Bewegen we voldoende? De kloof tussen weten en doen! Prof. Dr. Jan Seghers KU Leuven Department Bewegingswetenschappen Onderzoeksgroep Fysieke Activiteit, Sport & Gezondheid

Overzicht presentatie Waarom moeten we bewegen? Hoeveel moeten we bewegen? Hoe kunnen we meer bewegen? Praktische tips

Overzicht presentatie Waarom moeten we bewegen? Hoeveel moeten we bewegen? Hoe kunnen we meer bewegen? Praktische tips

Waarom moeten we bewegen? Fysieke activiteit Fysieke fitheid Gezondheid

Waarom moeten we bewegen? Fysieke activiteit Fysieke fitheid Gezondheid Alle activiteiten waarbij, door het leveren van spierarbeid, het (volledige) lichaam wordt (voort)bewogen en gepaard gaat met energie-verbruik Sport is een gestructureerde vorm van fysieke activiteit die doorgaans is gebonden aan regels en competitie.

Waarom moeten we bewegen? Fysieke activiteit Fysieke fitheid Gezondheid Fysieke fitheid is een multifactorieel concept en bestaat uit een set van min of meer onafhankelijke karakteristieken die gerelateerd zijn aan de mogelijkheid om om dagelijkse activiteiten alert en met inzet uit te voeren Componenten van fitheid = LEUKS = Lenigheid, Evenwicht, Uithouding, Kracht, Snelheid

Waarom moeten we bewegen? Fysieke activiteit Fysieke fitheid Gezondheid “Gezondheid is een toestand met fysieke, sociale en psychologische dimensies op een continuüm met een negatieve en een positieve pool” Positieve gezondheid = capaciteit om van het leven te genieten en uitdagingen aan te kunnen Negatieve gezondheid: morbiditeit (vatbaarheid voor bepaalde ziekten) en mortaliteit (sterfte)

Waarom moeten we bewegen? Erfelijkheid Fysieke activiteit Fysieke fitheid Gezondheid Andere factoren (persoonsgebonden, leefstijl, omgeving) Toronto consensus model on relationships between physical activity, health-related fitness and health in adult population (Bouchard and Shepard, 1994)

Waarom bewegen? Determinants of Health and Their Contribution to Premature Death (Schroeder, N Engl J Med, 2007)

Waarom bewegen? Morris JN, Heady JA, Raffle PA, et al. Coronary heart-disease and physical activity of work. Lancet 1953;265:1053-1057

Waarom bewegen? “A lack of physical activity is now causing as many deaths as smoking across the world. The report, published in the Lancet, estimates that about a third of adults are not doing enough physical activity, causing 5.3 million deaths a year.” Lee et al., 2012, Lancet, 380: 219–229.

Waarom bewegen? Lee et al., 2012, Lancet, 380: 219–229.

Waarom bewegen? Kemper, 2000, Pediatric Exercise Science, 12, 198-216

Waarom bewegen? Myers et al., 2002, N Engl J Med, 346: 793-801.

Overzicht presentatie Waarom moeten we bewegen? Hoeveel moeten we bewegen? Hoe kunnen we meer bewegen? Praktische tips

Hoeveel moeten we bewegen? Frequentie Hoe vaak? Intensiteit Hoe inspannend? Tijd Hoe lang Type Welke activiteiten?

Volwassenen (18-65 jaar) Beweegnorm = 5 x 30 minuten matig fysiek actief zijn (in blokken van 10 minuten) OF Fitnorm = 3 x 20 minuten activiteiten met hoge intensiteit (in blokken van 10 minuten) 2 x per week specifieke activiteiten uitoefenen om de botkwaliteit en spiersterkte te verbeteren. Tijdens de zwangerschap blijven deze aanbevelingen geldig, maar afgestemd op de mogelijkheden en de sportprestaties van voor de zwangerschap. Sedentaire tijd beperken: langdurig zitten vermijden of regelmatig onderbreken met lichte fysieke activiteit. Bij ouderen is dit extra belangrijk voor de preventie van spierafbraak.

Hoeveel moeten we bewegen?

Hoeveel moeten we bewegen? 10.000 stappen per dag (Hatano, 1993) 6.000 ADL 4.000 FA 10.000 stappen

Hoeveel moeten we bewegen? Slapen Sedentair gedrag Licht intensief bewegen Matig intensief bewegen Intensief bewegen 0.9 MET 1.0 – 1.5 MET 1.6 - 3 MET 3 - 6 MET  6 MET Slapen Zitten Koken Stevig wandelen (>5 km/u) Joggen 1 metabolisch equivalent (MET) = het energieverbruik tijdens rustig zitten (1 kcal/kg/uur) Norton et al., 2010, Journal of Science and Medicine in Sport. Ainsworth et al., 2000, Med Sci Sport Exer.

The typical adult pattern of daily activities [percentage of a 24-h day] when categorized in terms of intensity level assessed using accelerometer counts (Norton et al., 2010, Journal of Science and Medicine in Sport).

Hoeveel moeten we bewegen? “Fysieke activiteit en sedentair gedrag zijn twee afzonderlijke gedragingen” Sommige mensen kunnen voldoende fysiek actief zijn (30 minuten/dag matig bewegen), maar de rest van de dag heel veel zitten Mensen die (te) weinig bewegen = “inactieve levensstijl” Mensen die (te) veel zitten = “sedentaire levensstijl”

Katzmarzyk et al., Med Sci Sport Exer., 2009 “Sedentary behaviour is positively associated with an increased risk of all-cause mortality and these associations are usually shown to be at least partially independent of levels of physical activity.” Katzmarzyk et al., Med Sci Sport Exer., 2009

http://www. aicr. org/press/press-releases/getting-up-from-your-desk http://www.aicr.org/press/press-releases/getting-up-from-your-desk.html

Hoeveel moeten we bewegen? “Stand Up, Sit Less, Move More, More Often” + 30 minuten/dag Slapen Sedentair gedrag Licht intensief bewegen Matig intensief bewegen Intensief bewegen http://swapit.gov.au/

Overzicht presentatie Waarom moeten we bewegen? Hoeveel moeten we bewegen? Hoe kunnen we meer bewegen? Praktische tips

Hoe kunnen we meer bewegen? Bewegingspromotie het proces waarbij personen in staat worden gesteld om controle te verwerven over de determinanten (beïnvloedende factoren) om zo hun eigen beweeggedrag te verbeteren Gedragsverandering = niet eenvoudig

Sociaal ecologische model van gedragsverandering (Sallis & Owen, 1999) Dit model benadrukt hoe de omgeving en het gedrag elkaar beïnvloeden. Neemt volgende factoren in acht: Beleidsfactoren Omgevingsfactoren Sociale factoren Individuele factoren

Beleid Omgeving Sociale factoren Individuele factoren

Beleid Vlaamse gezondheidsdoelstellingen 2008-2015 Hoofddoelstelling “voeding & beweging” “Het realiseren van gezondheidswinst op bevolkingsniveau door een stijging van het aantal mensen dat voldoende fysieke actief is, evenwichtig eet en een gezond gewicht nastreeft.” 5 subdoelstellingen Tegen 2015 stijgt het percentage personen dat voldoende fysiek actief is om gezondheidswinst te behalen met 10% punten. Tegen 2015 daalt het percentage sedentaire personen met 10% punten. Tegen 2015 stijgt het percentage moeders dat met borstvoeding start (gemeten op dag 6) van 64% naar 74%. Tegen 2015 eten meer mensen evenwichtig overeenkomstig de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek. Met concrete subdoelstellingen voor water, groenten, fruit en melkproducten of calciumverrijkte sojaproducten Tegen 2015 blijft het percentage personen met een gezond gewicht minstens behouden. http://www.zorg-en-gezondheid.be/Beleid/Gezondheidsdoelstellingen/Gezondheidsdoelstelling-voeding-en-beweging/

Media- en sensibiliseringscampagne rond voeding en beweging die Vlaams minister van Volksgezondheid Jo Vandeurzen lanceerde (20 februari 2013). http://www.datvoeltbeter.be/

Beleid Omgeving Sociale factoren Individuele factoren

“The environment doesn’t always help!” Omgeving “The environment doesn’t always help!”

4% 14% 38% 47%

Voetstappen (footprints) Observaties: Ma  Vr (7u30-10u00)

Week Conditie # Observatie Week 1 Baseline 1039 Week 2 Voetstappen 1092 Week 3 960 Week 4 Voetstappen + Boodschap 940 Week 5 Voetstappen + Bedankingsmail 909 Week 11 Follow-up 736 * verschil met week 1 (p<0.05) ** verschil met week 1 én vorige week (week n-1) (p<0.05)

Beleid Omgeving Sociale factoren Individuele factoren

Sociale factoren Actief rolmodel Aanmoediging Samen bewegen Logistieke steun http://be.sportpartner.com/

Elke stap telt! Concept 10 weken “geindividualiseerd” wandelprogramma (afhankelijk van prestatie op 6-minuten wandeltest) Wekelijkse begeleide (“trekker”) groepswandeling in OKRA trefpunt

Elke stap telt! Wandelconditie (6-minuten wandeltest) Interventiegroep () stijgt, controlegroep () blijft stabiel gestapte meters in 6 minuten +21m (+5%)

Elke stap telt! Ervaren steun van vrienden Interventiegroep () stijgt, controlegroep () blijft stabiel Vrouwen Mannen

Elke stap telt! Steun van de trekker Deelnemers ervaren goede kwaliteit van ondersteuning van de “trekker” Kwaliteit van de ondersteuning van de “trekker” was bepalend voor toename in wandeltest score

Beleid Omgeving Sociale factoren Individuele factoren

Individuele factoren Goede voornemens maar... “moeten” bewegen “willen” bewegen AMOTIVATIE Het interesseert mij niet. GECONTROLEERDE MOTIVATIE (externe) Ik moet van ... (geïntrojecteerd) Anders voel ik me schuldig. AUTONOME MOTIVATIE (geïdentificeerd) Zo bereik ik mijn doelen. AUTONOME MOTIVATIE (geïntegreerd) Het drukt uit wie ik ben. AUTONOME MOTIVATIE (intrinsiek) Ik doe het graag op zich! -  ZELFDETERMINATIE  + Hoe meer zelfdeterminatie (“willen” bewegen), hoe groter de kans dat het gedrag op lange termijn wordt volgehouden! Kwaliteitscontinuüm van motivatie (Deci & Ryan, 2000)

Individuele factoren ABC van motivatie Persoon gaat bewegen vanuit een persoonlijke overtuiging of omdat de activiteit gewoon leuk en uitdagend is. Persoon gaat bewegen omwille van een beloning of schuldgevoel Persoon ziet totaal geen nut om te bewegen Reporter: “Why are you doing all that running for no reason?” Forrest Gump: “I just felt like running”

Individuele factoren Hoe komt je tot meer “autonome” motivatie? Ondersteuning van de drie (psychologische) basisbehoeften (ABC) Autonomie: een gevoel van vrijheid en keuze VerBondenheid : positieve sociale relaties hebben (belang van sociale omgeving) Competentie: het gevoel iets goed te kunnen

Overzicht presentatie Waarom moeten we bewegen? Hoeveel moeten we bewegen? Hoe kunnen we meer bewegen? Praktische tips

Praktische tips 5 eenvoudige tips op meer te bewegen in dagdagelijkse leven Doe kleine afstanden te voet of met de fiets Parkeer je wagen eens iets verderop of stap een bushalte vroeger af Neem de trap in plaats van de lift Doe je telefoongesprekken wandelend Wandel en speel met je (klein)kinderen

Praktische tips Hoe concreter je doelen hoe beter Anticipeer op hindernissen (barrières) (back-up plan) Stel positieve en realistische doelen Laat de sociale en fysische omgeving meewerken Geen tijd? Iedereen heeft evenveel tijd, het is een kwestie van prioriteit!

Aan de slag... Mijn beweegplan WAT? WAAR? WANNEER? MET WIE? Deze hindernis(sen) verwacht ik: : (1) (2) Zo ga ik ze oplossen:

Dank u wel! Prof. Jan Seghers PortaAL – Poort naar een Actieve Levensstijl Expertisecentrum voor Gezond Bewegen van de KU Leuven http://faber.kuleuven.be/nl/ec/portaal/contacteer-ons