Fun of functie in Haarlem? Kennis & Economisch Onderzoek 4-4-2017 Fun of functie in Haarlem? Koopstromen zijn betalingen van consumenten in gemeente X aan de detailhandel in gemeente Y Belangrijk voor detaillisten, gemeenten en projectontwikkelaars Gemeenten laten daarom sinds jaar en dag koopstromenonderzoeken uitvoeren, op basis waarvan beleidsbeslissingen worden genomen over uitbreiding van het aanbod Zeker sinds het uitbreken van de Grote Recessie en de daarmee gepaard gaande omzetdaling in de detailhandel is inzicht in koopstromen relevant Daarom ontwikkelde Rabobank de KoopstromenMonitor, een model waarmee de koopstromen voor heel Nederland in 2009 en 2011 in beeld wordt gebracht (in 2014 zijn cijfers over 2013 beschikbaar) Door die jaren te vergelijken zijn interessante verschuivingen waar te nemen die een verklaring bieden voor de verschillen in omzetontwikkeling op lokaal niveau. Die verschillen en verklaringen zijn verwoord in de studie Fun of functie; verschuivingen in ruimtelijk koopgedrag, waarmee een bijdrage wordt geleverd aan de discussie over de detailhandel Alexander Heijkamp Sectormanager Detailhandel Rabobank

04 April 2017 Voorstellen Alexander Heijkamp, Sectormanager Detailhandel Rabobank Nederland

Programma Sectorprognoses Lokale ontwikkelingen Koopstromen monitor Is het fun of functie in Haarlem? Slotakkoord Hoe dan wel??? De rode draad van mijn presentatie is: WAT IS ER AAN DE HAND EN WAT KUNNEN WE ER AAN DOEN? In ongeveer een uur wil ik jullie meenemen langs alle beren op de weg, maar uiteindelijk ook naar huis sturen met een aantal hele concrete trends waar je morgen al iets mee kunt doen.

Internationale economie Lichtpuntjes worden sterker Het herstelproces in de Verenigde Staten is veel verder gevorderd dan in Europa en Japan: het bankensysteem is gesaneerd en de huishoudens hebben hun schuldenlast gereduceerd. Inmiddels begint zelfs de fede­rale overheid orde op zaken te stellen, waarbij de nadelige economische effecten van de ‘fiscal cliff’ en de automatische bezuinigingen vooralsnog lijken mee te vallen. Omdat ook de werkloosheid inmiddels tot 7,3% is gedaald wil de Fed de geldkraan langzaam gaan dichtdraaien. In het tweede kwartaal van dit jaar is het Bruto Binnenlands Product (BBP) van de eurozone met 0,3% k-o-k gegroeid, dit na zes kwartalen van krimp. Vooruitkijkend zien we dat oplopende sentimentsindicatoren ook duiden op een milde toename van de economische activiteit in de tweede helft van 2013. Echter zowel dit als volgende jaar blijven de binnenlandse bestedingen, met name in de perifere lidstaten, nog altijd onder druk door moeizame kredietverlening, private schuldafbouw en de voortdurende bezuinigingsopgaven van overheden. De rentes op perifere staatsobligaties liggen zowel door de aankondiging van het Outright Monetary Transactions programma door de ECB als door de overvloedige mondiale liquiditeit duidelijk lager dan een jaar geleden. Hoewel positief, neemt dit bij Europese beleidsmakers de druk weg om de institutionele vormgeving van de eurozone sterker te maken. Met name op het gebied van de bankenunie verloopt de voortgang traag. Japan voert middels ‘Abenomics’, vernoemd naar premier Abe, een radicaal stimule­rings­beleid, bestaande uit een monetaire en budgettaire stimulering en structurele hervormingen, al moeten deze laatsten nog nader vorm krijgen. Hoewel de impact op de korte termijn positief is, doen beperkte uitwerking de zorgen over de schuldhoud­baar­heid slechts doet toenemen. De economische cijfers van het Verenigd Koninkrijk blijven positief verrassen. De stijging van het BBP (0,7% k-o-k) in het tweede kwartaal van 2013 was meer dan het dubbele van de toe­name in de eerste drie maanden van dit jaar (0,3%) en conform het beeld ge­schetst door de voorlopende indicatoren. Verder zet het herstel op de arbeidsmarkt onverminderd door. De opkomende markten vormden de afgelopen jaren de groeimotor van de we­reld­economie. De groei in de opkomende wereld is na de piek van 2010 echter afge­nomen en deze vertraging lijkt zich dit jaar te versterken. Daarnaast heeft de verwachting dat de Fed het tempo van haar steun­aankopen zal terugschroeven ook vergaande gevolgen voor de opko­mende markten. Het leidde al tot dalende aan­delen- en wisselkoersen en stijgende rentes, vooral in landen met een groot en/of oplopend tekort op de lopende rekening (dat wil zeggen landen die afhan­kelijk zijn van de instroom van buitenlands kapitaal) zoals Brazilië, India, Indonesië, Zuid-Afri­ka en Turkije. Bron: Reuters EcoWin

Nederlandse economie Consumptie blijft zwak De particuliere consumptie had de afgelopen jaren een groot aandeel in de tegenvallende economische activiteit. Het particuliere consumptievolume daalt om meerdere redenen. Ten eerste drukken de dalende reële lonen, krimpende werkgelegenheid en hogere directe belastingen het reëel beschikbaar inkomen van huishoudens. Met name in 2012 nam het beschikbare inkomen van huishoudens fors af. Daarnaast zijn ook de onzekerheid over de econo­mi­sche situa­tie, de hoogte van de pensioenuitke­ringen en de toekomst van de so­ciale zeker­heid en het zorgstelsel redenen voor huishoudens om hun consumptie te verlagen. De onzekere economische situatie is terug te zien in het consumentenvertrouwen, dat ondanks een licht herstel in de afgelopen maanden nog steeds erg laag is. Door de gedaalde huizenprijzen van de afgelopen jaren zijn consumenten geconfronteerd met vermogensverliezen. Ook om deze reden brengen huishoudens hun consumptieniveau terug. Dit jaar zal het beschikbare inkomen net als in 2012 afnemen door da­lende reële lonen, een daling van de werkgelegenheid en hogere directe belas­tingen. Ook voor volgend jaar voorzien wij een verdere daling, maar zijn de nega­tieve factoren over de hele linie minder groot dan dit en vorig jaar. De verwachte stabilisatie van huizenprijzen in 2014 kan de onzekerheid onder consumenten verkleinen. Desondanks verwachten we voor volgend jaar nog wel een krimp van het particuliere consumptievolume. Bron: CBS

Sectorprognoses exportgericht consumentgericht Uit recessie maar nog geen krachtig economisch herstel…. Belangrijkste boodschap: Duidelijk verschil tussen exportgerichte sectoren (Ind, GH, TR) en consumentgerichte sectoren (DH, Horeca &R en Automotive) Dit door exportgroei 2014 +5%, particuliere consumptie -1,5% (koopkrachtdaling, laag consumentenvertrouwen, onzekerheden, hand op de knip) Ook de bouw nog een lichte daling in 2014 (wel wordt volgend jaar bodem bereikt, waarna in 2015 de bouwproductie weer licht kan stijgen) woningbouw: aantal verstrekte bouwvergunningen in 2012/2013 op historisch laag niveau utiliteitsbouw: bezettingsgraad industrie 77%: eerst moet capaciteit vollopen voordat men gaat investeren, slechte situatie in winkel- en kantorenmarkt is bekend Grond-, weg- en waterbouw (GWW): overheidsbezuinigingen + last van minder gang van zaken in woning- en utiliteitsbouw Dienstverlening: een kleine volume daling, oorzaak: veel opdrachtgevers (uit andere sectoren) hebben ook in 2014 nog een relatief laag niveau van bedrijvigheid en blijven daarom kritisch t.a.v. uitbesteding van werk. Zorg blijft groeien door zorginnovaties, vergrijzing van de bevolking en mondigheid (eisen en wensen) van de patiënt Jaar op jaar groei in % Bron: Rabobank, september 2013

Werkgelegenheidsontwikkeling per sector (landelijk)

Sectorstructuur Haarlem e.o. (% banen per sector)

Sectorstructuur Haarlem e.o. (% banen per sector)

Werkgelegenheidsontwikkeling per sector (lokaal)

En ook nog het veranderend gedrag van de consument

Inzicht in koopstromen helpt

De Koopstromen Monitor Het model Kennis & Economisch Onderzoek 4-4-2017 De Koopstromen Monitor Het model Gebruikte gegevens Pintransacties van Rabo-klanten naar Rabo-klanten Incassotransacties Chartale stromen Gecorrigeerd met LISA en CBS Voordelen t.o.v. enquêtes Feitelijke transacties Geen seizoensinvloeden Geen artikelen maar branches Geheel Nederland Nadeel Alleen koopstromen binnen Nederland De KoopstromenMonitor biedt inzicht in het ruimtelijke bestedingspatroon van consumenten en toont: Waar consumenten uit gemeente X hun geld besteden Waar de omzet van de detailhandel in gemeente X vandaan komt De basis van het model wordt gevormd door tientallen miljoenen pintransacties van Rabo- naar Rabo-klanten, welke door econometristen met behulp van externe bronnen zijn opgehoogd naar de totale markt De cijfers zijn volledig anoniem. Op geen enkele wijze zijn de uitkomsten te herleiden naar individuele klanten. Onlangs uitte Equens de wens om een vergelijkbaar model te maken op basis van de pintransacties van alle banken. Rabobank heeft dat als eerste afgeschoten. Ik zou geen slapende honden wakker maken, maar als discussie ontstaat waarom we dan zelf hetzelfde doen, kan je zeggen dat onze doelstelling compleet anders is. Equens wilde de cijfers verkopen aan bv winkelketens, zodat zij hun reclame kunnen aanpassen. Rabo biedt de kennis die voortvloeit uit de KoopstromenMonitor via de lokale banken aan aan het brede publiek en gaat de discussie aan met lokale partners om een bijdrage te leveren aan de lokale economische ontwikkeling. Rabobank

Koopstromen op lokaal niveau Twee invalshoeken Kennis & Economisch Onderzoek 4-4-2017 Koopstromen op lokaal niveau Twee invalshoeken Vanuit de consument: waar besteedt hij zijn geld? Koopkrachtbinding Koopkrachtafvloeiing Vanuit de detailhandel: waar komt het geld vandaan? Eigen koopkracht Koopkrachttoevloeiing Voor detailhandelsonderzoeken zijn koopkrachttoevloeiing en koopkrachtbinding de belangrijkste termen. Rabobank

Koopstromen van inwoners van Haarlem

Welk deel van de retail omzet in Haarlem komt van buitenaf

Koopstromen Richting van bestedingen Kennis & Economisch Onderzoek Koopstromen Richting van bestedingen 4-4-2017 Kennis & Economisch Onderzoek Rabobank

Koopstromen Herkomst van bestedingen Kennis & Economisch Onderzoek Koopstromen Herkomst van bestedingen 4-4-2017 Kennis & Economisch Onderzoek Rabobank

Fun of functie Winnaars en verliezers Kennis & Economisch Onderzoek 4-4-2017 Fun of functie Winnaars en verliezers Op gemeenteniveau zijn de verschillen nog groter. De figuur toont het aantal gemeenten per categorie omzetontwikkeling, dus in 83 gemeenten is de omzet tussen 2009 en 2011 tussen de -10% en -20% gedaald. In ongeveer 2/3 van de gemeenten daalde de omzet, maar 1/3 zag dus een stijging Hoewel internet en de tegenzittende economie een verklaring bieden voor de dalende omzet in Nederland als geheel, verklaren deze facturen niet de lokale verschillen Kennis & Economisch Onderzoek Rabobank

Fun of functie Verschuivingen in ruimtelijk koopgedrag Kennis & Economisch Onderzoek 4-4-2017 Fun of functie Verschuivingen in ruimtelijk koopgedrag Wat is dan wel de oorzaak? Hiervoor hebben we de winkelgebieden gecategoriseerd naar omvang (niet-dagelijks) en dan zien we een interessante uitkomst De omzet groeide in kleine en grote winkelgebieden en daalde in middelgrote winkelgebieden Maar wel met verschillende oorzaken Klein: groei omzet eigen bevolking Groot: groei omzet eigen bevolking & toevloeiing Middelgroot: vooral daling toevloeiing Dit is een cijfermatig verband, geen causaal verband. Consumenten worden niet aangetrokken door een kleine of grote omvang, maar door kenmerken die daarmee samengaan. Om 1 of andere reden hebben de middelgrote winkelgebieden kenmerken die ze minder aantrekkelijk maken. Kennis & Economisch Onderzoek Rabobank

Fun of functie Consumentengedrag Kennis & Economisch Onderzoek 4-4-2017 Fun of functie Consumentengedrag Cijfermatige onderbouwing hiervan is ondoenlijk, aangezien alle winkelgebieden tientallen kenmerken combineren die hen aantrekkelijk EN onaantrekkelijk maken voor bepaalde doelgroepen. In de literatuur is echter wel een verklaring te vinden, die begint bij het veranderende consumentengedrag De consument heeft minder tijd tot zijn beschikking en gaat daar daarom kritisch en doelbewust mee om In het algemeen kan onderscheid worden gemaakt tussen functioneel winkelen en recreatief winkelen en heeft daarbij verschillende behoeften: Functioneel: snelheid, gemak, parkeergelegenheid, gratis parkeren Recreatief: beleving, cultuur, horeca, aantrekkelijk/historisch centrum De plek waar hij naartoe gaat om te winkelen moet voorzien in de behoeften die passen bij zijn winkeldoel Kleine winkelgebieden voorzien in functioneel winkelen Grote winkelgebieden voorzien in recreatief winkelen De middengroep valt tussen wal en schip Kennis & Economisch Onderzoek Rabobank

Fun of functie in Haarlem?

Maar let op; waar kiest u voor? Onderscheidende formule noodzakelijk, zowel online als offline Flexibiliteit: Onroerend Goed (korte looptijden huurcontracten), modulaire winkel inrichting Fun of Functie in het winkelgebied Prijs Gemak Product Allereerst moet je een plan hebben. Marc Lammers (oud-hockey coach): ‘Winnaars hebben een plan, verliezers een excuus’. Plan bestaat uit vier elementen, afgekort met PAGE: (i) hoe krijg ik een positie die onderscheidend is van die van mijn concurrenten (ii) positionering is papier/theorie; middelen en competenties verzamelen die de positionering mogelijk maken, bijv. personeel, ICT systemen, kennis (iii) nadenken over groei: waar wil ik heen en hoe kom ik daar? (iv) strategie wordt geevalueerd en uitvoering dan wel plan worden bijgesteld Ontwikkelingen gaan snel en steeds sneller. Zie het plaatje van de autorace. Hte is belangrijk om zo flexibel mogelijk te zijn. Eigen vastgoed was vroeger populair onder retailers, bijvoorbeeld om investeringen te spreiden. Nu zit het in de weg en maakt het de retailer minder flexibel in de keuzes van zijn omnichannel model. Huurcontracten moeten korter, felxibeler en er moet een incentive zijn voor de eigenaar van het vastgoed. Verder: eisen van de klant worden steeds hoger. Concurrentie professionaliseert en als het niet snel genoeg gaat komt er wel iemand uit het buitenland om het gat in te vullen (bijv. Primark) of komt er een nieuwe NL speler (bijv. Het relatief jonge Action). Goed is dus niet meer goed genoeg. Met een 6 of 7 ga je niet meer over. Er is minimaal een 8 nodig, liever meer. Service Beleving

Kennis & Economisch Onderzoek 4-4-2017 Fun of functie Tegenzittende economie & online winkelen Detailhandel in zwaar weer: omzet leegstand Grote regionale en lokale verschillen: er zijn ook winnaars Dus niet verschuilen achter landelijke trends, maar inspelen op (veranderende) behoeften van consumenten Doe andere dingen en/of doe de dingen anders om relevante toegevoegde waarde te blijven bieden Hoewel de Nederlandse detailhandel het zwaar heeft, zijn er ook winkels en winkelgebieden waar het goed gaat De landelijke trends bieden hiervoor geen verklaring De oorzaak moet worden gezocht in ruimtelijke verschuivingen in koopgedrag Consumenten zijn dus wel degelijk in beweging te krijgen door in te spelen op hun behoeften Dus: niet verschuilen achter de conjunctuur of concurrentie Maar bepalen wie de doelgroep is en voorzien in haar behoefte Voorbeeld Antwerpen (beleving) Luxe producten: kleding, schoonmaakartikelen, landkaarten Kapper, champagne, muzikant Rabobank

Bedankt! Telefoon: 06-10 26 76 17 Mail: ja.heijkamp@rn.rabobank.nl http://www.linked.com/in/jaheijkamp en http://www.linkedin.com/groups/Rabobank-detailhandel-netwerk http://twitter.com/JAHeijkamp