwisselen. Wanneer niet alle vragen aan bod komen, is dit niet erg; tijdens de nabespreking komen deze wel weer aan de orde.

Nabespreking opdracht Makkelijke vragen? Hete hangijzers? Afspraken bijzondere gelegenheden (ouderavond, klassenfeest, schoolkamp) Schoolvoorbeeld In overtreding en dan? Communicatie regels m.b.t. genotmiddelen Vignet Gezonde School Vraag naar de reacties van de docenten: welke vragen waren makkelijk te beantwoorden en over welke vragen ontstond discussie? Wanneer er meningsverschillen zijn tussen de teamleden, bijvoorbeeld over roken, ga deze dan niet proberen op te lossen, maar ga in de eerste plaats uit van wat de wet zegt. Ga verder na welke afspraken er zijn gemaakt t.a.v. bijzondere gelegenheden, zoals ouderavonden, school- en klassenfeesten, schoolkampen etc. En dan niet alleen voor de leerlingen, maar vooral voor de leerkrachten zelf. Zijn er bijvoorbeeld afspraken gemaakt over het wel of niet drinken 's avonds tijdens een schoolkamp? Is er tenminste één volwassene die volkomen nuchter blijft en in een noodgeval kan rijden? Heeft de school nagedacht over welk voorbeeld ze wil geven ten aanzien van roken en drinken? En zo ja, hoe draagt zij dat uit? Welke sancties zijn er wanneer het schoolreglement niet wordt nageleefd? Geef verder eventueel nog wat informatie over wetgeving en de manieren waarop de regels m.b.t. genotmiddelen vastgesteld en bekend gemaakt kunnen worden aan ouders, teamleden en eventueel leerlingen (zie bijvoorbeeld bijlage 20, 21 en 23 draaiboek basisonderwijs).

Afronding Welke zaken zijn goed geregeld? Welke zaken ontbreken of dienen te worden aangepast? Vervolgacties (wie doet wat?) Programmacoördinator bewaakt voortgang Sluit af met een korte samenvatting waarin je aangeeft wat de school al goed geregeld heeft en welke zaken nog ontbreken of aangepast moeten worden. Stimuleer vervolgacties door te vragen wie hiermee verder gaat en bij wie je de informatie zal achterlaten: aantekeningen van de groepjes, de voorbeeldprocedure en het voorbeeldreglement (zie bijlage 10 draaiboek basisonderwijs). Spreek af dat de programmacoördinator (indien van toepassing) de voortgang bewaakt.

Planning DGSG Aan de slag Training Lessen Ouderavond Tijdinvestering Kosten Taken docenten Vertel wanneer de school aan de slag gaat met welke onderdelen van De gezonde school en genotmiddelen. Wanneer worden de docenten getraind, wanneer worden de lessen gegeven en wanneer vindt de ouderavond plaats? Kiest de school voor het inzetten van Hou vol: geen alcohol!? Maak ook duidelijk wat er van de school wordt verwacht: bijkomende kosten, tijdinvestering (voor tijdindicatie lesmaterialen, zie paragraag 3.2.1. draaiboek basisonderwijs) en taken van docenten. Ook kun je hier afspraken maken over bijvoorbeeld de organisatie van een ouderbijeenkomst.

Evaluatie en afronding Invullen evaluatieformulier Vignet Gezonde school Laat de bijeenkomst in elk geval ook schriftelijk evalueren. Dit levert vaak nog goede tips op voor jezelf en je hebt er in een later contact met de school veel gemak van als deze informatie systematisch is verzameld. Tot slot kun je het vignet Gezonde School onder de aandacht brengen (http://vignet.gezondeschool.info). Scholen die aantoonbaar goed met gezondheid bezig zijn, kunnen het Vignet Gezonde School aanvragen en zich profileren als Gezonde School. Daarmee laat de school aan leerlingen, leerkrachten, ouders en anderen zien dat zij gezondheid op de school erg belangrijk vindt. Het Vignet Gezonde School bestaat uit een basiscertificaat en acht themacertificaten. Om in aanmerking te komen voor het Vignet Gezonde School moet een school voldoen aan de norm van het basiscertificaat en aan de norm van minimaal één van de themacertificaten. Een van deze themacertificaten is het certificaat Roken en Alcohol. Dit deelcertificaat gaat over de wijze waarop de school aandacht besteedt aan het voorlichten over en voorkomen van roken en alcoholgebruik door zowel leerlingen als schoolpersoneel. Denk hierbij aan het gebruikmaken van specifieke lespakketten, het geven van het goede voorbeeld en afspraken tijdens feestjes en het betrekken van ouders bij deze thema’s. Het behalen van het vignet kan een extra stimulans zijn voor de school om De gezonde school en genotmiddelen zo compleet en goed mogelijk uit te voeren!