YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 1 De Zon “ Moeder van alle energie ” Concentrating Solar Power (CSP) De meest directe weg om zonne-energie in bruikbare energie om te zetten - Wat is CSP - De potentie - De problemen - De oplossingen - De plaats van Nederland daarbij Ir Jan C.G. Heetebrij

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 2 Wat is Concentrating Solar Power (CSP) CSP: via spiegelwerking en concentratie zonne- energie omzetten in warmte Warmte wordt via conventionele installatie omgezet in electriciteit CSP centrale: een conventionele centrale, waarbij de boiler is vervangen door een zonnecollector Uitvoeringen Solar Power Tower, puntconcentratie, gas- en stoomturbine Parabolische trogspiegels en warmteconcentratie, thermische olie warmtevoerend medium Fresnelspiegels, rest idem voorgaande punt Parabolische schotelcollectors Grote zowel als kleine installaties intussen beschikbaar Bijproduct: ontzilting en irrigatie CSP: via spiegelwerking en concentratie zonne- energie omzetten in warmte Warmte wordt via conventionele installatie omgezet in electriciteit CSP centrale: een conventionele centrale, waarbij de boiler is vervangen door een zonnecollector Uitvoeringen Solar Power Tower, puntconcentratie, gas- en stoomturbine Parabolische trogspiegels en warmteconcentratie, thermische olie warmtevoerend medium Fresnelspiegels, rest idem voorgaande punt Parabolische schotelcollectors Grote zowel als kleine installaties intussen beschikbaar Bijproduct: ontzilting en irrigatie

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 3 Solar Power Tower (productie gestart Maart 2007)

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 4 Parabolische trogspiegels in Kramer Junction

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 5 Fresnelspiegels

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 6 Parabolische schotel collector met Stirling motor

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 7 Referentiepunten CSP CSP centrale Kramerjunction 165 MW sinds 1985 in bedrijf in USA, 354 MW geïnstalleerd in California Vele pilotprojecten wereldwijd in ontwikkeling (zie weblinks volgende slide) Investeringsbedragen (leercurve-effecten, economy of scale): nu € 3000/KW < € 1500/KW bij geïnstalleerd vermogen van 20 GW, mogelijk per 2020 ? Prijs: nu € 0,15/KWh, naar € 0,040-0,045/KWh bij 20 GW geïnstalleerd vermogen Transportkosten naar Midden Europa bij 20 GW CSP vermogen in Nrd Afrika € 0,015-0,018/KWh € miljard investeren in 20 GW CSP vermo- gen tot 2020, € 3-4 miljard/jr, 0,03 % Europees BNP, voldoende om CSP volwassen te maken ! CSP centrale Kramerjunction 165 MW sinds 1985 in bedrijf in USA, 354 MW geïnstalleerd in California Vele pilotprojecten wereldwijd in ontwikkeling (zie weblinks volgende slide) Investeringsbedragen (leercurve-effecten, economy of scale): nu € 3000/KW < € 1500/KW bij geïnstalleerd vermogen van 20 GW, mogelijk per 2020 ? Prijs: nu € 0,15/KWh, naar € 0,040-0,045/KWh bij 20 GW geïnstalleerd vermogen Transportkosten naar Midden Europa bij 20 GW CSP vermogen in Nrd Afrika € 0,015-0,018/KWh € miljard investeren in 20 GW CSP vermo- gen tot 2020, € 3-4 miljard/jr, 0,03 % Europees BNP, voldoende om CSP volwassen te maken !

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 8 CSP heeft warme belangstelling en steun, past prima bij en heeft Europees energiebeleid nodig Stichting GEZEN website Rapport TU Delft “Concentrated solar power als onderdeel van de Europese energievoorziening” rapport in opdracht van D66Concentrated solar power als onderdeel van de Europese energievoorziening Rapportage Greenpeace/Solar Paces/ESTIA “Concentrating Solar Power-NOW” ress/reports/Concentrated-Solar-Thermal- Power.pdf Aanbevelingsbrief AER inzake CSP naar Minister Brinkhorst dd 3 maart 2006 Rapport Ecofys CSP in opdracht van Platform Duurzame Electriciteit, Gerhard Knies/TREC “Deserts as sustainable powerhouses” Stichting GEZEN website Rapport TU Delft “Concentrated solar power als onderdeel van de Europese energievoorziening” rapport in opdracht van D66Concentrated solar power als onderdeel van de Europese energievoorziening Rapportage Greenpeace/Solar Paces/ESTIA “Concentrating Solar Power-NOW” ress/reports/Concentrated-Solar-Thermal- Power.pdf Aanbevelingsbrief AER inzake CSP naar Minister Brinkhorst dd 3 maart 2006 Rapport Ecofys CSP in opdracht van Platform Duurzame Electriciteit, Gerhard Knies/TREC “Deserts as sustainable powerhouses”

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 9 De potentie Gebied in de Sahara, kleiner dan Nederland bedekt met zonnespiegels kan geheel Europa van electrische energie voorzien Landen met grote instraling, Noord Afrika, goed bereikbaar vanuit Europa. HVDC transport nu binnen handbereik (zie presentatie ABB) Noord Afrika rijk bedeeld met aardgas en olie; sluit aan op energietransitie CSP, ontzilting en irrigatie levert extra toege- voegde waarde, Noord Afrika wordt weer groen en welvarend en Europa duurzaam! Op termijn, bij voldoende volume, scherp concur- rerend met andere vormen van duurzame (grootschalige) electriciteitsopwekking Gebied in de Sahara, kleiner dan Nederland bedekt met zonnespiegels kan geheel Europa van electrische energie voorzien Landen met grote instraling, Noord Afrika, goed bereikbaar vanuit Europa. HVDC transport nu binnen handbereik (zie presentatie ABB) Noord Afrika rijk bedeeld met aardgas en olie; sluit aan op energietransitie CSP, ontzilting en irrigatie levert extra toege- voegde waarde, Noord Afrika wordt weer groen en welvarend en Europa duurzaam! Op termijn, bij voldoende volume, scherp concur- rerend met andere vormen van duurzame (grootschalige) electriciteitsopwekking

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 10 De problemen, de oplossingen CSP lokaties, Noord Afrika, gepercipieerd instabiele gebieden. Samenwerking bevordert geopolitieke stabiliteit. Europese uitdaging De investeringen zijn nog te hoog, economy of scale is nodig. Keuzes en beleidsondersteuning nodig om volume te bereiken Transportprobleem: oplosbaar, € 0,015/KWh bij voldoende capaciteit (15-20 GW) haalbaar per 2020 Nieuwe techniek biedt onzekerheid. Opnieuw: beleids- ondersteuning nodig ! NB. CSP is een conventionele centrale met een zonnecollector i.p.v. een boiler ! Seizoens- en dagcyclus: back up en buffering Een zwakke bedrijfsmatige basis voor CSP in Nederland. De markt werkt dus niet ! Implementatie afgeleide van noodzaak, publieke druk, visie en politiek/ambtelijk leiderschap CSP lokaties, Noord Afrika, gepercipieerd instabiele gebieden. Samenwerking bevordert geopolitieke stabiliteit. Europese uitdaging De investeringen zijn nog te hoog, economy of scale is nodig. Keuzes en beleidsondersteuning nodig om volume te bereiken Transportprobleem: oplosbaar, € 0,015/KWh bij voldoende capaciteit (15-20 GW) haalbaar per 2020 Nieuwe techniek biedt onzekerheid. Opnieuw: beleids- ondersteuning nodig ! NB. CSP is een conventionele centrale met een zonnecollector i.p.v. een boiler ! Seizoens- en dagcyclus: back up en buffering Een zwakke bedrijfsmatige basis voor CSP in Nederland. De markt werkt dus niet ! Implementatie afgeleide van noodzaak, publieke druk, visie en politiek/ambtelijk leiderschap

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 11 Noord Afrika en energietransitie, energie- strategische overwegingen Noord Afrika beschikt over grote voorraden fossiele brandstoffen Energie-afhankelijkheid van Rusland heeft negatieve consequenties, Noord Afrika is een uitstekend alternatief Vergroting van gas- en olie-import uit Noord Afrika tegen gezamenlijke grootschalige investeringen in CSP biedt een strategisch aantrekkelijk perspectief “Nederland gasland” en “Nederland duur- zaam” zijn goed te combineren, een perfect voorbeeld van energietransitie Noord Afrika beschikt over grote voorraden fossiele brandstoffen Energie-afhankelijkheid van Rusland heeft negatieve consequenties, Noord Afrika is een uitstekend alternatief Vergroting van gas- en olie-import uit Noord Afrika tegen gezamenlijke grootschalige investeringen in CSP biedt een strategisch aantrekkelijk perspectief “Nederland gasland” en “Nederland duur- zaam” zijn goed te combineren, een perfect voorbeeld van energietransitie

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 12 De bredere visie, de achtergrond Paradigma’s: denkmodellen:”De bolvormige in plaats van de platte wereld”, de auto met de “machine-kamer”, de conventionele centrale Gevestigde organisaties paradigma’s bepalen het denken en doen korte termijn return, versterking van verworven posities, risico-mijdend gevestigde partijen verdienen aan hun gevestigde belangen Politiek: zweert bij “De markt moet z’n werk doen”, zoekt steun bij gevestigde partijen, overheid verdient aan fossiele brandstoffen, ergo: Doorbraakvernieuwing krijgt geen kans, slechts evolutionaire ontwikkeling binnen bestaande paradigma’s lijkt aanvaardbaar ! Paradigma’s: denkmodellen:”De bolvormige in plaats van de platte wereld”, de auto met de “machine-kamer”, de conventionele centrale Gevestigde organisaties paradigma’s bepalen het denken en doen korte termijn return, versterking van verworven posities, risico-mijdend gevestigde partijen verdienen aan hun gevestigde belangen Politiek: zweert bij “De markt moet z’n werk doen”, zoekt steun bij gevestigde partijen, overheid verdient aan fossiele brandstoffen, ergo: Doorbraakvernieuwing krijgt geen kans, slechts evolutionaire ontwikkeling binnen bestaande paradigma’s lijkt aanvaardbaar !

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 13 CSP en Nederlands energietransitiebeleid CSP opnemen als belangrijk programmapunt in energietransitie Politieke, bedrijfsmatige en wetenschappe- lijke samenwerking op CSP gebied in Europa stimuleren Energiebeleid op Europees niveau tillen Nauwe samenwerking met Noord Afrika, gas ruilen tegen CSP “Nederland Gasland, Nederland Duurzaam” als voorbeeld van energietransitie CSP opnemen als belangrijk programmapunt in energietransitie Politieke, bedrijfsmatige en wetenschappe- lijke samenwerking op CSP gebied in Europa stimuleren Energiebeleid op Europees niveau tillen Nauwe samenwerking met Noord Afrika, gas ruilen tegen CSP “Nederland Gasland, Nederland Duurzaam” als voorbeeld van energietransitie

YKNS-TME 16 mei 2007 Renewable Business Development HeeCon Business Development 14 Nederlands Energietransitiebeleid, de alternatieve Smart Energy Mix (SEM) ? “Nederland Gasland, Nederland Duurzaam”, gas ruilen tegen CSP vanuit Noord Afrika Decentrale, lokale energie-autonomie, WKK/CHP op bio-ener- gie, ondersteund door lokale PV, wind en geothermie Verregaande besparing, een EPC norm van 0 is nu bijv. voor de gebouwde omgeving al haalbaar Kiezen voor de methanol economie, zie Prof. Dr George Olah:”Beyond Oil and Gas, the methanol economy”, methanol uit cellulose houdend bio-massa, decentrale conversie via syngas Van bio-massa naar bio-chemicals, onderzoek LUW Electrische voertuigen op Direct Drive, brandstofbesparing van 50-60% haalbaar Off Shore windparken CO2 afvang verplicht, opslag combineren met EOR en EGR, ontwikkeling methodiek en implementatie procesgang op rekening en risico van energie-, olie- en gasbedrijven:”Level playing field” ! “Nederland Gasland, Nederland Duurzaam”, gas ruilen tegen CSP vanuit Noord Afrika Decentrale, lokale energie-autonomie, WKK/CHP op bio-ener- gie, ondersteund door lokale PV, wind en geothermie Verregaande besparing, een EPC norm van 0 is nu bijv. voor de gebouwde omgeving al haalbaar Kiezen voor de methanol economie, zie Prof. Dr George Olah:”Beyond Oil and Gas, the methanol economy”, methanol uit cellulose houdend bio-massa, decentrale conversie via syngas Van bio-massa naar bio-chemicals, onderzoek LUW Electrische voertuigen op Direct Drive, brandstofbesparing van 50-60% haalbaar Off Shore windparken CO2 afvang verplicht, opslag combineren met EOR en EGR, ontwikkeling methodiek en implementatie procesgang op rekening en risico van energie-, olie- en gasbedrijven:”Level playing field” !

Renewable Business Development HeeCon Business Development Vrijheid is het hebben van de keus om te doen wat noodzakelijk is