Rechtsstaat en democratie Rechtsstaat en democratie. Geschiedenis van de rechtsstaat en van de parlementaire democratie

Oriëntatie (Tijdbalk blz 8) Over welke periode gaat het? Welke tijdvakken? (kijk op blz 68-70) Welke kenmerken?

Rechtsstaat en democratie Geschiedenis van de rechtsstaat en van de parlementaire democratie Wat is een rechtsstaat? (kijk op blz 57-58) Een staat die gebonden is aan geschreven wetten en waarin elke burger zich op de wetten kan beroepen Wat is een parlementaire democratie of een parlementair stelsel? Politiek systeem waarbij het parlement de hoogste (wetgevende) macht heeft. De regering kan alleen regeren met toestemming van het parlement. Nederland heeft sinds 1848 een parlementair stelsel

Centrale vraag: Hoe heeft het Nederlandse bestuurssysteem zich in de loop der tijd ontwikkeld? Hoofdstuk 1 De Nederlandse weg naar de vrijheid (1581- 1848) Hoofdstuk 2 Politieke stromingen (1848-1919) Hoofdstuk 3 Democratie in de 20e eeuw (1919 tot heden)

1.1 De Nederlandse Opstand en de Republiek (blz 13-14) 1500 1550 1600 1650 1700 1750 1800 De Republiek der Verenigde Nederlanden (1581-1795) 1.1 De Nederlandse Opstand en de Republiek (blz 13-14) Deelvraag: Hoe werkte het bestuurssysteem van de Republiek? Belangrijke namen/ begrippen: Privileges- Filips II- centraal bestuur (centralisatie)- Stadhouder- Staten- Staten Generaal- katholiek- protestant (calvinisme)- Plakkaat van Verlatinge- Unie van Utrecht- Republiek der Verenigde Nederlanden-gewetensvrijheid-godsdienstvrijheid- regenten- burgers

Het bestuur in de Middeleeuwen Feodalisme; koning geeft stuk grond in leen aan vertrouwelingen in ruil voor steun Opkomst steden→ koningen geven steden privileges in ruil voor (financiële) steun

Oorzaken Nederlandse Opstand Rond 1500 willen koningen meer macht naar zich toetrekken→ centralisatie; een centraal bestuur vanuit de hoofdstad met goed opgeleide ambtenaren, overal dezelfde wetten en belastingen De adel, de gewesten en de steden krijgen hierdoor minder macht→ protesten Karel V

Oorzaak 2 Harde aanpak protestanten veroorzaakte ook veel onrust→ adel wil gematigder beleid

Verloop Opstand 1568 Beeldenstorm 1579 Unie van Utrecht 1581 Plakkaat van Verlatinge

Landvoogd(es), bestuurt land namens koning Het bestuur van de Nederlanden in de 16e eeuw Koning Landvoogd(es), bestuurt land namens koning Filips II Stadhouder (bestuurt gewest namens koning) Staten Generaal (vertegenwoordigers adel, geestelijkheid en burgerij uit alle gewesten)

Landvoogd(es) Koning Het bestuur van de Republiek 1588 raadspensionaris Opperbevelhebber leger en het recht om bepaalde functionarissen te benoemen Gemeenschappelijk buitenlands beleid en defensie Stadhouder Staten Generaal (vertegenwoordigers adel, geestelijkheid en burgerij uit alle gewesten) gewesten

Kenmerken Republiek Geen centraal bestuur Calvinisme geen officiële staatsgodsdienst 55% inwoners protestant Gewetensvrijheid (geen godsdienst vrijheid) Grote persvrijheid omdat centraal bestuur ontbrak Adel weinig macht, in kustprovincies macht in handen burgerij Grote vrijheid voor vrouwen

1.2 De democratische revolutie (blz 15-16) Welke veranderingen vonden er plaats in het Nederlandse bestuur tussen 1781 en 1813? 1780 1790 1800 1810 1815 1820 Franse tijd (1795-1813) Belangrijke namen/ begrippen: Verlichting- volkssoevereiniteit- patriotten-democratische revoluties- Amerikaanse revolutie- stadhouder Willem V- Wilhelmina van Pruisen- burgermilities- Bataafse Republiek- Nationale Vergadering- grondwet- rechtsstaat- parlement- eenheidsstaat- volksvertegenwoordiging- Koninkrijk Holland- Lodewijk Napoleon

Lees 1.2 door Noteer alle jaartallen en leg uit wat er gebeurde 1760 Groei populariteit verlichting 1775 Begin Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog 1780 Republiek in oorlog met Engeland 1781 Verschijning pamflet ‘Aan het volk van Nederland’ 1786 Gewapende patriotten nemen in diverse steden de macht over 1795 Fransen veroveren de Republiek→ wordt Bataafse Republiek 1796 Nationale Vergadering gekozen 1798 Eerste grondwet opgesteld na staatsgreep radicalen 1801 Napoleon maakt einde aan democratie Bataafse republiek 1805 Einde Bataafse republiek→ Koninkrijk Holland 1810 Einde Koninkrijk Holland→ inlijving bij Frankrijk 1813 Einde Franse bezetting

Verlichting

De Verlichting is stroming die in de 18e eeuw ontstaat. Verlichte denkers vinden het gebruik van de rede, het verstand, belangrijk. Zij vinden dat de macht bij de burgers, het volk, moet liggen→ volkssoevereiniteit Zij willen: Inspraak van de burgers Godsdienstvrijheid Vrijheid van meningsuiting Vrijheid van drukpers

Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog 1775-1783 Ideeën verlichting voor het eerst in praktijk gebracht in de Verenigde Staten; een nieuwe staat met een gekozen staatshoofd een parlement en een grondwet waarin stond dat iedereen gelijk was.

De democratische revolutie in de Republiek Ook in Republiek steeds meer kritiek op stadhouders en regenten → 1781 verschijning anoniem pamflet ‘Aan het volk van Nederland’ Grote kritiek geuit op stadhouder en regenten Johan Derk van der Capellen

Kritiek patriotten Stadhouder gedraagt zich als een soort koning Grote invloed in stadsbesturen 1780 Republiek verliest oorlog op zee met Engeland→ schuld stadhouder als opperbevelhebber leger en vloot stadhouder Willem V

Onrust in de Republiek Patriotten richten gewapende burgermilities op die in veel steden de macht grijpen Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen vluchten uit Den Haag naar Nijmegen

Wilhelmina wil terug naar Den Haag maar wordt onderweg aangehouden door patriotten

Pruisische troepen herstellen de orde in 1787→ veel patriotten vluchten naar Frankrijk Maar in 1795 veroveren Franse troepen de republiek Willem V vlucht naar Engeland

Bataafse Republiek 1795- 1806 Afschaffing voorrechten standen→ iedereen is gelijk Godsdienstvrijheid ingevoerd Parlement (Nationale Vergadering) gekozen met algemeen mannenkiesrecht Zelfstandigheid steden en gewesten afgeschaft→ Nederland wordt een eenheidsstaat Grondwet opgesteld→ Nederland wordt een rechtsstaat Tussen 1795- 1801 een grote mate van vrijheid, daarna inperking van de democratie door Napoleon

1806- 1810 Koninkrijk Holland 1813 Landing zoon Willem V op strand Lodewijk Napoleon wordt koning van Holland 1810-1813 Inlijving bij Frankrijk 1813 Landing zoon Willem V op strand in Scheveningen Lodewijk Napoleon

Periode Met welke naam wordt Nederland aangeduid? Wie had de leiding? Invloed volk? 1588-1795 Republiek der Verenigde Nederlanden De Staten Generaal, stadhouder en regenten Nee, kleine groep regenten alle macht in handen 1795-1801 Bataafse Republiek Nationale Vergadering (parlement) Ja, algemeen mannenkiesrecht 1801-1806 Toenemende invloed Fransen (Napoleon) Steeds minder 1806-1810 Koninkrijk Holland Lodewijk Napoleon Nee, koning alle macht 1810-1813 Franse provincie Napoleon Nee, Franse overheersing