Vrijwilligers in de culturele sector NFVM-Najaarsvergadering 9 november 2013 – Natura Docet/Wonderryck, Denekamp Vrijwilligers in de culturele sector Dr. Henk Vinken Drs. Lisa van Woersem

Aanleiding: Cultuurindex Nederland (CiN) Project Boekman Stg. en SCP met cijfers over de vitaliteit van de culturele sector vanaf 2005 Project ondersteund door Federatie Cultuur en betaald door drie particuliere fondsen Vier pijlers: capaciteit, participatie, geldstromen en concurrentiekracht Special CiN-issue van het tijdschrijft Boekman CiN nu nog strikt geheim, hier tip vd vrijwilligerssluier Volledige onthulling 9 dec 2013 tgv Boekman 50 jaar

CiN en vrijwilligers De feiten: eerst het SCP: bevolkingsonderzoek % van alle Nederlanders 2004 2006 2008 2010 2012 Doet vrijwilligerswerk 43 42 45 41 38 Zang/muziek/toneel 2 3 4 Sport 8 9 11 Maatschappelijk doel 6 7 Kerk

CiN en vrijwilligers De feiten: het CBS: onderzoek bij de instellingen 2005 2007 2009 2011 Vrijwilligers in musea: aantal 19.667 21.329 23.720 28.364 Vrijwilligers in musea: mensjaren 2.679 3.015 3.559 4.879 Vrijwilligers in de podiumkunsten: aantal 5.100 5.700 6.400 8.600

% van totaal werknemers CiN en vrijwilligers De feiten: het CBS: relatieve aandeel in 2011 Aantal % van totaal werknemers % op totaal fte Musea (CBS) 28.364 73% 45% Schouwburgen (VSCD) 3.610 32% 4% Poppodia (VNPF) 4.129 63% 30%

De vriend/donateur Anders kijken naar vrijwilligers: rol vriend/donateur Beschouwende bronnen maar weinig onderzoek Tappen uit VU-project Geven in Nederland (donaties) Naar jaarverslagen Vereniging Rembrandt Idem Concertgebouw(orkest) Op gesprek bij NFVM in Den Haag: een eerste peiling

De vriend/donateur Korte geschiedenis: Steunpilaar (vanaf 19e eeuw) Lastpost (zeker na WOII) Verloren zoon (vanaf ca. 1990)

De vriend/donateur Geven in Nederland (Schuyt e.a., 2013): 2005 2007 2009 2011 Giften cultuur (mln €) 326 386 454 287 - Huishoudens (%) 10 6 7 9 - Nalatenschappen (%) 1 2 Fondsen (%) 38 21 17 24 - Bedrijven (%) 41 61 65 43 - Kansspelen (%) 22 Aandeel giften cultuur op alle giften (%) 0,074 0,085 0,096 0,068 Lisa 5-11-2013 Leuk detail: Zoals te zien is zowel het aandeel als het absolute bedrag giften aan cultuur na 2009 gedaald, maar wanneer je de tijdspanne breder trekt blijkt dat de giften aan cultuur over de periode 1995-2011 als meeste is gegroeid van alle giften, met 246%. In bijna alle sectoren die door GiN worden gemeten is de economische crisis voor het eerst echt voelbaar in 2011 met een daling in giften. De daling in giften aan cultuur is relatief sterk ten opzichte van de andere sectoren. Maatschappelijke/sociale doelen is als enige gestegen in giften, dit zou er op kunnen wijzen dat men in tijden van crisis eerder kiest voor 'noodzakelijke' doelen, en onder andere cultuur (en bijvoorbeeld onderzoek en wetenschap die in giften ook bijna zijn gehalveerd) zien als een 'luxe goed'. Zie Cultuur in Beeld 2013 P. 80 (staat in de dropbox)

De vriend/donateur Vereniging Rembrandt Concertvrienden 2005 2007 2009 * Terugloop is gevolg opschoning ledenbestand, aldus directeur in persoonlijke communicatie Concertvrienden * Bij de Concertvrienden zijn de ongeveer 7.000 leden van de jongerenvriendenvereniging ‘Entree’ opgeteld 2005 2007 2009 2011 Aantal vrienden 8.246 9.642 11.767 11.257* 2005 2007 2009 2011 Aantal vrienden 13.395 16.098 18.892 19.950 Naast de vrienden voor het leven zijn er ook de vrienden voor het moment. Een dynamisch aspect van het draagvlak is de aanwezigheid van groepen die de musea waarschijnlijk al een warm hart toedragen en die zich op grond daarvan gemakkelijk laten mobiliseren voor een eenmalige vriendendienst aan een museum naar aanleiding van een politiek incident of culturele actie. Een voorbeeld van een kortstondige, maar massale aanhankelijkheid was de publieksactie bij de dreigende sluiting van het Openluchtmuseum in 1987. Een politiek voornemen daartoe leidde tot een onverschrokken, spontane actie met een voor Nederland ongekende omvang. In het weekend van 7 en 8 februari 1988 gingen 100.000 mensen naar het museum in Arnhem om daar hun protest tegen de sluiting kracht bij te zetten. De minister zwichtte. De twee dagen bestaande vriendenvereniging scoorde een duurzaam resultaat. (Vaessen 2012) Aan de basis van het steunsysteem bevinden zich ook de vrijwilligers. Zij onderscheiden zich van de vrienden in die zin, dat ze zich niet buiten, maar binnen de primaire organisatie bevinden. Zij vervullen daar functies binnen de dienstverlenende echelons van kunstinstellingen. Zowel het aantal vrijwilligers als het aantal uren dat de vrijwilliger aan het museum besteedt, is de afgelopen jaren fors gestegen. In 2011 was het aandeel van vrijwilligers onder de werknemers in FTE 25%. Museumcijfers 2011, Jaaruitgave Stichting Museana

De vriend/donateur FNVM – een eerste peiling onder 20 leden 2005 2007 2009 2011 Gemiddeld aantal vrienden 563 555 527 520

De vriend/donateur Pyramides van Levine: Weinigen geven veel, velen geven weinig Slecht weggelegd voor enkele instellingen Harde concurrentiestrijd Met 30 jaar ervaring in fundraising op zak construeerde de Amerikaanse Naomi Levine, hoofd Financial Development van de New York University, een piramidepaar op basis van geldbedragen en aantallen donoren en vrienden. Het algemene beeld is: weinig mensen geven relatief veel; veel mensen geven relatief weinig. In het Nederlandse cultuurbestel hebben deze piramides inmiddels ook hun intree gemaakt (figuur 2: hier niet publiek te maken). Bovenaan bevindt zich een klein gezelschap van major donors. De hoogoplopende spits van de piramide herbergt de grootste financiële baten, afkomstig van een relatief kleine kring cultuurpatronen. Van deze spits kunnen slechts een handvol prestigieuze kunstinstellingen profiteren. Die voeren op dit hoogste niveau dan ook een harde concurrentiestrijd. Onder de basislijn van de linkerpiramide in figuur 2 bevinden zich de Concertvrienden. De 20.000 leden brachten in 2011 samen €7 ton op, wat wederom strookt met het model van Levine. De bedragen van vrienden mogen dan lager zijn dan die van de Kringleden of donateurs, de emotionele binding met Het Concertgebouw die met de vriendenvereniging wordt opgebouwd kan voor de vrienden van een vergelijkbare betekenis zijn. Bovendien is een substantieel aantal vrienden voor het maatschappelijke draagvlak van de muziektempel van levensbelang. De vereniging is in de afgelopen jaren duidelijk gegroeid (zie tabel 1). Daarbij is veel aandacht besteed aan het bereiken van jongeren, wat op termijn de kans op nieuwe donaties of legateringen vergroot, aldus draagvlakdeskundige Margot Wallace. (Wallace 2006) Eenzelfde type vriend wordt aangetroffen in de museumwereld. Andries van den Broek taxeerde hun aantal twee jaar geleden omstreeks de 250.000 (Broek 2011). De grote prestigieuze musea zoals het Rijksmuseum of het Mauritshuis hebben vrijwel allemaal vriendenverenigingen met duizenden leden. Maar de middelgrote en kleinere musea die wat verder afliggen van de metropolen en de toeristenstromen hebben te kampen met een lichte daling in hun vriendenbestand. Het ledenbestand is bovendien vaak sterk vergrijsd.

Vooruitblik Grote meerderheid vriendenverenigingen kamp met vergrijzing: zet in op ondersteuning Movisie: Vrijwilligers vooral aandacht geven Amateurkunst: 75% vrijwilligers behoefte ondersteuning Musea: steun vrijwilligers in hun taken Vlaams onderzoek: ondersteuningsaanbod organiseren FNVM: gesprek met leden hoe vrienden te werven en behouden EN betere cijfers, oa over wat vrienden allemaal doen!

Vooruitblik Dank u voor uw aandacht! Contact: hvinken@gmail.com Pyrrhula BV Social Research Network Tivolistraat 6-17 5017 HP Tilburg 06 5342 6313