Bewegen en cognitie Drs Maaike Angevaren

Gezondheidseffecten van fysieke activiteit Cognitie? Cognitief verouderingsproces Preventie van cognitieve veroudering Resultaten en mogelijke interventies Inzet in de praktijk

Gezondheidseffecten Fysieke Activiteit (FA) Gewicht Bloeddruk Lipiden Glucose Cardiovasculaire aandoeningen Stemming / depressie Mortaliteit

Gezondheidseffecten FA-gewicht sterk gemiddeld beperkt geen Pathogenese Symptomen Kwaliteit van leven Reductie vetmassa Toename in spiermassa NB; extra energie uitgave niet compenseren met meer eten… Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-bloeddruk sterk gemiddeld beperkt geen Pathogenese Symptomen Kwaliteit van leven Neurohumorale, vasculaire en structurele adaptatie 7.4 mmHg systolisch en 5.8 mmHg diastolisch NB; effect behouden tot 24 uur na training Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-lipiden sterk gemiddeld beperkt geen Pathogenese Symptomen Kwaliteit van leven Vetmetabolisme spieren wordt aangezet 5% afname LDL, 4.6% toename HDL, 3.7% afname triglyceriden Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-insuline resistentie / diabetes type II sterk gemiddeld beperkt geen Pathogenese Symptomen Kwaliteit van leven Verhoging insuline sensitiviteit en glucose opname in de spieren Reductie risico op diabetes ± 50%, reductie diabetes complicaties en mortaliteit ± 30-40% Altijd gecombineerd met dieet Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-coronaire hart aandoeningen sterk gemiddeld beperkt geen Pathogenese Symptomen Kwaliteit van leven Reductie all-cause mortality 20% en cardiale mortaliteit 26% Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-depressie sterk gemiddeld beperkt geen Pathogenese Symptomen Kwaliteit van leven Effecten vergelijkbaar met cognitieve therapie en medicamenteuze behandelingen Pederson & Saltin, Scan J Med Sci Sports 2006

Gezondheidseffecten FA-mortaliteit Schnohr et al. Am J Epidemiol 2003

Gezondheidseffecten FA Sterk bewijs dat fysieke activiteit een positieve invloed heeft op tal van gezondheidsproblemen!

Cognitie? Universiteitsbibliotheek Utrecht, Gregor Reisch, Margarita Philosophica (published 1504). fMRI

Cognitie? The process of receiving, processing, storing, and using information. Allpsych.com/dictionary/ Het vermogen om dingen te leren kennen. Waarnemen, taal, redeneren, geheugen en denken naast de conatieve functies (willen en handelen) en affectieve functies (gevoelens). www.psycholoogdirect.nl/woordenli

Cognitieve domeinen “Concentratie” of “Onderdrukken” Reflexmatig of vrijwillig Gelimiteerde capaciteit Attentie “Proces snelheid” Basis / lagere orde cognitieve functie Cognitieve Snelheid “Planmatig / doelbewust / besluitvorming” Hogere orde functie Executief functioneren “Opslag + ophalen” Korte vs lange termijn Feiten vs procedures Geheugen Motorische controle “Waarneming” Pure sensoriek + Betekenis toekennen “(Hand)vaardigheid” Perceptie Lezak MD 2004

Cognitieve tests

Cognitief verouderingsproces Age Cognition Functional threshold

Cognitief verouderingsproces DeCarli 2003 Park & Hedden 2001

Cognitief verouderingsproces Reactietijd (cognitieve snelheid) Gedeelde aandacht (attentie) Korte termijn / werkgeheugen Lange termijn geheugen Probleemoplossend vermogen Psychomotorische snelheid Intra- en interindividuele variatie

Veroudering in het brein Reductie totale hersenmassa Resnick et al. 2003, Raz et al. 2005 Afname dichtheid van de witte stof Head et al. 2004 Toename ‘white matter hyperintensities’ Wen & Sachdev 2004 Afname aantal dopaminereceptoren Yang et al. 2003 Verminderd cerebraal metabolisme Prefrontale bilateraliteit Cabeza et al. 2002, Reuter-Lorenz 2002 Dedifferentiatie Park et al. 2004, Chee et al. 2006

Cabeza et al. 2002

‘Preventie’ van cognitieve veroudering I “Use it or lose it” Sociale interactie / mentale stimulatie = training cognitieve vaardigheden = onderhouden (vernieuwen?) neurogeen netwerk Rowe & Kahn 1998

‘Preventie’ van cognitieve veroudering II “Cardiovascular fitness” Physical activity Physical fitness Disease reduction Enhancement in brain structure and function    Cognition McAuley E. et al. Brain Behav Immun. 2004

Resultaten en mogelijke interventies Age Cognition functional threshold

Resultaten en mogelijke interventies “Use it or lose it” Associatie tussen mentale activiteit en cognitie. Training heeft een direct effect op de geleerde vaardigheid. Salthouse T. Perspect Psychol Sci. 2006

Resultaten en mogelijke interventies “Cardiovascular fitness”

Resultaten fysieke activiteit Longitudinale studies Participatie in fysieke activiteit is geassocieerd met een verminderd risico op dementie. Verghese et al. N Engl J Med 2003 / Verghese et al. Neurology 2006 / Larson et al. Ann Intern Med 2006 / Lytle et al. Alzheimer Dis Assoc Disord 2004 Fysieke activiteit inclusief wandelen is geassocieerd met een betere cognitieve functie bij oudere vrouwen. Weuve et al. JAMA 2004 Fysieke activiteit op een gemiddelde intensiteit leidt tot een betere cognitie. Vermindering van duur en intensiteit van bewegen leidt tot een slechtere cognitieve functie. Van Gelder et al. Neurology 2004 Fysieke fitheid is positief geassocieerd met cognitie. Barnes et al. J Am Geriatr Soc 2003 / Deary et al. Neurology 2006

Conclusies uit longitudinaal onderzoek Fysiek actief zijn gedurende het leven lijkt te resulteren in een betere cognitie op latere leeftijd en lijkt het risico op dementie te verminderen.

Cochrane systematisch review Aerobe training vs. wachtlijst Aerobe training vs. flexibiliteitstraining Aerobe training vs. krachttraining Aerobe training vs. elke andere trainingsvorm Angevaren et al. Cochrane Database of Systematic reviews 2008

Conclusies uit Angevaren et al. VO2max van de interventie groep ↑ 14% Sterkste effecten op motor functie en auditieve attentie. Tevens effecten op cognitieve snelheid en visuele attentie. Merendeel van de vergelijkingen gaven geen significante resultaten. ! ?

Conclusies uit meta-analyses Beweegprogramma’s lijken te resulteren in betere scores op sommige neuropsychologische testen bij een gezonde populatie. Colcombe & Kramer 2003, van Uffelen et al. 2008 Het is onduidelijk of fitheid een centrale rol speelt. Etnier et al. 2006, Angevaren et al. 2008

Physical activity = “use it or lose it” Het automatisme van bewegen houdt in dat een beweging kan worden uitgevoerd zonder erbij na te denken. Van Cranenburgh 2002. Echter: Lopen = integratie van attentie, planning, geheugen, motor functies en perceptie. Scherder et al. 2006 Omgeving stimuleert het plastische brein. Kempermann et al. 2002

Fysieke activiteit bij dementerenden of risicopopulatie RCT, 6 maanden lang, 3 sessies van 50 minuten fysieke activiteit (lopen) heeft zelfs na 18 maanden nog een bescheiden effect op cognitie bij een MCI populatie. Lautenschlager et al. JAMA 2008. RCT’s van 2-6 maanden, dagelijkse verhoging van fysieke activiteit (flexibiliteit, balans, kracht en uithoudingsvermogen) heeft effect op depressieve symptomen, slaap-waakritme en cognitie bij AD patiënten. Terri et al. J Nutr Health Aging 2008.

Fysieke activiteit bij dementerenden of risicopopulatie RCT, 12 maanden lang, 2 sessies van 60 minuten ‘moderate intensity’ fysieke activiteit (lopen) heeft alleen bescheiden effect op cognitie bij een MCI populatie bij hoge therapietrouw. vanUffelen et al. Br J Sports Med 2008.

Conclusies uit reviews Studies laten na beweegprogramma’s een een positief effect zien op sommige cognitieve functies. Heyn et al. 2004, van Uffelen et al. 2008 De positieve effecten van aerobe training is bij AD patiënten afhankelijk van de cardiovasculaire risicofactoren, more is not necessarily better. Eggermont et al. 2006

Vragen???

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers Aerobe activiteit 5 dagen in de week 30 minuten gemiddeld intensief òf 3 dagen in de week 20 minuten sterk intensief

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers Gemiddeld intensief Sterk intensief

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers Spieractiviteit 2 dagen in de week 8-10 oefeningen met grote spiergroepen op gemiddeld tot hoge intensiteit 10-15 herhalingen per oefening

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers Flexibiliteit en stabiliteit 2 dagen in de week 10 minuten flexibiliteitsoefeningen; 10-30 seconde statische rek, 3-4 herhalingen per rekprikkel en balansoefeningen

Aanbevelingen ACSM-AHA voor 65+ ers Activiteitenplan Wat, waar, wanneer Individuele fitheid kan zeer uiteenlopen in de oudere populatie Geleidelijke opbouw naar aanbevolen waarden Adviseren door de fysiotherapeut?

Factoren tbv therapietrouw Zelfredzaamheid en vertrouwen in eigen kunnen Sociale support (passief en actief) Korte termijns, haalbare doelen Variëren Thuis trainen Supervisie op bepaalde momenten Barbour & Miller. Heart Fail Rev 2008

NB! Sporten levert een relatief geringe bijdrage aan de gewenste hoeveelheid lichaamsbeweging. Het dagelijks werk en bezigheden in en rond de woning leveren een grote bijdrage. Een meerderheid van de Nederlandse bevolking wil meer bewegen en heeft veelal ook concrete plannen, maar komt er blijkbaar niet toe deze in daden om te zetten.