Darwinisme, depressie & low mood Pieter R. Adriaens, Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek & Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KULeuven) Elcker-Ik Centrum,

Presentatie over: "Darwinisme, depressie & low mood Pieter R. Adriaens, Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek & Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KULeuven) Elcker-Ik Centrum,"— Transcript van de presentatie:

1 Darwinisme, depressie & low mood Pieter R. Adriaens, Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek & Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KULeuven) Elcker-Ik Centrum, 9 december 2008

2 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood2 Overzicht 1. Inleiding: waarom evolutiepsychiatrie? 2. Is depressie een adaptatie? 3. De grote verwarring 4. Low mood, depressie en DSM-IV 5. Conclusie

3

4 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood4 Vooraf: wat is een depressie? DSM-IV diagnostische criteria voor MDE: A. Vijf of meer symptomen (uit een lijst van negen: neerslachtigheid, piekeren, vermoeidheid, slapeloosheid/hypersomnie, gewichtstoename,...), gedurende minstens twee opeenvolgende weken B. Symptomen belemmeren in belangrijke mate het sociaal leven & uitoefening van het beroep C. Symptomen zijn niet het gevolg van druggebruik of van medische aandoening D. Geen sprake van Uncomplicated Bereavement [low mood] DSM-IV diagnostische criteria voor Complicated Bereavement: A. MDE-symptomen duren langer dan twee maanden OF B. Gevoelens van waardeloosheid OF C. Zelfmoordgedachten OF D. Psychotische symptomen OF E. Psychomotorische retardatie

5 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood5 1. Inleiding: waarom evolutiepsychiatrie? a) een evolutionaire paradox Depressie is van alle tijden Depressie heeft hoge overerfbaarheid Depressie komt bijzonder vaak voor Depressie fnuikt RS van patiënten b) verschillende verklaringsmodellen (zie Adriaens 2008) Focus op adaptationisme Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

6 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood6 2. Is depressie een adaptatie? Wat is adaptatie? Functioneel product van natuurlijke selectie dat mede-verantwoordelijk is voor RS van onze voorgangers Gelijkaardige voorbeelden uit geneeskunde: koorts, pijn,... (Nesse & Williams 1994) Depressie als psychologisch mechanisme dat ons in staat stelt om het hoofd te bieden aan onvermijdelijke tegenslagen in het leven Drie (complementaire) adaptationische verklaringen van depressie: depressie als time-out depressie als zelf-evaluatie depressie als noodkreet Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

7 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood7 Verklaring 1: depressie als time-out Protagonist: John Scott Price & co. Dominance hierarchy and the evolution of mental illness (Lancet, 1967) en Territory, rank & mental health: history of an idea (2007) Hypothese: depressie is een geëvolueerde strategie die ‘losers’ toelaat om competitie (tijdelijk) stop te zetten, verlies te aanvaarden, en onderwerping te signaleren ‘The ideas of inferiority and unworthiness, the withdrawal, the loss of appetite and libido: these might have been designed to prevent an individual from desiring and attempting to regain former status’ (Price 1967) Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

8 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood8 Verklaring 2: depressie als zelf-evaluatie Protagonist: Paul J. Watson Toward a revised evolutionary adaptationist analysis of depression (JAD, 2002) Hypothese: depressie stelt ons in staat om (onhaalbare) investeringen en doelstellingen opnieuw te evalueren, en belet ons om daarbij overhaast te werk te gaan ‘Depression appears to induce cognitive changes that help depressives build a model of their social situation and plan actions for resolving important problems’ (Watson & Andrews 2002) Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

9 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood9 Verklaring 3: depressie als noodkreet Protagonist: Edward H. Hagen Depression as bargaining: the case postpartum (EHB, 2002); The bargaining model of depression (2003) Hypothese: depressie is een kostbaar alarmsignaal, waarmee iemand aangeeft dat hij/zij belangrijke verliezen lijdt, en dat naasten ertoe aanzet om hulp te bieden ‘I argue that the costly symptoms of depression have a function, and that function is to impose costs efficiently on other group members by withholding critical benefits, credibly signaling to them that one is suffering costs, and compelling them to provide assistance or make changes’ (Hagen 2003) Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

10 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood10 3. De grote verwarring Stelling van adaptationisten: depressie is een adaptatie Evolutiebiologische criteria voor adaptatie: Vertoont geen overerfbare variatie (vs. 40%) Typeert meerderheid van een populatie (vs. inter-i. verschillen) Toont zich/verdwijnt op gepaste tijdstippen (vs. incongruentie/chroniciteit) Vertoont tekenen van ‘goed ontwerp’... Form fits function: een belangrijk evolutionair adagium (Nettle 2004; Murphy 2005) Vervult depressie haar veronderstelde functie(s)? Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

11 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood11 Nut en nadeel van depressie Specifieke voorspellingen van adaptationistische hypothesen: 1. Zijn depressie-patiënten beter in het oplossen van sociale problemen? (Time- out, zelf-evaluatie) DP hebben minder sociale vaardigheden (Libet & Lewinsohn 1973) DP zijn slechter in het detecteren van sociaal-emotionele signalen (Persad & Polivy 1993) 2. Zijn depressie-patiënten beter in het aantrekken van hulp? (Noodkreet) DP stuiten vaker op negatieve reacties (Segrin & Dillard 1992) DP hebben een grotere kans op een mislukt huwelijk (Reich 2003) Conclusie: depressie is geen adaptatie Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

12 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood12 Low mood versus depressie Depressie is geen adaptatie, low mood (i.e. droefheid en andere symptomen van depressie) wellicht wel Functie? Zie adaptationistische hypothesen over depressie (time-out, zelf-evalutie, noodkreet) ‘Goed ontwerp’? Verschillende adverse life events correleren met verschillende patronen van ‘symptomen’ (Keller & Nesse 2005, 2006; Keller et al. 2007): Dood van geliefde/romantische breuk: huilen, droefheid Gefnuikte ambitie: zelfverwijten, piekeren, pessimisme, vermoeidheid Winter: pessimisme, vermoeidheid, hypersomnie, gewichtstoename Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

13 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood13 Depressie als schadelijke disfunctie Depressie is meer dan low mood (maar hoeveel meer?) Wakefields harmful dysfunction analysis: een conceptueel hulpmiddel, gebaseerd op evolutietheorie (Wakefield 1992, 1999, 2005) Maar: wanneer is low mood niet (langer) functioneel? Activatie zonder aanwijsbare oorzaak Persistentie na ‘verdwijnen’ van oorzaak Disproportie tegenover oorzaak Dus: geen ‘gouden’ criteria om low mood van depressie te onderscheiden Toch: differentiatie kan beduidend beter dan in DSM-IV, en HD-analyse kan daarbij een belangrijke rol spelen (Wakefield 2005) Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

14

15 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood15 4. Low mood, depressie en DSM-IV Protagonist: Jerome C. Wakefield Extending the bereavement exclusion for Major Depression to other losses (AGP, 2007); The Loss of Sadness (OUP, 2008) Stelling: DSM-IV is mede-verantwoordelijk voor huidige ‘depressie-epidemie’, door evolutionair onderscheid tussen low mood en depressie enkel aan te houden bij dood van geliefde, en niet bij andere ALE’s Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie ‘As in the case of bereavement, ample research suggests that many other types of loss can trigger intense sadness that soon after the loss may satisfy MDD symptom criteria yet often naturally desists with time or when circumstances improve’ (Wakefield et al. 2007, 434)

16 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood16 Depressie, low mood & Bereavement DSM-IV diagnostische criteria voor MDE: A. Vijf of meer symptomen (uit een lijst van negen), gedurende minstens twee opeenvolgende weken B. Symptomen belemmeren in belangrijke mate het sociaal leven & uitoefening van het beroep C. Symptomen zijn niet het gevolg van druggebruik of van medische aandoening D. Geen sprake van Uncomplicated Bereavement [low mood] DSM-IV diagnostische criteria voor Complicated Bereavement: A. MDE-symptomen duren langer dan twee maanden OF B. Gevoelens van waardeloosheid OF C. Zelfmoordgedachten OF D. Psychotische symptomen OF E. Psychomotorische retardatie Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

17 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood17 The Loss of Sadness (Horwitz & Wakefield 2008) Centrale probleem: low mood is ook een natuurlijke reactie op tal van andere tegenslagen... Faillissement Liefdesperikelen (bedrog/afwijzing/echtscheiding) Diagnose van ernstige medische aandoening Gefnuikte ambities Onverwacht ontslag Migratie Conflict met superieuren Vervolgens: onderzoek naar gelijkenissen/verschillen tussen vier groepen: UB en UO (low mood); en CB en CO (depressie) Een visuele voorstelling van de vier groepen... Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

18 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood18 Tabel uit Wakefield et al. 2007 (p. 435) Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

19 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood19 Een nuttige aanvulling Resultaat: nauwelijks verschil, op basis van reeks van indicatoren, tussen uncomplicated-groepen, en duidelijk verschil tussen uncomplicated- en complicated-groepen (Wakefield et al. 2007) Conclusie: er zijn goede redenen om aan te nemen dat low mood een natuurlijke reactie is op heel uiteenlopende ALE’s, en niet alleen op de dood van een geliefde Die reacties hoeven niet per se disfunctioneel (complicated) te zijn (zoals DSM-IV aanneemt), maar kunnen dat wel worden Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

20 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood20 5. Conclusie Belang van onderscheid tussen low mood en depressie, versus (adaptationistische) evolutiepsychiatrie én versus DSM-IV gaat stigmatisering tegen gerichtere therapie (kan/moet verdriet behandeld worden?) beter epidemiologisch onderzoek beter etiologisch onderzoek Evolutionaire analyse om (conceptueel) onderscheid te maken Uitbreiding naar andere pathologieën? Inleiding AdaptationismeVerwarringDSM-IVConclusie

21 Pieter R. AdriaensDarwinisme, depressie & low mood21 Dank!