Kwetsbaarheid voor (seksueel) misbruik bij ontwikkelingsstoornissen Rutger Jan van der Gaag MD PhD Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers UMC St. Radboud / Karakter UCN Dimence GGz Overijssel Nijmegen, the Netherlands

Opzet Presentatie Inleiding - Aanleiding Rauwe data Regulatie en Ontregeling Ontwikkelingsstoornissen bij meisjes Een zorgwekkend slecht gedefinieerd gebied

een Akelig Vermoeden Onderzoek naar comorbiditeit in een verslavings kliniek onder volwassenen met ASS

Jaarcohorte Verslavingskliniek 118 87 mannen en 31 vrouwen ADHD 37% mannen en 16,2% vrouwen NB 9/10 vrouwen seksueel misbruikt in de leeftijd van 9-13!

Een dwarsdoorsnede van ASS bij volwassenen

Gender differences co-morbidity

Gender differences co-morbidity Life events more frequent in women 85% Sexual abuse age 9-14

Voorlopige conclusie Gemarkeerd door traumatisering ADHD gezellige kletsmajoren Thrill seeking ASS Behoefte aan contact Naif +++ Ontwikkelingsstoornissen bij vrouwen meer prevalent dan verondersteld Gemaskeerd door bijkomende psychopathologie

Twee vragen Vroege en late aspecten van stress b.v. door traumatizering Waarom worden ontwikkelingsstoornissen bij meisjes niet ontdekt

Regulatie

Regulatie & Ontregeling Korte termijn en lange termijn effecten van stress (door traumatizering)

Ontwikkeling een interactief proces Ontwikkeling levenslang in wisselwerking tussen het individu en (bio- psycho-sociale) omgeving Het individu beïnvloedt de omgeving De omgeving heeft impact op het individu

Ontwikkeling een oneindig Interactief Proces genetische (pre)dispositie   baarmoederomgeving epigenetische veranderingen   (baarmoeder)omgeving functionele paden - neurotransmissie   omgeving Neuro-cognitieve profielen informationverwerkingsstijl/mogelijkheden ------------------------------------------ gedragsmatig fenotype  sociale context - omgeving

Transactionele momenten Genetische aanleg: risico en beschermende factoren Kwetsbare fases “onbedoeld bekrachtigen ongewenst gedrag”

Het mesolimbische beloningssysteem

HPA

De Muizen van Nuchterlein If you are a mouse there is a lot we can do for you…

Regulatie systemen cognitive loop limbic loop thalamus pallidum striatum cortex cortex striatum pallidum s. nigra Allereerst lieten die dierstudies zien dat het corticostriatale circuit een feedback-loop is, zoals ik ook al in het begin vertelde waarbij informatie vanuit de cortex het striatum activeert, vanuit het striatum worden dan signalen doorgeven naar de andere basale kernen. Die geven het weer door aan de thalamus en de thalamus koppelt dan terug naar de cortex waarna gedrag uitgevoerd of geinhibeerd wordt. Er is echter niet maar 1 circuit, maar er is sprake van meerdere loops die allemaal hun eigen gebied binnen de cortex, het striatum, de basale kernen en de thalamus beslaan. Die circuits zijn dus anatomisch gescheiden. Maar, de circuits zijn ook functioneel gescheiden: er is 1 loop die zich bezig houdt met sensorimotorische informatie; 1 met associatieve, cognitieve informatie en 1 met limbische informatie. thalamus Marieke Langen et al, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 2010

Regulatie systemen: gedrag sensorimotor loop cognitive loop limbic loop thalamus pallidum striatum cortex Deze kennis hebben we naast de humane literatuur gelegd. Dus systematisch gekeken welk soort repetitief gedrag gaat samen met afwijkingen in welke anatomische structuren, afgezien van welke psychiatrische diagnose er hing aan de onderzoeksgroep van de betreffende studies. En dan zie je die anatomisch en functioneel gescheiden loops terugkomen in humaan gedrag. Hierbij zorgen verstoringen in de sensorimotorische loop met name voor motor stereotypieen. Problemen in de cognitieve loop zorgen voor problemen in inhibitie, resulterend in impulsiviteit of rigiditeit. Problemen in de limbische loop zorgen voor obsessief of compulsief gestuurd gedrag. Wanneer je deze gedragingen clustert, kun je tot een volgend model komen waarmee we laten zien dat er sprake is van afzonderlijke systemen met afzonderlijke problemen, maar die wel samen voor kunnen komen en dan kunnen clusteren tot een bepaald diagnostisch beeld. Ik denk dat we hiermee ook laten zien dat het niet zo zinnig is psychiatrische stoornissen te willen verklaren vanuit de complete symptomatologie, maar dat het wijs is je te richten op een bepaald soort gedrag en dat te bekijken, over diagnoses heen. Marieke Langen et al, Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 2010

Alcohol & Drugs Gebruik Gecontroleerd Proces bij voorbeeld bij verslaving Motivatie om zich in te houden inhiberen/ veranderen Executieve Functies AFFECT REGULATIE Negatieve Verwachtingen Stoppen met gebruiken► Negatieve Ervaringen Middelen Gebruik Automatisch Proces Alcohol & Drugs als emotie “oppeppers CRAVING Alcohol & Drugs Gebruik SENSITISATIE Alcohol & Drugs Sociale Context waarin gebruikt wordt Geassocieerde Stimuli bv gedrukte stemming - ontstemming Addiction Dual Processing Wiers et al 2007 20 20

Ontwikkelingsstoornissen Verslaving vroege life events Verwaarlozing –Mishandeling -Sexueelmisbruik Ontregeling stress systemen Huidige Stress Belasting Leerproblemen- Uitval school/werk/peergroup Sexueel misbruik Genetische Factoren Kwetsbaarheid voor verslaving-ADHD-ASS-ODD/CD Impulsiviteit/compulsiviteit Ontwikkelingsstoornissen Verslaving ODD/CD ↔ ADHD ASS ↔ PTSS Gen- en omgevingsfactoren in het kwetsbaarheidsmodel uit Kind en Adolescent 2010 Verslaving als ontwikkelingsstoornis: Een andere kijk op neurobiologie en comorbiditeit Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers & Rutger Jan van der Gaag

Man – Vrouw verschillen

Van ouds

Evolutionair Perspectief Vrouwen gekarakteriseerd door : Sociale vaardigheden en kwaliteiten Strerke verbaliteit en talig vermogen Een Analoge wijze van denken: Sensitief voor emotionele aspecten Met een groot vermogen tot integreren… 24

Evolutionair Perspectief Mannen (oorspronkelijk jagers) Sterk oog voor details Logisch mathematisch denken Eenzijdig doorzettingsvermogen op een bepaald thema (wetenschap en technologie) Digitale denkers (binair: zwart – wit) 25

Evolutie: Variantie als overlevingsstrategie! Maar er is geweldige overlap Een normaal verdeling op Gauss kurves Autisme Extreme “mannelijk denken” Maar door de overlap zijn er veel vrouwen die mannelijker denken dan veel mannen… 26

Neuropsychologie Executieve Functies Plannen & organiseren gedrag gedachten toetsend aan de buitenwereld Aandachtsfuncties Aandachtsspanne Volgehouden aandacht Afleidbaarheid

Evolutie “mannelijke” en “vrouwelijke” kenmerken staan onder invloed van chromosomen en hormonen Testosteron is ook bij vrouwen werkzaam! Bij transsexuelen: verandert de wijze van denken onder invloed van de hormonen die zij krijgen om de geslachtskenmerken te wijzigen 28

Autisme Andere? / Verstoorde? Ontwikkeling Een zichtbaar voordeel! een Onzichtbare Handicap! 29

ADHD ASS op “normaal continuum 15% “impairment” 2-5% Persistentie 60% Waarom zouden ‘nadelige’ eigenschap evolutionair voortduren en zich juist nu zo sterk manifesteren? ADHD op “normaal continuum 15% “impairment” 2-5% Persistentie 60% Man Vrouw: kk 4/1 volwassenen = !?!?!? ASS Eigenschap / Condition ongeveer 5% “impairment” 1% Man Vrouw: kk 4/1 volwassenen 1/ 2-3? 30

Waarom worden meisjes met ontwikkelingsstoornissen slecht herkend Externalizerend gedrag leidt tot verwijzingen Internalizerend net zo prevalent in algemene bevolking maar niet in verwijzingspatronen

Waarom worden meisjes met ontwikkelingsstoornissen slecht herkend Criteria Ontwikkelingsstoornissen Zijn geschreven op kinderen Zijn geschreven op jongens!

Quod nunc? Internalizerende problemen MEDICALISEREN? Neen! Wel signaleren en serieus nemen Psycho-educatie als preventie maatregel

Conclusies Ontwikkelingsstoornissen vormen een sterk risico op traumatizering en ontwikkelen van “maskerende” psychopathologie “ bewustwording & educatie” Behandelen waar nodig

DANK VOOR UW AANDACHT p.vanwijngaarden@dimence.nl r.vanderGaag@psy.umcn.nl