Pinksterkamp NIVON 26 mei 2012 Oxfam Novib / PDSE Ted van Hees Date: 3 Feb 2009

Opzet Presentatie Workshop Wat was,wat is, wat doet Oxfam Novib en PDSE Filosofie, missie, rechtenbenadering Mijn werk, eerder en nu: Eurodad: 1991-2003: Brussel BankWiser: Internationalisering Eerlijke Bankwijzer Faire belastingen Belasting op banken en financiele instellingen Fair & Green Deal – Platform DSE Budget monitoring: Braziliaanse lessen voor Nederland

Oprichting Oxfam Novib in 1956 Na de watersnoodramp in 1953 krijgt Nederland veel hulp uit het buitenland. Zelfs uit India. Pater Simon Jelsma en anderen willen iets terug doen. Op 23 maart 1956 richten ze de Nederlandse Organisatie voor Internationale Bijstand (NOVIB) op om mensen in de derde wereld te helpen http://www.oxfamnovib.nl/geschiedenis.html

Van Gast aan Tafel tot Groene Sint Acties als ‘Eten voor India’ en ‘Hoop voor de Sahel’ brengen miljoenen op. Mensen stopten spontaan enveloppen met geld in de brievenbus bij Novib. In 1963: de actie ‘Gast aan Tafel’. Symbolen waren een kartonnen spaarbusje en vanaf 1973 de Novib-kalender. Aanpak van armoede op alle fronten: van steun aan ontwikkelingsprojecten tot druk op bedrijven, regeringen en internationale instellingen: zoals consumentenacties voor eerlijke chocola met De Groene Sint

Op alle fronten, samen sterk in Oxfam In 1994 Novib bij Oxfam International confederatie van 14 ontwikkelingsorganisaties, meer opkomende economieën in voormalige derde wereld: Oxfam America/VS, Oxfam GB, Canada en Oxfam Quebec, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Australie, Nieuw Zeeland, Belgie, Nederland, Ierland, Hong Kong/China, nieuw Japan, Italie, India en later Rusland, Brazilie, Zuid-Afrika Africa Internationale bases: Brussel, Geneve, New York, Washington In 2006 voortaan Oxfam Novib. Samen bereik van zo’n 100 miljoen mensen van 3000 organisaties in zo’n 100 landen. Wereldwijd campagnes voor bijvoorbeeld onderwijs voor alle kinderen (Education for All), voor eerlijke handel (Make Trade Fair) en voor het eerst vanaf 2011 overall Oxfam campagne (opnieuw!) tegen honger, voor voedselzekerheid (landbouw, biobrandstoffen, tegen landgrabbing): GROW.

Ambassadeurs van het Zelf Doen en Rights Based Approach - Rechten http://www.oxfamnovib.nl/redactie/video/home/IntroductieVideo.html Niemand kiest waar hij of zij wordt geboren. Maar iedereen heeft dezelfde rechten, waar ook ter wereld. Dat is basis voor Oxfam strategie en beleid. Arme mensen kunnen geen zelfstandig bestaan opbouwen zonder respectering van hun rechten. vijf fundamentele mensenrechten:  Uitwerken van die rechten in jaar- en meerjarenplannen en in strategieën, advocacy/lobby, campagnes en communicatie.

Vijf mensenrechten vertaald naar programma’s en campagnes Recht op middelen voor een duurzaam bestaan. Mensen moeten gebruik kunnen maken van onmisbare hulpbronnen als land en water. Afschaffen van oneerlijke handelsregels, ontwikkeling alternatieven.  Recht op sociale basisvoorzieningen. Iedereen heeft recht op goed onderwijs en gezondheidszorg. Stoppen van verspreiding HIV/Aids. Financiering daarvan. Recht op leven en veiligheid. Mensen getroffen door natuurrampen, klimaatverandering of conflicten hebben recht op hulp. Wapenhandel aan banden. Recht op maatschappelijke en politieke participatie. Burgers moeten weten wat hun rechten zijn en hun stem kunnen laten horen. Transparantie , Accountability, Participatie. Recht op identiteit. Geen achterstelling op basis van identiteit. Vrouwen, inheemse bevolkingsgroepen, homoseksuelen en gehandicapten hebben dezelfde rechten als ieder ander.

Kerngegevens 2010-11 Budget teruggegaan in 2 jaar tijd van 125 miljoen euro per jaar naar 95 miljoen: forse bezuiniging! Van 330 naar 280 FTEs: ruim 400 naar 300 medewerkers Beperking aantal landen en programma’s Forse beperking steun aan mondiale partners en netwerken en ook via Linkis in Nederland: nu Global Link Single Mangement Structuur: per land maximaal 4 Oxfams, een leidend, drie uitvoerend

Missie Oxfam Novib / Platform DSE Rechtvaardige Wereld zonder Armoede, in mijn werk vertaald als (is voor mij de moderne vorm van international samenwerking): Voorbij meer klassieke vormen van ontwikkelingshulp en projectsteun, die vaak tot afhankelijkheid leiden – mondiale herverdeling Verandering van internationale financieel-economische verhoudingen Aanpakken van macht in Westen, in Nederland Verduurzaming onze samenleving, hier en daar

Mijn achtergrond en loopbaan Politicologie aan Radboud Universiteit, stage in 1976 Mexico: Bijdrage Nederlandse MNOs aan ontwikkeling Mexico? Onderzoek NL MNOs, mn Philips in Mexico 1978-1984: Derde Wereld Centrum: Docent en onderzoeker Latijns Amerika: Midden-Amerika 1985-1990: Studiesecretaris IKVOS, nu OIKOS, o.m. Landbouw, Max Havelaar Campagne, Schulden 1991-2003: Coordinator 50 NGOs in 16 landen European Network on Debt & Development Brussel: o.a. mondiale schuldencampagne Jubilee 2000 2004-nu: Oxfam Novib Millenniumdoelencampagne (LiveAid/G8 Gleneagles; EEN-campagne: banken & belastingen

Zes voorbeelden campagnes door Eurodad, OxfamNovib, Platform DSE Bijdrage aan oplossing van Schuldenvraagstuk armste landen in jaren negentig Eerlijke BankWijzer, en internationalisering Belasting op Financiële Transacties – FTT Tegengaan belastingontduiking en –ontwijking door MNOs Fair & Green Deal - PDSE Budget monitoring in Nederland

EURODAD: European Network on Debt and Development - Probleem 1982: Mexico schuldencrisis en heel LA en Afrika: stijging rente in VS: onmacht om schulden aan Westerse banken te betalen. 1991/92: regeringen en IMF/Wereldbank (IFIs) ‘lossen probleem op’ met nieuwe leningen op leningen: crisis van banken naar landen en IFIs IMF: “Just a problem for a small handful of countries that we will sove case by case” Systeemcrisis, vergelijk Eurocrisis Griekenland: probleem verschoven niet opgelost

EURODAD: European Network on Debt and Development - Oplossing 1991-95: voorbereiding en uitwerking campagne, opbouw netwerk in Europa, VS, Afrika, Azie, Latijns-Amerika: kwijtschelding schulden + investering in economie en sociale ontwikkeling; 1994: in de slag met IMF, WB, regeringen: Madrid 50 jaar Bretton Woods, 1e doorbraak 1996: erkenning systeem probleem: Highly Indebted Poor Country Initiative- HIPC I minimaal helft kwijtschelding > duurzaam schuldenniveau 1999: HIPC II: verdieping + ipv SAPs > PRSP Jubilee 2000 schuldencampagne > 2003 MDRF

EURODAD: European Network on Debt and Development - Lessen Eigen analyse probleem & oplossing/alternatief: eigen deskundigheid + top academici Politieke en financiele kosten/batenanalyse Machtsanalyse: wie heeft macht: bondgenoten, champions, tegenstanders, swingers Strategische acapunctuur: welke drukplekken… Gezamenlijke strategie NGOs in Europa naar regeringen en IFIs: massa organiseren? Samenwerking bondgenoten, regeringen, IFIs Media strategie

Projecten nu bij OxfamNovib Eerlijke Bankwijzer: internationalisering daarvan, eerste resultaat Brazilie april 2011 Faire belastingen door tegengaan belasting ontduiking & ontwijking door MNOs Invoering Financial Transaction Tax tegen speculatie en voor financiering klimaat en MDGs Alternatief crisisbeleid: Fair & Green Deal op basis van een lage-koolstofeconomie; alternatieve ontwikkeling met ruilgeld Budget monitoring en burgerparticipatie

Eerlijke Bankwijzer - Fair Bank Guide Oxfam Novib & Nederlandse Partners Eerlijke Bankwijzer: interactieve webtool om klanten te bewegen hun bank te helpen hervormen Internationaliseren Fair Bank Guide of BankWiser: in opkomende economieen en rijke landen. Eerste land na Nederland waar dat lukt is Brazilie, april 2011, samen met consumentenbond uit dat land, met vakbonden, Braz milieudefensie, onderzoeksbureaus Nu bezig met Indonesie, Zweden/Scandinavische landen, Duitstalige landen en VS, Engeland, Frankrijk, Spanje, India, Japan, China. Twee jaar geleden is de Eerlijke Bankwijzer op 22 januari 2009 gelanceerd. De Eerlijke Bankwijzer is een initiatief van Oxfam Novib, FNV, Amnesty International, Milieudefensie en de Dierenbescherming. Het doel van de Eerlijke Bankwijzer is ‘verduurzaming van banken met behulp van de consument’. In de afgelopen twee jaar hebben veel consumenten ( ruim 200.000 personen) gebruik gemaakt van de Eerlijke Bankwijzer en hun bank aangesproken. Dit heeft bijgedragen aan aanscherping van het duurzaamheidsbeleid bij veel banken. Ook is herhaaldelijk gesproken tussen de initiatiefnemers en de banken. Soms in harmonie, soms met enige spanning.

Eerlijke Bankwijzer in Nederland Doel: verduurzaming banken mbv consument Initiatiefnemers: Oxfam Novib, FNV, Amnesty International en Milieudefensie. Sinds 2010 Dierenbescherming erbij aangesloten Basis BankTrack in Nijmegen, die met steun vanm Oxfam Novib 90 banken mondiaal op duurzaamheid screent met interactieve inbreng van banken Bankwijzer gelanceerd op 22 januari 2009 Aantal bezoekers/gebruikers in eerste 2 jaar: 201.438 > 10 % daarvan ondernam actie Twee jaar geleden is de Eerlijke Bankwijzer op 22 januari 2009 gelanceerd. De Eerlijke Bankwijzer is een initiatief van Oxfam Novib, FNV, Amnesty International, Milieudefensie en de Dierenbescherming. Het doel van de Eerlijke Bankwijzer is ‘verduurzaming van banken met behulp van de consument’. In de afgelopen twee jaar hebben veel consumenten ( ruim 200.000 personen) gebruik gemaakt van de Eerlijke Bankwijzer en hun bank aangesproken. Dit heeft bijgedragen aan aanscherping van het duurzaamheidsbeleid bij veel banken. Ook is herhaaldelijk gesproken tussen de initiatiefnemers en de banken. Soms in harmonie, soms met enige spanning.

Hoe werkt de Eerlijke Bankwijzer? www.eerlijkebankwijzer.nl Alle 13 banken die in de Eerlijke Bankwijzer worden vergeleken hebben in de afgelopen twee jaar hun maatschappelijk beleid op meerdere thema’s (bv. mensenrechten, natuur, wapens, belastingen & corruptie) en sectoren (bv. landbouw, mijnbouw, olie & gas) aangescherpt. Uit ons onderzoek zijn in de afgelopen twee jaar opgeteld in totaal 96 meetbare aanscherpingen van maatschappelijk beleid vastgesteld bij de banken die in de Eerlijke Bankwijzer worden vergeleken. Verreweg de meeste van deze beleidsaanscherpingen werden door banken aangetoond d.m.v. het geven van inzage in nieuwe beleidsstukken (op bestuursniveau goedgekeurd) waaruit concrete vooruitgang bleek in vergelijk met de situatie voorheen. Een enkele keer gaf een bank een reactie in de trend van ‘we voerden dit beleid al, maar hadden het nog niet op papier staan’ of ‘we voerden dit beleid al langer maar hebben u er tot op heden geen inzage in gegeven’. Aangezien wij op geen enkele wijze kunnen nagaan of dit strookt met de realiteit, zagen wij ons genoodzaakt om pas vanaf het moment dat wij inzage kregen in aangescherpt of nieuw beleid hier melding van te maken op de Eerlijke Bankwijzer.

Welke Banken in Nederland? We vergelijken het maatschappelijk beleid en investeringspraktijk van de volgende banken: ABN Amro Bank Aegon Bank ASN Bank Delta Lloyd Bank (sinds 2011 opgenomen in de Eerlijke Bankwijzer) Friesland Bank ING Bank NIBC Bank (sinds 2011 opgenomen in de Eerlijke Bankwijzer) Rabobank Robeco Direct SNS Bank en SNS Regio Bank Triodos Bank Van Lanschot Bankiers (per 2010 opgenomen in de Eerlijke Bankwijzer) NB: Fortis Bank NL en DSB zijn om verschillende redenen uit de Eerlijke Bankwijzer gestapt Nb. Fortis Bank Nederland en DSB zijn om de bekende redenen inmiddels uit de Eerlijke Bankwijzer geschrapt. Alle 13 banken die in de Eerlijke Bankwijzer worden vergeleken hebben in de afgelopen twee jaar hun maatschappelijk beleid op meerdere thema’s (bv. mensenrechten, natuur, wapens, belastingen & corruptie) en sectoren (bv. landbouw, mijnbouw, olie & gas) aangescherpt. Uit ons onderzoek zijn in de afgelopen twee jaar opgeteld in totaal 96 meetbare aanscherpingen van maatschappelijk beleid vastgesteld bij de banken die in de Eerlijke Bankwijzer worden vergeleken. Verreweg de meeste van deze beleidsaanscherpingen werden door banken aangetoond d.m.v. het geven van inzage in nieuwe beleidsstukken (op bestuursniveau goedgekeurd) waaruit concrete vooruitgang bleek in vergelijk met de situatie voorheen. Een enkele keer gaf een bank een reactie in de trend van ‘we voerden dit beleid al, maar hadden het nog niet op papier staan’ of ‘we voerden dit beleid al langer maar hebben u er tot op heden geen inzage in gegeven’. Aangezien wij op geen enkele wijze kunnen nagaan of dit strookt met de realiteit, zagen wij ons genoodzaakt om pas vanaf het moment dat wij inzage kregen in aangescherpt of nieuw beleid hier melding van te maken op de Eerlijke Bankwijzer.

Welke thema’s? Onderzoek (uitgevoerd door Profundo) naar bankbeleid op 10 thema’s ism BankTrack-Nijmegen Klimaatverandering Mensenrechten Arbeidsrechten Wapens & wapenhandel Gezondheid Natuur Dierenwelzijn Belastingen en corruptie Transparantie en verantwoording Bonussen Ons onderzoek, wat uitgevoerd wordt door Profundo, gaat over het bankbeleid op 10 thema’s: Klimaatverandering Mensenrechten Arbeidsrechten Wapens Gezondheid Natuur Dierenwelzijn Belastingen en corruptie Transparantie en verantwoording Bonussen

Welke Sectoren? En 8 sectoren: Landbouw Dammen Visserij Bosbouw Mijnbouw Olie en gas Maakindustrie Banken Nb. Thema dierenwelzijn en bonusbeleid zijn pas later toegevoegd, mede op veelvuldig verzoek van consumenten. Nieuw terrein: Vermogensbeheer en 8 sectoren Landbouw Dammen Visserij Bosbouw Mijnbouw Olie en gas Maakindustrie Banken Het thema dierenwelzijn en bonusbeleid zijn pas later toegevoegd, mede op veelvuldig verzoek van consumenten.

i

Lobby en Media werk: Voorbeeld: Land grab - Hoe Feb/Maart 2012: Nederlandse banken aanpak op financiering land grab - landjepik Onderzoeksrapport: 10 Nederlandse banken betrokken bij investeringen land arme landen Multifocale campagne: met elkaar samenhangende strategieen: bewustwording, online, kranten + andere media, radio spotjes, fondswerving Dus samenhang zorgvuldige insider lobby strategie met communicatie en mobilisering en tactics (twitter, facebook) en 8 sectoren Landbouw Dammen Visserij Bosbouw Mijnbouw Olie en gas Maakindustrie Banken Het thema dierenwelzijn en bonusbeleid zijn pas later toegevoegd, mede op veelvuldig verzoek van consumenten.

Lobby en Media werk: Voorbeeld: Land grab - Resutaten Zo’n aanpak Nederlandse banken over hun betrokkenheid bij financiering land grabs: 1ste week 600 emails naar banken met vraag om actie 54.000 hits You Tube video in een maand 4 of 10 banks verbeterden beleid substantieel & rest erkenden risico’s en gesprek over actie NL regering: brief aan Tweede Kamer over part. sector & financiele regulering met voorstel om Voluntary Guidelines officieel beleid te maken en 8 sectoren Landbouw Dammen Visserij Bosbouw Mijnbouw Olie en gas Maakindustrie Banken Het thema dierenwelzijn en bonusbeleid zijn pas later toegevoegd, mede op veelvuldig verzoek van consumenten.

Faire belastingen: honderden miljarden Totaal verlies aan inkomsten arme landen door belastingontduiking en -ontwijking ruim1000 mljard euro (10 x zoveel als totale hulp) Belastingparadijzen en belastingvrijdom door afdwingen & corruptie extra probleem Nodig 3 dingen: Versterking belastingstelsels in arme landen: Oxfam Novib met MinBuZa/OS en OECD Aanpak belastingparadijzen/tax havens G20? Aanpak belastingontduiking en -ontwijking

Belastingontwijking en -ontduiking Grootste probleem transfer (mis)pricing: 60 a 70% handel binnen MNOs MNOs gebruiken interne verrekenprijzen, niet alleen voor handel, ook voor overdracht technologie, royalties enz Bovendien verschuiven winst naar landen waar ze ‘t minst hoeven te betalen: tax havens Is lang niet altijd illegaal, want naar letter, maar niet naar geest van de wet, dus immoreel Onttrekt honderden miljarden aan arme landen

Wat doen we eraan? Tax Justice Network (TJN): International, Africa, NL met financiele steun van OxfamNovib In Nederland: TJN bracht MVO en belastingmensen MNOs voor ‘t eerst bij elkaar Ronde Tafel TJN met Ministerie van Financien, van BuZa/OS en 6 grootste MNOs Na vraag van G20: OECD Tax & Development met groepen met regeringen (rijke, arme landen), NGOs en MNOs: aanpak transparantie, CbC/PbP rapportage per land/project, transfer pricing, versterking capaciteit belastingheffing arme landen

Resultaten half 2012 (hopen we) Ronde Tafel in Nederland: MNOs na 2 jaar praten over Fair Share: geven niet thuis Afdwingen via wetgeving in VS en EU: Country by Country Reporting en Project by Project Reporting in de VS (Dodd-Frank) en deels ook in de EU: Richtlijn Competitiveness; Transparency): Samenwerking met Europees Parlement (stemming eind mei) en Tweede Kamer

FTT of Robin Hood Tax Financial Transaction Tax (FTT) -Robin Hood Tax Minieme heffing (0,1 tot 0,01) op speculatieve (flits)handel in aandelen, derivaten enz. Raakt nauwelijks aan normale aandelenhandel, want wat is 0,1 op (ver)koop zelfs in 1 dag Afname speculatie met 2/3e: vandaar Robin Hood En: opbrengst tot 400 miljard dollar bij invoering op wereldschaal: fifty-fifty voor eigen land en voor financiering klimaat en millenniumdoelen Waarschijnlijker: in EU of Eurozone: opbrengst vls Europese Commissie 56 mrd, NL 3,6-5,1 mrd.

Wat doen we eraan? Samenwerking OxfamNovib met FNV e.a., milieu- en ontwikkelingsorganisaties: wereldwijde actie, met zwaartepunt in Europa Frankrijk 2011 voorzitter EU en G20, en Duitsland + andere landen: Spanje, Belgie, Oostenrijk, enz Onze taak: tegenstand Nederland – als relatief machtig EU-land – neutraliseren. Ook Engeland en VS tegen en landen als China, India 3 actiedagen in 2011: Nederlandse ambassades in buitenland benaderen met boodschap voor steun: februari; juni; november

Foto’s 17 februari Global Day of Action – FTT – Robin Hood Taks

Resultaten half 2012 (…) Wij zijn er in geslaagd de tegenstand van Nederland tegen invoering van een FTT te neutraliseren: of toch weer niet…? Olv van Frankrijk nu met Hollande en Duitsland met verzwakte FDP zijn EU-landen, en in ieder geval die van de Eurozone het eens over invoering van een FTT : NL en UK Bestemming opbrengst voor ene helft voor mildere bezuinigingen (ipv BTW verhoging?), voor andere helft voor klimaat en duurzame ontwikkeling/MDGs

Fair & Green Deal Initiatief van Platform Duurzame en Solidaire Economie (PDSE): Verklaring van Tilburg; Appel van Antwerpen: milieu-, natuur-, ontwikkelings-organisaties, aansluiten bij lokale initiatieven Groei en vooruitgang is wat anders dan toename BNP, dus Bruto Nationaal Geluk (BNG) en duurzame of minder groei, dus anders meten Vergroening van belastingen: minder op arbeid en meer op vervuiling: vervuiler betaalt Ook solidariteit in internationale samenwerking

Wat doen we eraan? Langere termijn strategie: gericht op politiek, gedrag burger/consument, bedrijfsleven: 2011 dachten we momentum crisis mogelijk gemist…? Kans is nu! Enorme ruimte voor alternatieven, nationaal, lokaal, en ook mondiaal Cursussen in land aan afdelingen van lidorganisaties als IVN, Nivon enz Brede Alliantie lidorganisaties/werkgroepen F&GD uitwerking op hun terrein met gelijkgezinden: bijv groene belastingen, voetafdruk, herziening welvaartsbegrip (BNG), duurzame regionale productie & consumptie

Budget monitoring in Nederland Budget monitoring = controle op besteding geld voor onderwijs, gezondheid, infrastructuur vannationaal naar lokaal niveau Ontstaan in arme wijken Brazilie, stad en staat Porto Alegre, daarna in Afrika, India Maar ook half jaren ’90 in bijv Uganda, bij controle op instroom hulp via ministeries: inzet lokale radio ter controle geldstroom OxfamNovib bezorgd na ‘Live Aid’ over besteding miljarden: training partnerorganisaties Nu groot programma in veel landen, naast IBP

Wat doen we eraan? Nu toepassing op stads-, wijk- en dorpsbudgetten met en door burgers, ook in Europa, maar niet alleen het sociale deel van de begroting Training in begrotingswerk - monitoring van stads- en wijkbegroting door Brazilianen - ook in Nederland, bijv Indische buurt Amsterdam Volgende stap burgers actief op lokaal niveau betrekken bij bepalen begroting wijk, dorp, stad: Zeist, Zutphen, Oss, Breda, Nijmegen Interessant om te combineren met alternatieve geld/ruileconomie

Tot slot: gewaardeerde bezoekers van het Pinksterkamp van NIVON Wat dit zinvol? Wat heeft u gemist? Heeft u vragen of opmerkingen? Dank voor uw aandacht