Na de crisis: wat is er veranderd? De Haagse Mug SOMO/TNI 17 april 2011

Overzicht Dieper liggende oorzaken en hervormingen Meest aangehaalde oorzaken en hervormingen Conclusie over de hervormingen Wat zijn de gevolgen van de crisis en de (zwakke) hervormingen? Wat doet SOMO? Wat kan jij doen?

DIEPER LIGGENDE OORZAKEN VAN DE CRISIS deregulering door geloof in vrije markt, vrijheid van kapitaalstromen, en zelfregulering, verheerlijking van “innovatie”, concurrentie en job-creatie waardoor geen voldoende Europees en international toezicht op EU en internationale banken maar liberalisering van financiële markten en financiele diensten in EU en wereldwijd grote winsten bij hedge fondsen en private equity fondens dreven ook banken e.a. tot korte termijnwinst voor de aandeelhouders en voor de bonussen van managers want banken staan op de beurs en hebben schrik om te worden overgenomen want enorme grote wereldwijde concurrentie onder financiele actoren problemen bij besluitvorming van regulering: ---overheden die de-reguleren owv competitiviteit van “hun” financiele industrie ---enorme lobby van de financiële sector en gebrek aan kennis bij overheid, parlement, academici, civil society en klanten: complexiteit privatisering van de pensioenen = geldmassa’s zwerven de wereld rond voor hoge inkomsten ‘global imbalances” owv vrijheid van beweging van kapitaal en geen kapitaalcontroles alle landen zijn volgens de markt gelijk maar kleine landen waarvan de BNP veel kleiner is dan de banktegoeden, kunnen zich geen grote internationale banken permitteren als ze ook zelf garant moeten staan bij het omvallen van die banken

Deregulering door geloof in vrije markt en zelfregulering verheerlijking van “innovatie” en job creatie waardoor vrije markt in financiële diensten (ook via WTO & vrijhandelsverdragen) vrije beweging van kapitaal onvoldoende Europees en internationaal toezicht op EU en internationale banken maar liberalisering van financiële markten en financiële diensten in EU en wereldwijd  Nieuwe toezichts-organen : maar onvoldoende mandaat en middelen  Nieuwe EU wetgeving (zie verder) PROBL  Geloof in deregulering en zelfregulering verminderd maar moeilijk weg te werken  Vrees dat innovatie, jobs en overheidsinkomsten zullen wegvallen  vrijhandelsverdragen die financiële diensten liberaliseren en dereguleren blijven doorgaan  vrijheid van kapitaal : pas nu door IMF echt erkend dat ingrijpen nodig is; EU probl  Nieuw toezicht en regelgeving te zwak (zie verder)

banken staan op de beurs en hebben schrik om te worden overgenomen owv enorme grote wereldwijde concurrentie onder financiële actoren grote winsten bij hedge fondsen en private equity fondsen dreven ook banken e.a. tot korte termijnwinst voor de aandeelhouders en voor de bonussen van managers want banken staan op de beurs privatisering van publieke diensten = meer vraag naar risicovolle leningen + banken bereid door verschuiven van risico trucks  EU wetgeving om helft van bonussen pas op lange termijn uit te betalen  EU wetgeving over hedge fondsen e.a. : wat transparanter en wat meer onder toezicht, en veiliger bestuurd PROBL  banken nog steeds op de beurs en de contracties niet besproken  hoge winsten en hoge bonussen nog steeds als normaal gezien;  banken, hedge fondsen en andere investeerders niet beperkt (in speculatieve activiteiten)

problemen bij besluitvorming van regulering:  overheden die de-reguleren owv competitiviteit van “hun” financiële industrie = gebrek aan regelgeving en toezicht  enorme lobby van de financiële sector en gebrek aan kennis bij overheid, parlement, academici, civil society en klanten: complexiteit = afscherming van de financiele sector PROBL Slechte besluitvorming blijft bestaan, en verhindert hervormingen = crisis is evengoed een politiek probleem als fin/econ

privatisering van de pensioenen neo-liberaalbeleid die rijken heel rijk maakt alles is koopwaar en winstproduct, ook bedrijven = geldmassa’s zwerven de wereld rond op zoek naar hoge inkomsten PROBL  Pensioenfondsen lobbyen tegen hervormingen die het voor het ‘ duurder ‘ maken om te beleggen  Nederlandse regering wil Nederland tot pensioenfondsland maken en verhindert elke hervorming die het voor pensioenfondsen kostelijker zou maken

vrijheid van beweging van kapitaal en geen kapitaalcontroles “global imbalances” (onevenwicht in handels- en betalingsbalans, in reserves buitenlandse munt) PROBL  EU: Verdrag van Lissabon verbiedt bijna alle kapitaal controles  Niet alle EU landen willen een (EU) Financial Transaction Tax (FTT)  China houdt hervormingen tegen over global imbalances owv binnenlandse situatie en double standards van VS (quantitative easing) en EU (“onderontwikkeling van het Zuiden moet worden aangepakt en is de oorzaak”, april 2011)

EU en Euro probleem: alle landen zijn volgens de markt gelijk maar kleine landen waarvan de BNP veel kleiner is dan de banktegoeden, kunnen zich geen grote internationale banken permitteren als ze ook zelf garant moeten staan bij het omvallen van die banken PROBL Dit is nog niet besproken maar alle landen worden harde economische en financiële disciplines opgelegd die sociale gevolgen hebben

CONCLUSIE BIJ DIEPER LIGGENDE PROBLEMEN de financiële industrie heeft zijn business model niet veranderd en is terug in zijn pre- crisis business-as-usual o.w.v. haar monopolie op geldzaken en financiering en speculatie de financiële industrie blijft te complex, risicovol en speculatief, met te veel geld in financiële markten toezichthouders hebben te weinig middelen om in te grijpen = de financiële sector haalt geld uit de maatschappij en economie (bv. hoge interests, winsten uit speculatie) i.p.v. van erin te investeren ! = financiële sector gedisconnecteerd van de economie en maatschappij (bv ING grote winst maar overheid moet snijden in budget): burgers betalen nu voor de crisis door complexiteit kan de financiële industrie zich afschermen en het bijna onzichtbaar doen bv. weer hoge winsten als normaal gezien, behalve de hoge bonussen hervormingen traag en onvoldoende: overheden blijven ‘hun’ financiële industrie beschermen ipv belang van hele maatschappij enorme lobby van de financiële industrie houdt de hervormingen in haar grip civil society/burgers en werknemers kennen hun belangen niet goed en ook kunnen die niet genoeg verdedigen Nog veel te doen maar is Global financial reform “running out of steam” ? … tot de volgende crisis ?

MEEST AANGEHAALDE OORZAKEN VAN DE CRISIS verkopen en kopen van giftige complexe “giftige” financiële producten (“securisatie” van leningen aan arme huiskopers (“sub- prime”), credit default swaps) ratingbureaus hadden die producten verkeerd ingeschat banken hielden die complexe financiële producten en derivaten off- balance en in belastingsparadijzen (“shadow banking”) gewone banken gingen meer en meer zelf handelen in derivaten en grote investeringsbanken handelden enorm onder elkaar in derivatenhandel zonder bescherming tegen wanbetaling vele financiële actoren (hedge fondsen, financiers, de rijksten) opereerden buiten het gereguleerd systeem en op belastingsparadijzen (“shadow banking”) grote ondoorzichtige puur speculatieve derivatenhandel (val van Lehman Brothers) en speculatieve producten, door investeringsbanken en hedgefondsen= “the casino” banken hadden te weinig reserves banken werden “systeembanken” en waren “too big to fail”

verkopen en kopen van giftige complexe “giftige” financiële producten (“securisatie” van subprime hypotheken) wat strengere regels om niet alle risico door te geven  meer transparantie door belastingsparadijzen te dwingen meer informatie uit te wisselen (in beperkte mate) PROBL:  Belastingsparadijzen en -ontwijking nauwelijks aangepakt  Geen verbod op securisatie (alleen risico’s duurder gemaakt en een beetje meer bij de ‘uitgever’ van de risico’s gelaten)

ratingbureaus hadden die producten verkeerd ingeschat  conflict of interest aangepakt, eindelijk toezicht; PROBL:  nog heel grote concentratie van ratingbureau’s  bruuske veranderingen in ratings wat zelfs EU landen tot junk status verlagen;  geen duurzaamheidsratings

banken hielden die complexe financiele producten en derivaten off-balance en in belastingsparadijzen (“shadow banking”)  meer transparantie, zwakke stress tests PROBL:  mag nog altijd off balance maar meer transparantie,  discussie over hoe de wisselende waarde te bepalen en internationaal vergelijkbaar maken (maar controle over de accountants business en hun standaarden is er nog niet)  Belastingsparadijzen en belastingontduiking nog niet echt aangepakt

gewone banken: meer en meer zelf handelen in derivaten en verweven met financiële markten (bv. Leningen aan hedgefondsen) grote investeringsbanken handelden enorm onder elkaar in derivatenhandel zonder bescherming tegen wanbetaling + interconnected  Wet voor meer transparantie en beter beoordelen van risico’s;  wetsvoorstel voor meer financiële reserves van betere kwaliteit; PROBL:  In EU: nog geen wil om banken te scheiden tussen nutsbanken en speculatieve banken, noch voor en verbod voor banken om op eigen risico te handele (Vocker rule);  Geen oplossing voor too big to fail !! = risico dat belastingsbetaler weer moet inspringen

grote ondoorzichtige puur speculatieve derivatenhandel (val van Lehman Brothers) door investeringsbanken en hedgefondsen= “the casino”:  moet nog worden geregeld in de EU (en VS) PROBL voorstellen beperken niet maar proberen meer transparentie en ‘ veiligheid’ in het systeem te brengen: dus speculatieve aanvallen op munten, grondstoffen etc.

banken hadden te weinig reserves  Basel III = verbeteren van de kwaliteit van de kapitaalreserves PROBL: geen verandering in eigen systeem van banken om risico’s te beoordelen Geen enkele duurzaamheidscriteria

Systeembanken waren too big to fail  voorstel tot ‘living wills’ Depositiegarantie over heel EU versterken PROBL Banken zijn door fusies nog groter geworden met nog minder concurrenten Voorstellen tot verkleinen of opsplitsen van banken (Philips/DSM worden zwaar aangevallen of niet grondig uitgewerkt: “we hebben grote banken nodig”) = belastingsbetaler blijft met risico van moral hazard

CONCLUSIE BIJ EERSTE HERVORMINGEN De meest voor de hand liggende oppervlakkige oorzaken en verschijnselen van de crisis werden in beperkte mate aangepakt; Sommige hervormingen nog niet van kracht (door trage wetgeving) Sommige hervormingen nog niet besloten bv. wetgeving over speculatie in derivatenhandel EU weinig bereid om in te grijpen en om de financiële sector in te perken: meeste maatregelen streven naar wat minder risico’s en hopen dat transparantie als gevolg heeft dat er op tijd kan worden ingegrepen maar de maatregelen om in te grijpen zijn zwak (bv. toezichthouders hebben te weinig middelen) vele risico’s niet aangepakt

Gevolgen van de crisis en hervormingen (1) financieel: credit crunch (MKB, handelaars, interbankair, voor overheden) economisch: economische dip in geïndustrialiseerde landen en grotere groei bij opkomende economische landen = nieuwe geo-politiek en internationaal economisch situatie = harde economische concurrentie  bv. strijd voor toegang voor grondstoffen, harde IPR wetgeving; kleine EU landen a wie te gemakkelijk werd geleend kunnen hun schulden niet meer terugbetalen (Griekenland, Ierland) te weinig investering in (duurzame) productie en job creatie; monetair: --- Euro aangevallen door speculanten en overheden vechten tegen financiële markten: EU Pact for competitiveness (nu Pact for the Euro: eurozone countries to freeze or reduce salaries (no indexation, weakening collective salary bargaining), make everybody work for longer; "Pact contains many elements that will bring the attainment of ERT’s Vision for a competitive Europe in 2025 closer" = het neo-liberale model wordt nog verder ingevoerd --- valuta-oorlogen en grote massa’s flitskapitaal naar opkomende economieen op zoek naar hogere winsten dan in ontwikkelde landen in economische crisis, waardoor financiele en andere zeepbellen onstaan (speculatie in deviezen, vast goed, grondstoffen etc.)

gevolgen van de crisis & hervormingen (2) politiek: van stimulus naar snijden in het budget; van totale vrije markt naar overheidsingrijpen en weer naar de vrije markt? De lessen van de crisis zijn nog niet geleerd: hervormingen verslappen weer Sociaal: jobs verdwenen; minder overheidsmiddelen voor sociale, culturele en milieu en publieke diensten; EU beleid of "first consolidation, then job-creation may not work out in the long term" and could lead to "social degradation" Bedrijfsmatig : ? Outsourcing en minder vaste contracten? Meer financiering bij de beurs en door Private Equity of Hedge Funds? …?

De keuzes van SOMO Onderwerpen waar we actief op zijn wat betreft EU hervormingen owv : verband met ontwikkelingslanden, duurzaamheid hervorming van banken speculatie op voedselprijzen speculatie op deviezen en hot money naar ontwikkelingslanden/ kapitaalcontroles belastingsparadijzen hervorming rating bureau’s die voor ontwikkelingslanden een belangrijke rol spelen

De activiteiten van SOMO Bij technische hervormingsdossiers aantonen dat de essentie van het probleem niet is aangepakt, zoals inkrimpen van de financiele sector en vooral financiele speculatie, banken moeten duurzaam financieren van economie en maatschappij (veranderen van business model) en niet speculatie financieren, te groot om om te vallen Bij technische hervormingsdossiers aantonen wat technisch kan gedaan worden om het ergste te vermijden en wat de grootste zwaktes zijn NGO kanalen naar EU en NL besluitvorming openen op basis van onderzoekers status: EC consultaties, contacten en aanbevelingen aan MEPs en MPs, NGOs handelingsperspectief aanbieden: monitoren van hervormingen (Newsletter), s met belangrijke data, uitwisseling van ideeen en aanbieden van ideeen voor consultaties door EC, actiepunten en korte aanbevelingen voor politieke actie voor NGOs via alerts, ad hoc coördinatie, etc., analyseren en achtergrond geven van de hervormingen = meer en meer NGOs erbij betrekken (bv. voedselspeculatie)

Wat kan u doen? Blijven pleidooi houden voor verdere hervormingen van banken en vooral zakenbanken/investment banks, financiële markten (vooral derivatenmarkten), speculatieve actoren (hedgefondsen, private equity funds) : op allerlei manieren (straatprotesten, debatten, …) Brieven naar de nationale en Europese parlementsleden, en Ministerie van Financiën: ontevredenheid over huidige hervormingen (zie prof. Boot: nog niet genoeg); nieuwe regelgeving moet financiële markten en speculatie en “sociaal nutteloze financiële producten” inkrimpen, meer geld naar duurzaamheid; Staatsbank (ABN Amro) moet worden omgevormd naar duurzame bank; Werknemers binnen banken + klanten van banken moeten hoge beloning en gebrek aan duurzaamheid (inclusief ontslagen binnen en buitenbank sector) willen aanklagen …(wat denkt u?)

Voor meer info … reforms  Schrijf je in op de newsletter