© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Uitvoeringsaspecten van Pensioenakkoord Willem Eikelboom De 4 e dinsdag in september 2011

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 2 Wel of geen Pensioenakkoord … invulling aanvullend pensioen vindt decentraal plaats tussen werkgevers en werknemers Pensioenakkoord is een afspraak tussen werkgeversvertegenwoordigers, vakbonden en kabinet over: AOW Uitgangspunten voor de inrichting van aanvullend pensioen Feitelijke invulling van aanvullend pensioen op decentraal niveau Uitgangspunten Pensioenakkoord zijn richtinggevend… maar niet heilig Randvoorwaarden: — Fiscaal kader — Financieel toetsingskader Pensioen als onderdeel van totaal beloningspakket (relatie vitaliteitsregeling)

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 3 De drie smaken na het pensioenakkoord Harde nominale pensioentoezegging (defined benefit) Onzekere premie Zekere nominale uitkering met onzekere indexatie FTK1 Zachte reële pensioentoezegging Vaste collectieve premie Onzekere uitkering FTK2 Beschikbare premieregeling Zekere individuele premie (Onzekere) uitkering Zorgplicht

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 4 Harde pensioentoezegging Werkgevers: Zorg dat je ‘in control’ bent! Harde toezegging wordt duurder Verzwaring solvabiliteitsbuffer met ~5% (ivm 97,5% zekerheidseis) Premie ten minste gelijk aan zuivere kostendekkende premie (op marktrente) Werkgever draagt groot deel risico  werkgever: “wees in control” Betere monitoring door onderneming van pensioenrisico’s Actieve betrokkenheid in pensioenfondsbestuur (HR + finance) en beleggingscommissie Incorporeer financieel ondernemingsbeleid in pensioenfonds — Ondernemingsdoelstellingen (IAS) meenemen in ALM-studies — Multinational pooling + captives

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 Regelgeving voor pensioenbestuur is doorgeschoten De regels voor pension fund governance trekken pensioenfondsbesturing te veel weg van de onderneming Constatering Pensioenakkoord: De pensioenlasten in het huidig pensioensysteem liggen onevenredig veel bij de onderneming Pension fund governance beperkt juist de inzet van de onderneming Oproep tot meer inzet van externe professionals Werkgeversrol beperkt (max 50% in bestuur, slechts 1/3 in RvT, niet in deelnemersraad) Paritair bestuursmodel past het best bij harde pensioentoezegging

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 6 Beschikbare premie… … dat kan veel mooier Huidige beschikbare premieregelingen: Vaak nog (te) duur Weinig afgestemd op individuele pensioenambitie Verbeteringsmogelijkheden Derde generatie DC — Neem individuele pensioenambitie als uitgangspunt PPI — Unbundled inkoop van beste dienstverleners — Schaalvoordelen door internationale samenwerking

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 7 Een zacht reëel pensioen Wat is dat ook alweer? Ambitie: geïndexeerde middelloonregeling Vaste premie Vaste rekenrente = verwacht rendement minus indexatieambitie Bijsturen pensioenen afhankelijk van niveau verwachtingsgraad In te vullen parameters: Keuze nominaal of reëel Indexatieambitie Risicotolerantie Beleggingsmix en verwacht rendement Niveaus voor bijsturing (en omvang egalisatiereserve) Hersteltermijn

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 8 Een zacht reëel pensioen… …dat vraagt nogal wat van bestuurders en deelnemers Een zachte reële ambitie is complex door Spanning tussen enerzijds een pensioenambitie op lange termijn en anderzijds vaste premie op korte termijn — Hoe realistisch zijn de veronderstellingen? Waardering middels vaste discontovoet — Hoe gezond is de ‘echte’ financiële positie? Geleidelijke bijsturing bij tekort/overschot — Wie financiert de tekorten? Hierdoor weinig inzicht in de ‘echte’ financiële risico’s van pensioentrekkers, werknemers en toekomstige werknemers

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 Een zacht reëel pensioencontract werkt alleen … … bij perfecte communicatie Zacht pensioen is een onzeker pensioen Deelnemers hebben geen invloed op uitkomsten Stelsel is gebaseerd op solidariteit Daarom slechts houdbaar als perfecte communicatie over Verwacht pensioenniveau Pensioenrisico’s Solidariteitsstromen

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 Een zacht reëel pensioencontract werkt alleen … … bij maximale deskundigheid Deelnemers en gepensioneerden zijn overgeleverd aan het pensioenfondsbestuur Verplichte deelname van deelnemers in onzeker pensioen Deelnemers en gepensioneerden hebben geen invloed op uitkomsten Gevolg: pensioenbetrokkenheid is laag Daarom slechts houdbaar bij deskundig bestuur met veel zeggenschap Paritair bestuursmodel met deelnemersraad en RvT of externe professionele bestuurders met RvT of gemengd bestuursmodel (one-tier board) Met goed risicomanagement En minimum toezichtregels (FTK)

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 Samenvattend: Ondernemingen zijn aan zet voor decentrale invulling van het pensioenakkoord Een harde pensioentoezegging blijft mogelijk Maar is duur Sturing vanuit onderneming is gewenst Een zachte pensioentoezegging klinkt aantrekkelijk Maar is complex Vraagt maximale deskundigheid en communicatie Een beschikbare premieregeling kan ook Maar dat kan mooier

© 2011 Towers Watson. All rights reserved. Proprietary and Confidential. For Towers Watson and Towers Watson client use only. towerswatson.com Presentation3 Contactdetails Willem Eikelboom Towers Watson Schumanpark 9E 7336 AM Apeldoorn Phone: +31 (0) Disclaimer: This presentation is provided solely for the TW 4 e dinsdag september 2011 seminar. It may not be suitable for use in any other context or for any other purpose without prior written consent of Towers Watson.