Het belang van groene energie Jaap Koppejan Procede Biomass BV PO Box 328, 7500 AH, Enschede The Netherlands www.procede.nl

Indeling Doelstellingen voor duurzame energie Beschikbaarheid van biomassa Duurzaamheidsvraagstukken Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

doelstellingen Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Richtlijn hernieuwbare energie Aandeel hernieuwbare energie is 14 % in bruto finaal eindverbruik van energie in 2020 voor NL 10 % hernieuwbare energie (biobrandstoffen, elektriciteit) in vervoer in 2020 voor alle lidstaten Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Richtlijn Hernieuwbare Energie: Nederlands Aandeel Hernieuwbare Energie (Bruto Finaal Energieverbruik) Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017 Bron: CBS

Duurzame electriciteit Actieplan Duurzame Energie Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Groene warmte Actieplan Duurzame Energie Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Transportsector Actieplan Duurzame Energie Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Beschikbare biomassa Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Welke biomassa is beschikbaar? Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Biomass Balance for the Netherlands (Mton dm) Rabou et al. 2006 Meesters et.al., 2010 Domestic harvestable production 31 27.8 Plus: Import 33 39.9 Minus: Export -22 -28.6 Balance 42 39.1 Meesters, K., P. Boonekamp, M. Meeusen, D. Verhoog en W. Elbersen. 2010. Monitoring Groene Grondstoffen. Rapport voor het Platform Groene Grondstoffen. Rabou, L.P.L.M., Deurwaarder, E.P., Elbersen, H.W., Scott, E.L., Biomassa in de Nederlandse energiehuishouding in 2030, 2006. Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Studie Koppejan et al 2009 naar beschikbaarheid in 2020, in NREAP toegepast B= A - T1 -T2 - T3- Atd  Waarbij B = beschikbaarheid onder een scenario A = aanwezigheid T1 = conventionele concurrerende toepassing (Feed, Food, Fibre, etc) T2 = moet achtergelaten worden (bodem/natuur) T3 = onconventionele concurrerende toepassing (2e generatie, etc) Atd = deel dat wel aanwezig is maar te duur is (onder het scenario) om gebruikt te worden voor energie en warmte in het scenario. Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Beschikbaarheid in 2020 2009 1 Global Economy)   2009 1 Global Economy) 2 (Transatlantic Market) 3 (Strong Europe) 4 (Regional Communities) kton ds 11.4 (48.3) 13.6 (50) 13 (46.5) 16.3 (47.6) 15.5 (46) PJ LHV 136 (555) 171 (510) 164 (480) 173 (489) 173 (481) PJ HHV 194 (876) 229 (904) 223 (842) 275 (863) 268 (836) PJ Electriciteit 32 35 37 48 50 PJ Warmte 19 21 29 36 PJ Gas - 1 13 10 PJ finaal 51 58 59 90 96 PJ vermeden fossiel 93 102 106 150 159 Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Belangrijkste stromen (PJ finaal) Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Duurzaamheid Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Wat zijn wenselijke routes voor biomassa? Miscanthus en houtsnippers vervangen kolen DRAX, 4000 MWe Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Lignocellulose biomassa Materiaalhergebruik Goed gedefinieerde organische stof Meestal vrij van problematische brandstofcomponenten Brandstof Minder goed gedefinieerde organische stof Vrij van problematische brandstofcomponenten Composteren Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Toepassing als brandstof hangt af van de kwaliteit Vervangt kg CO2 / GJ biomassa Gedroogd gras en riet Lage temperatuur warmte Aardgas 57 Houtsnippers, afvalhout Stoom tot 450 °C, WKK Mix 67 Asvrij hout, (getorrificeerde) pellets Hoge temperatuur stoom (>600 °C), kolencentrale Kolen 98 Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Potentieel voor duurzame energie uit mest Landelijk:(10-22 PJ finaal of 21-37 PJ vermeden fossiel) wanneer nutriënten wetgeving en issues rondom RO/vergunningverlening worden opgelost Symposium Brabantse Milieufederatie BeschikbaarheidvanNederlandsebiomassavoorwarmteenelectriciteitin2020 4-4-2017

Verschillende routes zijn soms mogelijk Primaire energie Finale energie Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Energie uit mest: het residu afzetmogelijkheden van digestaat is knelpunt: Opwerking digestaat tot kunstmestvervanger Mineralenwetgeving moet worden aangepast Door het gebruik van co-producten neemt totale hoeveelheid mest toe wat bijvoorbeeld kan leiden tot hogere afzetkosten van mest. Bij verbranding verdwijnt stikstof en raakt P in geoxideerde toestand in bodemas, herwinbaar en inzetbaar na reductie Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

BIONmeetingBarneveld Indirecte GHG effect van mestvergisting is belangrijker dan energieopwekking 4-4-2017 BIONmeetingBarneveld 22 Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017 22

Afzetmogelijkheden mest worden steeds minder Lokale overschotten van nutriënten leiden tot transporten tot andere provincies en export Met name fosfaat is afzetprobleem, terwijl er op termijn een tekort aan fosfaat dreigt Uitspoeling naar oppervlaktewater probleem met aangescherpte KRW 4-4-2017 BIONmeetingBarneveld 23 Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017 23

Mestvergisting kan bijdragen aan oplossing van het probleem Door vergisting en opwerking digestaat worden afzetmogelijkheden vergroot Concentratie en scheiding van N en P fracties Digestaat beter dan mest(minder N, P, K uitspoeling) Stabiele C blijkt nog steeds beschikbaar CO2 besparing veel belangrijker argument dan fossiele energiebesparing door indirecte effecten 4-4-2017 BIONmeetingBarneveld 24 Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017 24

Mest onbehandeld uitrijden Geen hygiënisering Geen dosering van meststoffen op maat CO2- en methaanvorming in de bodem Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017 25

Effect van mestvergisting Hygiënisering van organische stof Dosering van meststoffen op maat methaanvorming in de bodem wordt tegengegaan Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017 26

Vrijkomende fracties bij de GET installatie (AgriModem) Stikstof(N)-, Fosfaat(P)-, Kalium(K)-en Magnesium(Mg), Gehygiëniseerde compost Aangezuurd water ter verlaging van ammoniak emissies Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Draagt nauwelijks bij aan bodem-C Instabiele C Vergistbaar Draagt nauwelijks bij aan bodem-C Stabiele C Niet vergistbaar, wel brandbaar Draagt wel bij aan bodem-C Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Vergistbare biomassa    Benutting N als meststof Compostering Vergisting Benutting N als meststof  Benutting P als meststof Effect op indirecte CO2 emissies  Effect op directe CO2 emissies  Stabiele C naar de bodem Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Brandbare biomassa    Benutting N als meststof Compostering Verbranding Benutting N als meststof   Benutting P als meststof Effect op indirecte CO2 emissies Effect op directe CO2 emissies  Stabiele C naar de bodem Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017

Conclusies Bioenergie gaat een grotere rol spelen in de energiehuishouding Vooral kansen bij verbranding van hout en vergisting van mest Compostering wordt voor veel biomassasoorten vervangen door energieopwekking (vergisting/verbranding) Organische en anorganische componenten in de biomassa bepalen de optimale benuttingswijze, rationale beoordeling nodig Symposium Brabantse Milieufederatie 4-4-2017