Project Cirrus Duurzame Ontwikkeling in het HTNO Niko Roorda

Project Cirrus 1. De uitdaging 2. De aanpak 3. Het personeel 4. Het onderwijs 5. De resultaten 6. De evaluatie 7. Aanbevelingen

De uitdaging Uitdaging voor het Hoger Onderwijs 2000 2040: Duurzame samenleving 2030: Industrie & overheid handelen duurzaam 2020: Velen duurzaam afgestudeerd 2010: Onderwijs is duurzaam Uitdaging voor het Hoger Onderwijs 2000

Vijf redenen voor DO in HO Maatschappij: Noodzaak (factor 20) Bedrijfsleven: Vraagt erom (en is onze klant) Hogeschool: Kans (concurrentie stud.werving) Intern: Logische stap in organisatie-ontwikkeling EFQM fase 5 (total quality): “Men anticipeert op ontwikkelingen ... ... zowel het werkveld als de samenleving als geheel ...” HBO: Ambitie: méér dan trendvolger

3 Dimensies: Multidisciplinair Levenscyclus- gericht Systeem- Opleiding A Opleiding B Opleiding C Opleiding D Multidisciplinair Ontwerp Productie Onderhoud Hergebruik Levenscyclus- gericht Product Productiesysteem Bedrijfsvoering Maatschappelijke omgeving Systeem- benadering

Externe steun Ca. 20 bedrijven, bijv. Overheid NGO’s, bijv. HBO-Raad Expertise en geld (70% van € 2 miljoen): Ca. 20 bedrijven, bijv. Xerox Van Melle Essent (vh. PNEM) Rockwool PD&E (vh. NedCar) HBO-Raad Vernieuwingsfonds Overheid Ministerie van VROM Provincie Noord-Brabant Gemeente Tilburg NGO’s, bijv. NCDO DTO-KOV Milieudefensie

Project Cirrus 1. De uitdaging 2. De aanpak 3. Het personeel 4. Het onderwijs 5. De resultaten 6. De evaluatie 7. Aanbevelingen

Doelen Extern netwerk……… Instroom van expertise Personeel……………. Onderwijs…………... Bedrijfsvoering……... Evalueren en borgen... Resultaatverspreiding.. Instroom van expertise Uitstroom van expertise: Kenniscentrum Scholingsplan in duurzaamheid Duurz. beroepscompetenties Onderwijsmethodiek Duurzaamheid in onderwijsinhoud Milieuzorg, duurzaam gebouw Meetmethode Opnemen in beleid en kwaliteitszorg Actieve verspreiding van alle resultaten naar het gehele HBO

Tijdpad 1998 Projectvoorbereiding 1999 Projectuitvoering 2000 2001 2002 2003 Symposium

Organisatie Stuurgroep DT Verantw. Directielid Curatorium (Directie + Opl. hoofden) Verantw. Directielid Curatorium (externe raad van toezicht) Projectleider Projectteam (ca. 14 - 20 personen) Kernteam (ca. 4 - 5 personen Gastlector

Project-strategie Duurzame FTN Duurzame bedrijfsvoering Kernteam: DT-experts Specialisten: de diepte in Docenten- scholing Alle medew.: Inleiding DT Commerciële duurzaamheids projecten Duurzame Landelijk Beroeps- competenties FTN Lokaal Methodologie Duurzaamheid in onderwijs Curriculum Inhoud Toetsing Criteria Kwal.borging Duurzaamheid in marketing & PR Auditing-instr.

Project Cirrus 1. De uitdaging 2. De aanpak 3. Het personeel 4. Het onderwijs 5. De resultaten 6. De evaluatie 7. Aanbevelingen

Alle docenten Personeelsontwikkeling Project- team Basiskennis Bedrijven Expertisecentra Energie- specialisten Ontwerpers Chemici Enz. Alle docenten Basiskennis Project- team Brede en diepe expertise

De oorspronkelijke opzet ... Projectteam: onderwijst collega’s schrijft onderwijs De oorspronkelijke opzet ... Docententeams: maken onderwijs “learning by doing” Projectteam: onderwijst collega’s: basis DO begeleidt collega’s … veranderde in en studenten ! (gemiste kans)

Project Cirrus 1. De uitdaging 2. De aanpak 3. Het personeel 4. Het onderwijs 5. De resultaten 6. De evaluatie 7. Aanbevelingen

Beoogd doel: “Circa 40 modulen waarin duurzame technologie is geoperationaliseerd in inhoud en werkvormen: deels gemeenschappelijk, deels opleidingsspecifiek over alle studiefasen verdeeld: propedeuse 2e/3e jaar stage afstudeerfase ” Projectplan (1998), pag. 8

Beoogde aanpak: Schrijfplan Onderwijsmodulen Leerplan, onderwijsmethodiek Opleidingsdoelen Beroepsprofiel Samenleving en bedrijfsleven in 2005 .. 2010

bestaat niet Duurzame technologie Paradigma-verschuiving Technologie kan bijdragen aan duurzame ontwikkeling

Duurzame Ontwikkeling is gebaseerd op een evenwicht tussen drie hoofdaspecten: People Planet Profit

People Planet Profit Sociaal Politiek / juridisch Milieu Technologisch - consumptiepatronen - welvaart / armoede - bevolkingsgroei - wet- en regelgeving - democratie, mensenrechten - internationale verdragen (Kyoto) Sociaal Politiek / juridisch People - emissies, afval - veiligheid, gezondheid - biodiversiteit - grondstoffen en energie - kringlopen sluiten - eco-efficiency Milieu Technologisch Planet - maatsch. verantw. ondernemen (MVO) - productiepatronen - groen investeren - bedrijfsmissie, -verantwoordelijkheid - kwaliteits- en milieuzorg - marketing Economisch Bedrijfskundig Profit

Kennis: Milieu-effecten “K.I.V.A.” Kennis: Milieu-effecten Schaarste aan resources Duurzame energie-soorten Inzicht: Consumentengedrag Cultuurverandering Vaardigheden: Levenscyclusanalyse (LCA) Bedrijfsscan Interdisciplinair samenwerken Attitude: Lange termijn-denken Verantwoording afleggen

Onderwijs

Onderwijs B

Project Cirrus 1. De uitdaging 2. De aanpak 3. Het personeel 4. Het onderwijs 5. De resultaten 6. De evaluatie 7. Aanbevelingen

Beoogd doel: Resultaat: “Circa 40 modulen waarin duurzame technologie is geoperationaliseerd in inhoud en werkvormen …” Resultaat: Basismodule; Beperkt aantal nieuwe modulen; Vooral bestaande modulen aangepast; Stages & afstuderen: interdisciplinaire experimenten

De Basismodule Alle HTNO in NL

Project Cirrus Welkom op de site van Hogeschool Brabant Hot News: Symposium ‘Leren van ervaringen voor de toekomst’ op 10 oktober 2003 (Klik hier voor het programma) Uitreiking Cirrus prijs op 3 oktober 2003 (Klik hier voor het programma) Welcome on the English site of the CIRRUS project Integrating Sustainable Development in Higher Education organisatie en activiteiten van Project Cirrus informatie, literatuur en materiaal over onderwijs in duurzame technologie en ontwikkeling. Met veel links naar andere sites op dit gebied verduurzaming van de activiteiten en de gebouwen van de hogeschool de door project Cirrus ingestelde scriptie prijs samenvatting van het project

www.projectcirrus.net Basismodule Duurzame Technologie Hogeschool Brabant Duurzame Technologie Basismodule Duurzame Technologie De basismodule biedt een eerste kennismaking met het terrein van duurzame technologie. Geïnteresseerden kunnen een gedrukt exemplaar van de basismodule aanvragen via info@projectcirrus.net. De basismodule is in zijn geheel te downloaden, lees eerst de voorwaarden. www.projectcirrus.net basismodule toolboxen onderwijs werkstukken literatuur integratie links startpagina

Presentaties en publicaties (Inter)nationale onderwijsconferenties, bijv. Eur. Netwerk voor Technisch Hoger Onderwijs, Belfast Copernicus-netwerk van Universiteiten en Hogescholen, Krakow Lezingen voor HBO-Raad, NCDO, VVM, enz. 4 presentaties tijdens EESD congres, TU Delft (2002) Publicaties in diverse vakbladen en boeken Cirrus Symposium, okt. 2003

Project Cirrus 1. De uitdaging 2. De aanpak 3. Het personeel 4. Het onderwijs 5. De resultaten 6. De evaluatie 7. Aanbevelingen

Cirrus Eindrapport Beschrijving en evaluatie van het proces Overzicht van alle resultaten Onze leerervaringen Tal van bijlagen, elders te gebruiken Link naar www.projectcirrus.net

Auditing Instrument for AISHE Auditing Instrument for Sustainability in Higher Education

Faculteit Techniek & Natuur Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs Hogeschool Brabant Faculteit Techniek & Natuur voor alle opleidingen

2001: Het Ei van Columbus Uit het juryrapport: “Project Cirrus springt er uit vanwege de breedte en de impact in de beroepspraktijk van de ingenieur.” 2001: Het Ei van Columbus “Nationale VROM-prijs voor innovatie en duurzame ontwikkeling”

Cirrus Prijs Duurzame Ontwikkeling Hogeschool Brabant Faculteit Techniek & Natuur voor de beste afstudeer- prestatie i.v.m. Duurzame Ontwikkeling

Project Cirrus 1. De uitdaging 2. De aanpak 3. Het personeel 4. Het onderwijs 5. De resultaten 6. De evaluatie 7. Aanbevelingen

(Directie + Opl. hoofden) Onderwijs: Niet teveel nieuw onderwijs: vooral aanpassen van het bestaande Docenten: deels nascholing, deels learning by doing Projectteam: Zorg voor een topteam! Tijdpad: Calculeer zorgvuldig. Vermenigvuldig daarna met 2. Verantwoordelijkheid: Ligt bij het management, houd hem daar! (Van wie is het probleem?) Projectleider Stuurgroep DT (Directie + Opl. hoofden) Verantw. Directielid Projectteam (ca. 14 - 20 personen) Kernteam (ca. 4 - 5 personen Borging: Inbedden in algemene kwaliteitszorg

Beleids- en activiteiten- plan DO Beleids- en activiteiten- plan CHECK PLAN ACT Losse beginstappen

Projecttempo Resultaten Frustratiefase Tijd

Project(en) in Avans Hogeschool ? Lector & Kenniskring 2003 - Bedrijfsleven (MKB) Cirrus 1999 - 2002 Project(en) in Avans Hogeschool ? 2004 - Technisch onderwijs Economisch onderwijs Sociaal onderwijs Pabo Kunstonderwijs Etc. ? Technisch onderwijs Partners Bedrijven Hogescholen Overheden