Workshop: Het Autonome Zenuwstelsel verbinding tussen lichaam en geest Onderdeel van het Symposium ‘Het interactieve brein’ 22 oktober 2010 Paul Naarding & Judith Alders

Inhoud Inleiding ANS: anatomie & fysiologie Psychopathologie Interventies: de stand van zaken HeartMath Conclusie, Discussie en evaluatie

Het Autonome Zenuwstelsel: Inleiding: Autonome Zenuwstelsel (ANS)NS Homeostase & allostase Gedrag: doel gericht en aanpassingsvermogen Parasympaticus: rust en herstel Sympaticus: actie bij gevaar

Het Autonome Zenuwstelsel: Inleiding: Autonome Zenuwstelsel (ANS)NS Een gezond ANS: -flexibel (met name door para) -voorkomen van energieverlies Dus: (langdurig) para ↓ + sympa ↑ = (psycho)pathologie ↑ ↑ para = gezondheid

Anatomie & fysiologie Talrijke regelprocessen Motorische en sensorische functie Centrale feedback Aansturing door para & sympa: Dualistisch Tegelijk actief Niet voor alle organen hetzelfde

ANS: ingewikkeld samenspel Centrale aansturing: verschillende hersenstructuren, neurotransmitters, hormonen Sensorische informatie uit de periferie Geconditioneerde processen Cognitieve processen Genetische aanleg Feedback vanuit de viscera

Central Autonomic Network (CAN) Hypothalamus (coördinator homeostase) Mediale prefrontale cortex (remming sympa) Amygdala (geconditioneerde angst) Hippocampus (geheugen) Cingulate cortex Insulaire cortex Tractus Nucleus Solitarius (NTS) Parabrachiale nucleus Periaquaductale stof.

Hypothalamus Coördinator homeostase/allostase Paraventriculaire nuclei (‘master’) Mediaal: homeostase, voortplant Dorsomediaal: stress Lateraal: gedrag en vagus Zona incerta: arousal, beweging

Amygdala Oude structuur; meerdere reciproke verbindingen Snelle reactie bij gevaar Angst (conditionering) Amygdala als cardiovasculair centrum Relatie met mediale prefrontale cortex punt van onderzoek

Mediale prefrontale cortex Deel van de cortex (=nieuwer) Remming van (o.a.) amygdala Sociale factoren Links-rechts verschillen Links: postieve gevoelens, ↑ para Rechts: negatieve gevoelens, ↑ sympa

Hippocampus Belangrijk t.a.v. geheugen Helpt bij focussen bij bv angst Gevoelig voor schade Belangrijk bij aanleren van alternatief (emotioneel) gedrag

Anterior cingulate cortex Cognitieve en affectieve processen Directe projectie op amygdala, PAG, hersenstam Speelt een rol bij affectieve deel van emoties

Insula Affectieve kleuring aan sensorische info Verschillende efferente en afferente verbindingen met verschillende ANS spelers Activatie van insula: hogere RR en HR

Tractus nucleus solitarius (NTS) Dorsale deel van de medulla Ontvangt viscerale info Reflexen Parabrachiale nucleus Ontvangt & zendt naar periferie en output naar centraal

Periaquaductale grijze stof (PAG) Betrokken bij pijn en RR/HR Vb andere gebieden (niet in ‘CAN’, wel ANS) Locus coeruleus cerebellum

Hart Ritme Variabiliteit (HRV) Definitie: De veranderlijkheid van het hartritme; vertragingen en versnellingen, m.n. aangestuurd door ANS

Polyvagale theorie -Porges

Polyvagale theorie

Depressie, angst en HRV Rottenberg et al: onderzoeksresultaten vallen tegen. Geldt voor oud én jong Mogelijke oorzaken voor zwakke effectsize en inconsistentie Slechte controle covariaten Gebruik van verschillende parameters

Factoren van invloed op de HRV Leeftijd Geslacht HRV ↑ mannen (tot +/- 50 jaar). Lichamelijke activiteit Roken, alcohol, obesitas Somatiek Genetische verschillen Medicijnen (antidepressiva!) (Licht et al)

Valt ANS te beïnvloeden? Yoga en Mindfullness Richten van aandacht op sensorische gewaarwordingen Acceptatie Netto: verbetering van remming op arousal systeem(?)

Valt ANS te beïnvloeden? Nervus Vagus Stimulatie (NVS) Toevalsbevinding bij behandeling van epilepsie:↓depressie Veelbelovend, maar niet voldoende bewezen effectief

Valt ANS te beïnvloeden? Biofeedback: met de ‘freeze framer’ (heartmath) Doel: bereiken van ‘hart coherentie’

Valt ANS te beïnvloeden? Hoe bereik je hartcoherentie ??

1. Zoek een rustige plek, sluit je ogen en probeer te ontspannen; Heart-Lock-In techniek 1. Zoek een rustige plek, sluit je ogen en probeer te ontspannen; 2. Breng je aandacht van je denken in je hoofd naar het hartgebied. Stel je voor dat je langzaam door je hart ademt, voor 10 of 15 seconden. 3. Herinner je een liefdevol gevoel dat je hebt over jezelf of iemand anders, of een gevoel van waardering of iets positiefs in je leven. Probeer 5 tot 15 minuten bij dat gevoel te blijven; 4. Stuur dat gevoel wat je ervaart van liefde, waardering of positiviteit op een vriendelijke, zachtaardige wijze naar jezelf of anderen; 5. Als het denken-in-je-hoofd hier tussendoor komt, breng je focus dan terug naar het gebied in en rondom je hart. Als de energie te intens voelt of geblokkeerd wordt, probeer dan een zachtheid in en rond het hart te voelen en ontspan; 6. Schrijf als je klaar bent, alle intuïtieve gevoelens of gedachten op die in je opkomen, zodat deze behulpzaam kunnen zijn om naar deze gevoelens te handelen.

Cut-Thru techniek Wees je ervan bewust hoe je je voelt ten aanzien van een onderwerp dat aan de orde is op dit moment. Focus op je hart en het gebied rondom je hart en je solar plexis. Adem rustig 5 seconden in en 5 seconden uit door dit gebied en doe dit met een intentie van liefde en waardering. Ga hiermee door tot je het gevoel hebt dat je je op het hartgebied kunt blijven focussen. Kijk dan naar je probleem, alsof het om iemand anders gaat die het probleem ervaart. Ervaar jezelf als een observator van jezelf. Blijf in neutraliteit, in je rationele, volwassen hart. Laat stukje bij beetje het probleem ontspannen in de compassie van je hart. Elke keer wanneer de emotie het overneemt en emotionele gedachten in je opkomen, ga je terug naar het gebied van je hart en wacht tot je weer rustig door je hart heen ademt, 5 seconden in en 5 seconden uit, en de (boze, angstige of verdrietige) gedachten verdwijnen. Ga dan weer door. Onthoud dat het niet het probleem zelf is dat zoveel energie kost, maar het belang dat je hecht aan het probleem. Na er zoveel mogelijk belang uit weggehaald te hebben, vraag je vanuit het diepst van je hart oprecht om adequate begeleiding en inzicht. Als je geen antwoord krijgt, zoek dan naar iets wat je een poosje kunt waarderen

Of “gewoon” ontspannen…..

Evaluatie & Discussie

Referenties Andersson, S & Finset, F. (1998). Heart Rate and Skin Conductance Reactivity to brief Psychological Stress in Brain-injured patients. Journal of Psychosomatic Research, Vol. 44, No. 6, pp. 645–656. Beekwilder JP & Beems T (2010) Overview of the Clinical Applications of Vagus Nerve Stimulation. J Clin Neurophysiol;27: 130–138. Benarroch EE. (1993). The central autonomic network: functional organisation, dysfunction, and perspective. Mayo clinic proceedings; 68(10); 988-1001. Berntson G.G., Norman, G.J. , Hawkly L.C.. & Cacioppo J.T. (2008). Cardiac autonomic balance versus cardiac regulatory capacity. Psychophysiology, 45 (2008), 643–652 Bob, P. Susta,M, Gregusova A. & Jasova, D. (2009) Dissociation, cognitive conflict and nonlinear patterns of heart rate dynamics in patients with unipolar depression. Progress in Neuro-Psychopharmacology & Biological Psychiatry 33 ;141–145. Critchley HD, Corfield DR et al (2000). Cerebral correlates of autonomic cardiovascular arousal: a functional neuroimaging investigation in humans. Journal of Physiology : 523.1, 259—270 Cummings, J.L. (2007). Frontal-Subcortical Circuits and Human Behavior. Dialogues Clin Neurosci.;9(2):141-51. Review Devinsky O, Morrell MJ, Vogt BA (1995). Contributions of anterior cingulate cortex to behaviour. Brain;118:279-306. Jindal D.R., Vasko R.C., Jennings J.R. Fasiczka,A.L., Thase, M.E. & Reynolds C.F. (2008) Heart Rate Variability in Depressed Elderly. Am J Geriatr Psychiatry 16:11, November 2008 Karavidas MK, Lehrer PM, Vaschillo E et al (2007). Preliminary Results of an Open Label Study of Heart Rate Variability Biofeedback for the Treatment of Major Depression. Appl Psychophysiol Biofeedback 32:19–30 Kooy, K.G., Hout van H.P.J., Marwijk van H.W. J. Haan de M., Stehouwer C.D.H. and Beekman A.T.F. (2006) Differences in heart rate variability between depressed and non-depressed elderly. Int J Geriatr Psychiatry ; 21: 147–150. Levy, R. & Dubois, B. (2006). Apathy and the Functional Anatomy of the Prefrontal Cortex--Basal Ganglia Circuits. Cerebral Cortex;16:916--928 Meersman, de R.E. & Stein, P.K. (2006)Vagal Modulation and aging. Biological Psychology 2006 (74) 165-73. Napadow V., Dhond R. et al (2008). Brain Correlates of Autonomic Modulation: Combining Heart Rate Variability with fMRI. Neuroimage 42(1): 169–177. Nelissen, M. (2008). De brein machine: de biologische wortels van emoties en gevoelens, een darwinistische kijk. Lannoo. Licht, CMM, Geus, de EJC, Zitman, FG, Hoogendijk, WJG, Dyck, van R, Penninx, WJH (2008). Association between major depressive disorder and heart rate variability in the netherlands study of depression and anxiety (NESDA). Archives of general psychiatry; 65(12); 1358-1367. Pereira EA, Lu G, Wang S, Schweder PM, Hyam JA, Stein JF, Paterson DJ, Aziz TZ, Green AL (2010). Ventral periaqueductal grey stimulation alters heart rate variability in humans with chronic . Exp Neurol; 223(2):574-81. Porges, W.S. (2007) The polyvagal perspective. Biological Psychology 74;116–143 Robinson, R.J., Spalletta,G., Jorge, R.E., Bassi, A. Colivicchi, F., Ripa, A. & Caltagirone, C. (2008). Decreased Heart Rate Variability is Associated with Poststroke Depression. Am J Geriatr Psychiatry; 16:11. Rottenberg, J. (2007). Cardiac vagal control in depression: A critical analysis. Biological Psychology 74; 200–211. Siepmann M, Aykac V et al (2008). Pilot Study on the Effects of Heart Rate Variability Biofeedback in Patients with Depression and in Healthy Subjects. Appl Psychophysiol Biofeedback 33:195–201 Thayler, J.F. & Brosschot, J.F. (2005) Psychosomatics and Psychopathology: looking up and down from the brain. Psychoneuroendocrinology (30), 1050-1058 Thayer JF, Hansen AL, Saus-Rose E, Johnsen BH. (2009) Heart rate variability, prefrontal neural function, and cognitive performance: the neurovisceral integration perspective on self-regulation, adaptation and health. Ann Behav Med;37(2):141-53.