Cisca Hoogendijk, Papyrologisch Instituut, 2014 Antieke bronnen en materiële cultuur van de Grieks-Romeinse wereld: GRIEKSE PAPYROLOGIE Cisca Hoogendijk, Papyrologisch Instituut, 2014

Papyrologie: wetenschap die zich bezighoudt met het ontcijferen en bestuderen van alle teksten die op papyrus geschreven staan Zelfstandige discipline Hulpvak Zelfstandige discipline specialisten Hulpvak voor o.m. Oude Geschiedenis, Egyptologie, Klassieke talen, Rechten, Theologie

Papyrus Cyperus Papyrus L. De plant Cyperus Papyrus L. groeide in de Oudheid alleen in de Nijl

Vervaardiging van papyrus Papyrus as a writing material was invented in ancient Egypt in the fourth millennium BCE. It was made by pasting together, crosswise, two layers of strips of the stem of the papyrus plant. The ancient source on the method of papyrus-making is Pliny the Elder, who describes the technique in his Naturalis Historia XIII, 74-80 (cf. Lewis 1974, Turner 1978, Hendriks 1984). Triangular stem, green outer layer peeled off, cut strips, lay crosswise, sticks together with natural glue in plant, sheet of papyrus, sanded / polished with pumice stone. [lib.umich.edu/papyrus_making/lg_intro.html] 4

Papyrusrol binnenkant beschreven met de vezels mee kolommen

Codex (Papyrus Bodmer 66, Evangelie Johannes, ca. 200 na Chr.) Later ook boekvorm = codex (Papyrus Bodmer 66, Evangelie Johannes, ca. 200 na Chr.) bladzijden, beschreven aan twee kanten

Papyrus met Griekse tekst Recto = voorkant Verso = achterkant (Contract over betaling achterstallige pachtgelden, 21 december 86 na Chr.) Recto = voorkant (beschreven met vezels mee) Verso = achterkant (vaak onbeschreven) Uit collectie Pap. Int. Betaling achterstallige pacht.

Vindplaats papyri Meestal Egyptische woestijn: - Vuilnisbelten Verlaten dorpen en steden Mummiecartonnage Soms buiten Egypte 8

Geografische verdeling papyri EGYPTE Herculaneum Sporadisch: Griekenland, Israël, Dura-Europos, Arabië, Libië, Engeland, ... Dode Zee-rollen

Schrijfmateriaal in de Oudheid Ostracon = potscherf (kwitantie voor dijk- en badhuisbelasting 19 augustus 94 na Chr.) O 47 Dijk- en badhuisbelasting 19 augustus 94 na Chr.

Meer schrijfmateriaal in de Oudheid, zie tentoonstelling Hout (mummie-etiketten, wastabletten, dunne plankjes) Linnen Lood Perkament Michigan 11

Verschillende talen op papyrus (1) Egyptisch: drie schriftvarianten: Hiërogliefen, vanaf 2500 Hiëratisch, vanaf 2500 Demotisch, vanaf ca. 650 vC vC: Cambyses, Egypte Perzische satrapie Aramees

Verschillende talen op papyrus (2) 332 v.Chr. Alexander de Grote, na hem Ptolemaeën GRIEKS (meeste papyri) 31 v.Chr. Augustus, Egypte Romeinse provincie Latijn 212 na Chr. Constitutio Antininiana 284 Diocletianus 394 Theodosius (Christendom) Koptisch 640 Arabieren, Egypte onderdeel Kalifaat Arabisch

Verschillende handschriften Wat staat er op? Documentaire teksten (brieven, contracten, edicten, rekeningen, boodschappenlijstjes, etc.) 2) Literaire teksten (Plato, Homerus, Bijbel etc.) Verschillende handschriften 14

Periodes Griekse papyrologie 332-31 v.Chr.: Ptolemaeëntijd 31 vC - 284 na Chr.: Romeinse tijd 284 - 640 na Chr.: Byzantijnse tijd 640 - ca. 800 na Chr.: Arabische tijd

Bezoek Hadrianus Inv. 172: Bericht over voorbereidingen bezoek Hadrianus, 129 na Chr. Instituut, volgende week origineel te zien / historisch belang 16

Geschiedenis van het vak Papyrologie 1) vroege periode (tot ca. 1820)  toevallige aankopen; Napoleon 2) periode van opbouw (ca. 1820-1888) eerste edities; collecties 3) periode van bloei (ca. 1888-heden) edities, woordenboeken, ‘Berichtigungsliste’ nieuwe ontwikkelingen: - archieven - tweetaligheid - ’New Papyrology’ - internet 1) 1752 Ontdekking van verkoolde papyrusrollen in Herculaneum. 1778 Aankoop Charta Borgiana door een Italiaanse handelaar in Egypte. Publicatie van de Charta Borgiana door N. Schow: Charta papyracea graece scripta Musei Borgiani Velitris. 1798 Napoleon in Egypte. 2) 1826/27 Uitgave van de Griekse papyri van het Egyptisch Museum in Turijn. Leids Museum van Oudheden koopt een hoeveelheid papyri van de Zweedse consul in Egypte, d'Anastasi. 1843 Leemans publiceert een deel van de papyri uit het Museum van Oudheden. 1877/8 De Nationale Bibliotheek in Wenen koopt bijna 100.000 papyri (Grieks, Koptisch, Arabisch). 3) 1893 P. Lond. I.; 1895 BGU I; 1898 P. Oxy. I. 1922 Fr. Preisigke publiceert deel 1 van de Berichtigungsliste der griechischen Papyrusurkunden aus Ägypten (BL I). 1940 Eerste deel van de serie Papyrologica Lugduno-Batava: The Warren Papyri. Nieuwe ontwikelingenen: Archiefonderzoek, Tweetalig onderzoek, “New Papyrology” (interdisciplinair, historische, demografische, antropologische etc. methoden toegepast op pap. bronnen); Internet

Editie Uiterlijke beschrijving; handschrift Datering Griekse transcriptie Vertaling Commentaar, interpretatie Handschrift kan helpen bij datering Transcriptie met kritisch apparaat 18

“Leidener Klammersystem” … sporen van letters . (onder letter) onzeker gelezen letter [ ] verloren gegane letters < > volgens uitgever vergeten letters ( ) door de uitgever voluit geschreven afkortingen en symbolen { } volgens uitgever te verwijderen letters [[ ]] door antieke schrijver doorgehaalde letters ` ´ door antieke schrijver boven de regel toegevoegde letters . onzeker gelezen letter (meestal beschadigd) [ ] verloren gegane letters < > letters, ten onrechte door de schrijver weggelaten en door de uitgever aangevuld ( ) afkortingen en symbolen, door de uitgever voluit geschreven { } door de schrijver geschreven letters die volgens de uitgever uit de tekst moeten worden verwijderd [[ ]] letters die door de schrijver zelf zijn doorgehaald ` ´ letters die door de schrijver boven de regel zijn toegevoegd. 19

Publicatie In BOEK: corpus of ‘editie’ (BGU, P.Oxy. etc.) In tijdschrift, bundel, daarna in Sammelbuch (SB) Griekse teksten ook ONLINE (met datering, soms vertaling, verwijzingen naar vertalingen, afbeeldingen, besprekingen etc.; ZONDER interpretatie en commentaar) namen naar vindplaats, bewaarplaats,persoon, varia P.L.Bat. 33 of P. Worp 20

Grieks: Koinè-Grieks Na Alexander de Grote Nieuwe woorden Vereenvoudiging Verandering uitspraak (“iotacisme”) >>> Leidt tot schrijffouten! - o.m. op -εια, -ειον, -ιζω, -εω, -ευω verzwakking betekenis: ἄρατος  κατάρατος  ἐπικατάρατος ; ἀνταποδίδωμι - verbuiging ναῦς  πλοῖον vervoeging ἔλεγονἔλεγα ε = αι ει = η = ι οι = υ - verdwijning optativus, later dativus 21

Correcties na publicatie Ontdekken van fouten Verbeteren van fouten Gepubliceerde correcties verzameld in Berichtigungsliste (BL) Leiden - Heidelberg 22

Apparaat Bibliotheek Papyrologisch Instituut (UB ingang 6, PAPY): tekstedities, BL’s, hand- en woordenboeken, secundaire literatuur Griekse tekst, foto’s, vertalingen,bibliografie etc. op of via www.papyri.info Archieven, personen, plaatsen,collecties etc. via www.trismegistos.org Meer informatie en links op www.papyrologie.leidenuniv.nl In toekomst ook BL via Papyri.info =DDBDP etc. 23 23

Keuzevak: College Inleiding Papyrologie (vertaalde teksten) Met name voor studenten OG en OCMW Tweede blok op dinsdag en vrijdag 13-15 uur Eerste college: dinsdag 1 april om 13.15 uur in Vrieshof 1/006 Doel: zelfstandig gebruik van papyrologische bronnen inzicht in betekenis van papyrologische bronnen voor geschiedenis Grieks-Romeins Egypte 5ects