Burgerparticipatie voorbij de representatie ? Filip De Rynck

STRUCTUUR VAN DE LEZING Inleiding: drie polen en arrangementen Modellen kijken: het veld deconstrueren Stedelijke representatie Participatie voorbij de representatie ? Stadsbesturen voorbij de representatie ? Besluit

Inleiding Drie polen en arrangementen

BURGERS: spraakmakend, mondiger, autonomer, hoger geschoold POLITIEK IN / EN DE SAMENLEVING: de - centrering van politieke partijen onderhandelingshuishouding als basismodel (‘governance’) de ‘ iserings – samenleving ‘ STADSBESTUREN (1977-2007): aanwas van taken, professionalisering (politiek en ambtelijk) verzelfstandiging, PPS, regie,…

Hoe werken veranderingen van die drie polen op elkaar in, welke arrangementen voor participatie staan daardoor onder druk en / of welke komen tot stand in die wisselwerking, op dat breukvlak of snijpunt ? Stedelijke context: beste testbank voor deze vraagstelling maar zelf maar een component van houding / gedrag van burgers

Klassieke (?) arrangementen vanuit eerdere constellatie van de polen: adviesraden, hoorzittingen, inspraakprocedures, informatie-instrumenten Ontwikkeling van nieuwsoortige (?) arrangementen die ons tot deze lezing inspireerden: wijkwerking, interactieve beleidsprocessen inclusief inschakeling van cultuur, opbouwwerk en sociaal-artistieke werkingen Arrangementen = ook (vooral) manier van kijken / denken Termen herijken en niet kijken met de ogen ‘van weleer’

1 Modellen kijken: het veld deconstrueren

De Gentse Lezingen – The Ghent Lectures 2007 Een werkmodel Bron: Denters, S., “Achtergrondstudie Stedelijk Burgerschap”, 2005, Universiteit Twente & Kiss

BURGERPARTICIPATIE Politieke participatie: acties gericht op beïnvloeding van het lokaal politiek systeem (verkiezingen, partijen, deelname aan adviesraden, hoorzittingen,…) Civiele participatie: activiteiten onder burgers zelf, zonder bemiddeling: in de buurt maar ook rond instellingen en infrastructuur, op plekken, in gemeenschappen, van onzichtbaar tot spectaculair, van hooggeschoold tot kansarm

BURGERZIN EN SOCIAAL KAPITAAL Burgerzin: Waarden en houdingen Competenties (‘civic skills’) Sociaal kapitaal vormt burgerzin en is het fundament voor participatie: Structureel (deelname aan ‘civil society’) Cultureel: Vertrouwen in medemens en politiek Ervaringen met participatie

De Gentse Lezingen – The Ghent Lectures 2007 Een causaal model Bron: Denters, S., “Achtergrondstudie Stedelijk Burgerschap”, 2005, Universiteit Twente & Kiss

HET STEREOTIEPE DENKMODEL burgers stadsbestuur

TYPES VAN BURGERS BEDRIJVIGE BURGERS (20 %) beter opgeleid, aantal neemt toe, losser van representatie, modernisering is lust BEDREIGDE BURGERS (30 %) voelen zich slachtoffer, onzeker, weinig vertrouwen, afstand van representatie, modernisering is last BERUSTENDE BURGERS (50 %) afwachtend, alert voor eigen belang categorie bezorgde burgers: wel civiel actief maar ‘politiek is niets voor ons’

EEN AL WAT MINDER STEREOTIEP MODEL bedrijvig burgers stadsbestuur berustend bezorgd bedreigd

TYPOLOGIE EN RELATIE MET STADSBESTUUR: Een verschillende bestuursstijl en leiderschap naargelang dominante types in verschillende situaties (WRR, 2005) zie Project Gent Sint Pieters versus Brugse Poort Kan een stadsbestuur dat aan ? Is daarvoor capaciteit genoeg en kan dit een deel zijn van de strategische afwegingen ? In elk geval: differentiatie, maatwerk, geen uniforme modellen

EEN MEER DYNAMISCH INTERACTIE-MODEL bedrijvig civil society stadsbestuur berustend bezorgd bedreigd

Lokaal bestuur (met eigen diensten) Lokaal bestuur op afstand WAT IS HET VLAAMSE LOKAAL POLITIEK SYSTEEM ? Lokaal bestuur (met eigen diensten) Lokaal bestuur op afstand Gelokaliseerde centrale politiek (centrale overheid op lokaal niveau, semi-private instellingen en diensten met centrale aansturing) Hybride beleid in netwerken Horizontaal - lokaal Gemixt - verticaal

netwerk K&G werksfeer netwerk netwerk Burgers Bedrijvig Berustend onderwijs Burgers Bedrijvig Berustend Bedreigd netwerk welzijn stadsbestuur sociale huisvesting VDAB AGB PPS VZW civil society

Politieke en civiele participatie: een breed perspectief noodzakelijk TYPES EN SITUATIES IN EEN COMPLEX LOKAAL INTERACTIE –MODEL Politieke en civiele participatie: een breed perspectief noodzakelijk Totale participatie – massa / energie in dat systeem ? Totale participatie – ervaringen en doorwerking op sociaal kapitaal ? Polycentrisch model: veel toegangen, veel kanalen, concurrentie mogelijk, deel van strategie in participatie – spel Polycentrisch model: koppeling types burgers en situaties, wie participeert (tijdelijk) waar en op welke manier ? Plaatst types burgers in een meer dynamisch model

2 Stedelijke representatie

‘… er is sprake van informalisering van de participatie, waarbij deelname aan formele en hiërarchisch georganiseerde participatiekanalen inderdaad daalt, maar waarbij dit verlies gecompenseerd wordt door een toename van informele participatie’ (Dekker en Hooghe, 2003: 156) Daling bij representatie: vooral bij jongeren en vrouwen, en met een duurzaam karakter (Hooghe, 2006)

Politieke partijen in de stad (‘zeg maar SPatrick’) Representatie als cultuur en als systeem geldt tov alle bestuursvormen in de stad Politieke partijen in de stad (‘zeg maar SPatrick’) Terugval en verandering van profiel Tanende legitimiteit voor intermediaire positie Dalend vertrouwen in representatie betekent geen dalend vertrouwen in politiek: De aard van het politiek engagement verandert en sluit meer aan bij de civiele participatie

Spraakmakend en groeiend segment, ook ( Spraakmakend en groeiend segment, ook (?) bij stilzwijgend en onzichtbaar segment, let op met stereotiepen en met beperkt breedbeeld De stedelijke agenda wordt daardoor veel minder voorspelbaar, grilliger, sluit minder aan bij het besluitvormingsmodel in de representatie-democratie Trechtersysteem: Agendavorming – Planvorming – Beslissing – Uitvoering (sequentieel, rationeel) Veel participatie / inspraak is gericht op ‘planvorming’ in en van het representatief systeem

Autonoom participatiegedrag volgt eigen regels: kennis, ervaring en inzet is diffuus en verspreid laat zich niet kanaliseren en trechteren laat zich niet beperken tot sequentiële stappen: planvorming of uitvoering maakt geen verschil mobilisatie volgt een eigen agenda en eigen logica de ‘representatie van het doen’, niet ‘van het praten’

3 Participatie voorbij de representatie

TWEE BENADERINGEN DIE PARTICIPATIE ELIMINEREN VERKLANTING (individualisering van de relatie) VERMENSING (populisme, geen bemiddeling nodig) TWEE SCHOLEN DIE AANSLUITEN BIJ PARTICIPATIEDEMOCRATIE RENOVATIE VAN DE REPRESENTATIE DIRECTE DEMOCRATIE van verticaal en geïndividualiseerd naar horizontaal en collectief

HOE VERHOUDEN STADSBESTUREN ZICH TOT DIRECTE DEMOCRATIE ? hoe participeren politici en ambtenaren in de samenleving ? belang van ‘civil society’ als mediërend mechanisme ? welke interactie tussen het veld en politiek systeem en met welke delen geen interactie ? hoe werkt de fijne bedrading tussen politici, civil society en burgers? Werkt ze nog, is er wisselstroom of kortsluiting ?

ROLLEN VAN POLITICI: stuurder, meta-stuurder, facilitator ? intelligent niets doen gedifferentieerd optreden criterium voor effectief beleid: beleid(skaders) dat / die burgerschap en civiele participatie creëren en stimuleren

4 Stadsbesturen voorbij de representatie ?

Focus op veranderende arrangementen 1 Professionalisering (politiek en ambtelijk): impact op arrangementen ? 2 Interactieve beleidsvorming als nieuw arrangement ?

De traditionele publieke dienstverlening wordt onder druk van liberalisering en commercialisering afgebouwd maar tegelijk werd nog nooit zoveel overheidsinitiatief opgezet op de domeinen waar het verenigingsleven actief is … gedragen door een legertje professionelen en flink wat overheidsmiddelen … Het effect is dat het autonome burgerinitiatief stilletjes doodgeknepen of doodgeknuffeld wordt … Wat in de ogen van het bestuur een origineel idee is, wordt omarmd en uitvergroot … het ontsnapt de oorspronkelijke initiatiefnemers Inspraakprocedures zijn overgestructureerd, teveel gericht op de individuele burger … bestuur en politici bezetten steeds meer het terrein waarop het middenveld actief is, ze domineren de communicatie met de bevolking (Demeulemeester, ACW, 2007)

SCHIET HET BESTUUR ZICH DRIE KEER IN DE VOET ? 1 gebruikt de compromisvormende kracht van het middenveld niet 2 ontmoedigt burgerinitiatief 3 stimuleert zelf het NIMBY-gedrag DRUK OP POLITIEK SYSTEEM: SNELHEID NOOD VANUIT CIVIELE PARTICIPATIE: TRAAGHEID

‘ The myriad ways in which the state encourages of discourages the formation of social capital has been underresearched ‘ (Putnam, 1993)

GENUANCEERD KIJKEN NAAR PROFESSIONALISERING Nieuwe kansen (hoe werkt de frontlijn) ? Stimuleert interactie in de frontlijn ‘vitale coalities’ ? Hoe werkt die frontlijn rond instellingen (bvb: culturele centra, wijkcentra) ? Druk en dreiging: sectordenken, uniform denken, formats domineren In elk geval: ambtenaren als autonome kracht VAN BINNEN NAAR BUITEN IPV VAN BUITEN NAAR BINNEN ? DE TOETS VAN DE WIJKWERKING ALS NIEUW ARRANGEMENT

INTERACTIEVE BELEIDSVORMING Het oude arrangement dekt de lading alvast niet meer, maar is het daarom een nieuw arrangement ? Beleidsverrijking als criterium voor interactiviteit ‘ Dialogic spaces ‘ / ‘ deliberative practitioners ‘ ? Nieuwe rollen in ontwikkeling ? (politicus, ambtenaar, expert in interactie met burgertypes) Wiens visie en wiens agenda voor interactiviteit ? Interactief op basis van het model en de cultuur van de representatie

BESLUIT Participatiedebat: voorbij de instrumentele discussie Effect op burgerzin en burgerinitiatief: de vergeten aspecten van de ‘performance’ van het bestuur ? Kantelen van bestuur, de registers van de civiele participatie: van verticaal naar horizontaal van buiten naar binnen van spreken naar doen Groeien de registers uit of naar elkaar ?

Werkgroep participatie op initiatief van Minister Keulen ism de Vlaamse steden Onderzoeksproject over burgerparticipatie in het kader van het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie (Karolien.Dezeure@hogent.be)

VOLGENDE GENTSE LEZING MAANDAG 8 OKTOBER PROF. DR. TRUI STEEN (Univ. Leiden) DE HERVORMINGEN VAN HET LOKAAL BESTUUR IN VLAANDEREN EN NEDERLAND: PARALLELLEN EN VERSCHILLEN