Het geheugen “Een dag om niet (meer) te vergeten. Over het lerend vermogen van mensen met dementie” Leuven, 15/6/2012 Janssens Anneleen, Expertisecentrum Dementie Contact, Limburg & Geheugenkliniek Jessaziekenhuis Hasselt

De werking van ons geheugen Dementie en geheugen Inhoudelijk De werking van ons geheugen Dementie en geheugen Ziekte van Alzheimer Vasculaire dementie

Het geheugen bepaalt onze identiteit … Zonder geheugenfunctie zouden we gevangen zitten in het heden, niet meer kunnen herinneren wat we net gedaan hebben en niet meer weten wat we straks zullen gaan doen. Voor personen met dementie is dit de dagelijkse realiteit!

Het geheugen = niet eenvoudig te omschrijven … Geen unitair proces maar te beschouwen als een “alliantie” van subsystemen Op te delen in verschillende processen: opnemen, opslaan, oproepen van informatie Op te delen in verschillende stadia of ‘bewaarplaatsen’ waar informatie wordt vastgehouden: zintuiglijk geheugen, KTG, LTG

De werking van het geheugen: model Cognitief-psychologisch geheugenmodel, Atkinson & Shiffrin

De werking van het geheugen: stoornissen Op niveau van de ‘bewaarplaatsen’ korte termijn - lange termijn Op niveau van de geheugenprocessen opnemen - opslaan - oproepen ‘gestoorde inprenting’ ‘retrievalprobleem’

De werking van het geheugen: soorten geheugens Zintuiglijk geheugen: ontvangen van info via de zintuigen, bewust of onbewust. Kan slechts kort info bewaren (3 sec max.) Kortetermijngeheugen: Zint.geheugen –> aandacht –> KTG Houdt info (gem. capaciteit van 7 elementen) voor korte tijd (10-15 sec) actueel (‘werkgeheugen’) Herhaling: info in KTG vastgehouden + info in LTG opgeslagen Langetermijngeheugen vergelijking geheugen-bibliotheek

De werking van het geheugen: soorten geheugens

De werking van het geheugen: soorten geheugens Expliciet geheugen: ‘bewust geheugen’, om bewust info op te roepen Episodisch geheugen: gebeurtenissen (autobiografisch materiaal, tijd- en plaatsgebonden) vb: weten waar en wanneer je getrouwd bent Semantisch geheugen: feitenkennis (gebaseerd op taal + cultuur) vb: weten dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is Casus: het verhaal van H.M.

De werking van het geheugen: soorten geheugens Impliciet geheugen: ‘onbewust geheugen’, opslag van kennis die we verwerven via ervaring Procedureel geheugen: procedures en vaardigheden voor automatische uitvoering van dagelijkse taken vb: weten hoe je moet fietsen, boterhammen smeren, autorijden, .. Priming en primaire leerprocessen: andere meer onbewuste geheugenfenomenen

Dementie en geheugen Dementie is een complex van symptomen waaraan verschillende oorzaken ten grondslag kunnen liggen. De DSM-IV hanteert als kerncriterium ‘de ontwikkeling van multipele cognitieve stoornissen’. Dit betreft geheugenstoornissen in combinatie met een of meer specifieke cognitieve stoornissen. De geheugenstoornissen kenmerken zich door een verminderd vermogen om nieuwe informatie te leren of zich eerder geleerde informatie te herinneren. (DSM: Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders)

Geheugenstoornissen bij de ziekte van Alzheimer Atrofie van de hippocampus Atrofie van andere hersengebieden

Geheugenstoornissen bij de ziekte van Alzheimer 1. Atrofie van de hippocampus Hippocampus = schakel tussen (tijdelijke) KTG (of ‘werkgeheugen’) en (permanente) LTG problemen met het permanent opslaan van nieuwe herinneringen oude herinneringen uit het verleden kunnen aanvankelijk nog goed worden opgeroepen

Geheugenstoornissen bij de ziekte van Alzheimer

Geheugenstoornissen bij de ziekte van Alzheimer 2. Atrofie van andere hersengebieden stilaan gaan ook de herinneringen uit het verleden verloren (oprollend geheugen)

Geheugenstoornissen bij de ziekte van Alzheimer Vooral een probleem van OPSLAAN van nieuwe informatie (van KTG naar LTG) 2. Geleidelijk aan ook een probleem van OPROEPEN van opgeslagen informatie (van LTG naar KTG)

Geheugenstoornissen bij vasculaire dementie Door ‘kortsluitingen’ of ‘losse contactjes’ in de bloedvaten kan de binnenkomende informatie in het KTG moeilijk worden opgenomen én de opgeslagen info in het LTG moeilijk worden opgeroepen <-> ZvA: hippocampus = normaal; dus àls de info goed doorkomt naar het KTG, kan deze wel goed worden opgeslagen in het LTG

Geheugenstoornissen bij vasculaire dementie

Geheugenstoornissen bij vasculaire dementie Een probleem van OPNEMEN van nieuwe informatie (van zintuiglijk geheugen naar KTG) Een probleem van OPROEPEN van opgeslagen informatie (van LTG naar KTG; = ZvA)

Geheugenstoornissen bij vasculaire dementie

Lerend vermogen bij dementie Geheugenproblemen bij dementie betreffen voornamelijk het bewuste of expliciete geheugen (autobiografisch materiaal en feitenkennis). “Trainen” van het bewuste geheugen (puzzelen, kruiswoordraadsels, .. ) is bijgevolg weinig zinvol gebleken bij personen met dementie: enkel getrainde taken lukken beter Cognitieve rehabilitatie: eerder oefenen van vaardigheden in alledaagse taken

Lerend vermogen bij dementie Wat echter wel zinvol blijkt, is het gebruiken van onbewuste geheugenprocessen in het onbewuste of impliciete geheugen. Op dat niveau in het geheugen is bij mensen met dementie namelijk lerend vermogen te vinden.

Literatuur

Dank voor uw aandacht!