Darwinisme, depressie & low mood Pieter R. Adriaens – Hoger Instituut voor Wijsbegeerte & Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen Restaurant Arenberg, 25 juni 2008

Darwinisme, depressie & low mood Overzicht 1. Inleiding: waarom evolutiepsychiatrie? 2. Is depressie een adaptatie? 3. De grote verwarring 4. Low mood, depressie en DSM-IV 5. Conclusie Inleiding in evolutionaire literatuur over depressie (verschillende stemmen) Concrete implicaties van deze literatuur op psychiatrische diagnostiek van depressie (MDD) in DSM-IV Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

1. Inleiding: waarom evolutiepsychiatrie? Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie 1. Inleiding: waarom evolutiepsychiatrie? a) een evolutionaire paradox Depressie is van alle tijden Depressie heeft hoge overerfbaarheid Depressie komt bijzonder vaak voor Depressie fnuikt RS van patiënten b) verschillende verklaringsmodellen (zie Adriaens 2008) Focus op adaptationisme Er zijn in het verleden nog een aantal interessante epidemieën van geestesziekten geweest, onder andere van angststoornissen (in jaren vijftig) en van schizofrenie (begin van de negentiende eeuw). Wat Horwitz & Wakefield doen – het epidemische karakter van depressie verbinden met een incoherente en zelfs ongeldige diagnostiek – kan men wellicht ook doen met eerdere epidemieën. Mary Boyle doet overigens iets gelijkaardigs met schizofrenie. Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

2. Is depressie een adaptatie? Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie 2. Is depressie een adaptatie? Wat is adaptatie? Functioneel product van natuurlijke selectie dat mede-verantwoordelijk is voor RS van onze voorgangers Eerder contra-intuïtief Niettemin: gelijkaardige voorbeelden uit geneeskunde: koorts, pijn,... (Nesse & Williams 1994) Depressie als psychologisch mechanisme dat ons in staat stelt om het hoofd te bieden aan onvermijdelijke tegenslagen in het leven Drie (complementaire) adaptationische verklaringen van depressie: depressie als time-out depressie als zelf-evaluatie depressie als noodkreet Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Verklaring 1: depressie als time-out Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Verklaring 1: depressie als time-out Protagonist: John Scott Price & co. Dominance hierarchy and the evolution of mental illness (Lancet, 1967) en Territory, rank & mental health: history of an idea (2007) Hypothese: depressie is een geëvolueerde strategie die ‘losers’ toelaat om competitie (tijdelijk) stop te zetten, verlies te aanvaarden, en onderwerping te signaleren ‘The ideas of inferiority and unworthiness, the withdrawal, the loss of appetite and libido: these might have been designed to prevent an individual from desiring and attempting to regain former status’ (Price 1967) Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Verklaring 2: depressie als zelf-evaluatie Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Verklaring 2: depressie als zelf-evaluatie Protagonist: Paul J. Watson Toward a revised evolutionary adaptationist analysis of depression (JAD, 2002) Hypothese: depressie stelt ons in staat om (onhaalbare) investeringen en doelstellingen opnieuw te evalueren, en belet ons om daarbij overhaast te werk te gaan ‘Depression appears to induce cognitive changes that help depressives build a model of their social situation and plan actions for resolving important problems’ (Watson & Andrews 2002) Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Verklaring 3: depressie als noodkreet Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Verklaring 3: depressie als noodkreet Protagonist: Edward H. Hagen Depression as bargaining: the case postpartum (EHB, 2002); The bargaining model of depression (2003) Hypothese: depressie is een kostbaar alarmsignaal, waarmee iemand aangeeft dat hij/zij belangrijke verliezen lijdt, en dat naasten ertoe aanzet om hulp te bieden ‘I argue that the costly symptoms of depression have a function, and that function is to impose costs efficiently on other group members by withholding critical benefits, credibly signaling to them that one is suffering costs, and compelling them to provide assistance or make changes’ (Hagen 2003) Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie 3. De grote verwarring Stelling van adaptationisten: depressie is een adaptatie Evolutiebiologische criteria voor adaptatie: Vertoont geen overerfbare variatie (vs. 40%) Typeert meerderheid van een populatie (vs. inter-i. verschillen) Toont zich/verdwijnt op gepaste tijdstippen (vs. incongruentie/chroniciteit) Vertoont tekenen van ‘goed ontwerp’... Form fits function: een belangrijk evolutionair adagium (Nettle 2004; Murphy 2005) Vervult depressie haar veronderstelde functie(s)? Bij tweede criterium voor adaptatie: huidige prevalentiecijfers lijken adaptationistische hypothesen wel kracht bij te zetten. Maar liefst 17% volgens een recente studie in Nature Genetics (Burmeister et al. 2008). Maar: alternatieve stemmen in evolutiepsychiatrisch debat over depressie hebben goede argumenten om te beweren dat die cijfers overtrokken zijn. Ik kom daar straks op terug. Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Nut en nadeel van depressie Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Nut en nadeel van depressie Specifieke voorspellingen van adaptationistische hypothesen: 1. Zijn depressie-patiënten beter in het oplossen van sociale problemen? (Time-out, zelf-evaluatie) DP hebben minder sociale vaardigheden (Libet & Lewinsohn 1973) DP zijn slechter in het detecteren van sociaal-emotionele signalen (Persad & Polivy 1993) 2. Zijn depressie-patiënten beter in het aantrekken van hulp? (Noodkreet) DP stuiten vaker op negatieve reacties (Segrin & Dillard 1992) DP hebben een grotere kans op een mislukt huwelijk (Reich 2003) Conclusie: depressie is geen adaptatie Ad 2. DP stuiten vaker op negatieve reacties: dat is niet het geval voor verdriet en huilen. Die signalen ontlokken wel troostende reacties, en smeden banden tussen mensen (zie Keller & Nesse 2005, 29; Horwitz & Wakefield 2008, 47ff). Ad 2. Dat wil zeggen: diegenen die daadwerkelijk een zelfmoordpoging ondernamen geven aan dat hun loon, na de poging, toegenomen is, althans in vergelijking met diegenen die enkel OVERWOGEN om zelfmoord te plegen. Vooral diegenen die ernstige pogingen ondernamen (waar overleven grotendeels afhankelijk was van dom geluk), verdienen veel meer na hun poging – wellicht omdat hun signaal betrouwbaarder is dan diegenen die een ‘zachte’ poging ondernamen. Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Low mood versus depressie Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Low mood versus depressie Depressie is geen adaptatie, low mood (i.e. droefheid en andere symptomen van depressie) wellicht wel Functie? Zie adaptationistische hypothesen over depressie Low mood is een adaptatie desda... ‘Goed ontwerp’? Verschillende adverse life events correleren met verschillende patronen van ‘symptomen’ (Keller & Nesse 2005, 2006; Keller et al. 2007): Dood van geliefde/romantische breuk: huilen, droefheid Gefnuikte ambitie: zelfverwijten, piekeren, pessimisme, vermoeidheid Winter: pessimisme, vermoeidheid, hypersomnie, gewichtstoename Low mood is een adaptatie desda 1) cross-culturele homogeniteit (ondanks lokale varianten), zelfs continuïteit doorheen verschillende soorten, in het bijzonder niet-menselijke primaten; 2) appropriate evocation (context-specifiek, proportioneel, ‘voorbijgaand’) –interessant in dit opzicht is dat opeenvolgende depressieve episodes niet noodzakelijk gepaard gaan met identieke symptomen: ‘An individual’s depressive symptoms are by no means consistent across different depressive episodes’; Keller & Nesse 2006, 317); 3) good design Good design: verwachting dat samenstelling van symptomen samenhangt met de aard van de ALE, net zoals de verschillende vormen van angst (verlamming/excitatie) en verschillende immuunreacties aangepast zijn aan de bijbehorende stressoren. Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Depressie als schadelijke disfunctie Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Depressie als schadelijke disfunctie Depressie is meer dan low mood (maar hoeveel meer?) Wakefields harmful dysfunction analysis: een conceptueel hulpmiddel, gebaseerd op evolutietheorie (Wakefield 1992, 1999, 2005) Maar: wanneer is low mood niet (langer) functioneel? Activatie zonder aanwijsbare oorzaak Persistentie na ‘verdwijnen’ van oorzaak Disproportie tegenover oorzaak Dus: geen ‘gouden’ criteria om low mood van depressie te onderscheiden Toch: differentiatie kan beduidend beter dan in DSM-IV, en HD-analyse kan daarbij een belangrijke rol spelen (Wakefield 2005) Ad HDA: 1) wat is ‘harmful’? ‘Negative as judged by social values’ (Wakefield 2005, 891). Geeft een zekere contingentie aan begrip ‘geestesziekte’. 2) Wat is ‘dysfunction’? Niet iedere disfunctie is ‘disorder’, enkel disfunctie van een door natuurlijke selectie voortgebracht mechanisme. Met andere woorden: evolutietheorie geeft uitsluitsel over welke disfunctie relevant is. ‘Whether DSM diagnostic criteria used by clinicians and researchers every day are valid and how to reframe them to be more valid hang on our understanding of human mental design and thus on progress in evolutionary psychology...’ (Wakefield 2005, 899). Dat is uiteraard een sterke claim, zeker gegeven het feit dat evolutiepsychologie nog steeds een erg speculatieve discipline is. Maar, zegt Wakefield: ons begrip van ‘functie’, en dus ook van ‘disfunctie’ en ‘stoornis’, komt eigenlijk sowieso erg overeen met common sense. Mensen gebruiken HDA al eeuwenlang, en hadden daarbij geen notie van welke mechanismen en eigenschappen voortkomen uit natuurlijke selectie. De evolutietheorie kan ons begrip van functies wel veel precieser maken. Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

4. Low mood, depressie en DSM-IV Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie 4. Low mood, depressie en DSM-IV Protagonist: Jerome C. Wakefield Extending the bereavement exclusion for Major Depression to other losses (AGP, 2007); The Loss of Sadness (OUP, 2008) Stelling: DSM-IV is mede-verantwoordelijk voor huidige ‘depressie-epidemie’, door evolutionair onderscheid tussen low mood en depressie enkel aan te houden bij dood van geliefde, en niet bij andere ALE’s ‘As in the case of bereavement, ample research suggests that many other types of loss can trigger intense sadness that soon after the loss may satisfy MDD symptom criteria yet often naturally desists with time or when circumstances improve’ (Wakefield et al. 2007, 434) Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Depressie, low mood & Bereavement Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Depressie, low mood & Bereavement DSM-IV diagnostische criteria voor MDE: Vijf of meer symptomen (uit een lijst van negen), gedurende minstens twee opeenvolgende weken Symptomen belemmeren in belangrijke mate het sociaal leven & uitoefening van het beroep Symptomen zijn niet het gevolg van druggebruik of van medische aandoening Geen sprake van Uncomplicated Bereavement [low mood] DSM-IV diagnostische criteria voor Complicated Bereavement: MDE-symptomen duren langer dan twee maanden OF Gevoelens van waardeloosheid OF Zelfmoordgedachten OF Psychotische symptomen OF Psychomotorische retardatie Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

The Loss of Sadness (Horwitz & Wakefield 2008) Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie The Loss of Sadness (Horwitz & Wakefield 2008) Centrale probleem: low mood is ook een natuurlijke reactie op tal van andere tegenslagen... Faillissement Liefdesperikelen (bedrog/afwijzing/echtscheiding) Diagnose van ernstige medische aandoening Gefnuikte ambities Onverwacht ontslag Migratie Conflict met superieuren Vervolgens: onderzoek naar gelijkenissen/verschillen tussen vier groepen: UB en UO (low mood); en CB en CO (depressie) Een visuele voorstelling van de vier groepen... Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Tabel uit Wakefield et al. 2007 (p. 435) Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Tabel uit Wakefield et al. 2007 (p. 435) Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Een nuttige aanvulling Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie Een nuttige aanvulling Resultaat: nauwelijks verschil, op basis van reeks van indicatoren, tussen uncomplicated-groepen, en duidelijk verschil tussen uncomplicated- en complicated-groepen (Wakefield et al. 2007) Conclusie: er zijn goede redenen om aan te nemen dat low mood een natuurlijke reactie is op heel uiteenlopende ALE’s, en niet alleen op de dood van een geliefde Die reacties hoeven niet per se disfunctioneel (complicated) te zijn (zoals DSM-IV aanneemt), maar kunnen dat wel worden Nood aan endofenotypes Hieruit blijkt de noodzaak aan onderzoek naar endofenotypes van depressie, net zoals dat momenteel gebeurt met schizofrenie en andere heterogene psychiatrische aandoeningen. Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie 5. Conclusie Belang van onderscheid tussen low mood en depressie, versus (adaptationistische) evolutiepsychiatrie én versus DSM-IV gaat stigmatisering tegen gerichtere therapie (kan/moet verdriet behandeld worden?) beter epidemiologisch onderzoek beter etiologisch onderzoek Evolutionaire analyse om (conceptueel) onderscheid te maken Uitbreiding naar andere pathologieën? Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

Darwinisme, depressie & low mood Dank! Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood

The Loss of Sadness (Horwitz & Wakefield 2008) Darwinisme, depressie & low mood Inleiding Adaptationisme Verwarring DSM-IV Conclusie The Loss of Sadness (Horwitz & Wakefield 2008) UB ~ UO UB/UO < CB/CO Pieter R. Adriaens Darwinisme, depressie & low mood