Bert Bekkers, Brabant Water N.V. 31 0ktober 2007 De ontdekking van de Ondergrond Gebiedsgerichte aanpak Koude- en WarmteOpslag Bert Bekkers, Brabant Water N.V. 31 0ktober 2007

Overzicht waterleidingbedrijven 270 Overzicht waterleidingbedrijven in Nederland 190 700 Waternet 480* Vitens 2300 DZH 580 320 Oasen Evides 970 Brabant Water 1050 510 *aansluitingen x 1000

Brabant Water Publiek Maatschappelijke Organisatie (aandelen in handen van Provincie en 61 gemeenten); Bijna 100 jaar ervaring in het benutten van water uit de bodem; 34 drinkwaterproductiebedrijven; 17.000 km leidingnet in Brabant; 180 miljoen m³ drinkwater, ruim 2,2 miljoen inwoners; Klantgericht, kostenbewust met moderne techniek en actieve zorg voor de omgeving; Duurzaamheid en milieubewust zijn belangrijke kernwaarden voor Brabant Water;

Waarom investeert Brabant Water in KWO? Milieubewustzijn Maatschappelijk belang Vervult sterke behoefte in de markt Bekend met watertransport Zeer ruime kennis en ervaring in aanleg en beheer van grondwaterputten Zeer ruime kennis en ervaring in de behandeling van grondwater Grote geohydrologische kennis Zeer ruime ervaring in leidingaanleg en beheer Investerende partner in duurzaam energiesysteem Goede positie voor integrale aanpak

Milieu: Noodzaak reductie CO2 uitstoot

Toenemende behoefte aan comfort; verwarming en koeling

Stijgende energieprijzen Toekomstverwachting: Energieconsumptie zal stijgen Olieproductie zal dalen Conventionele energieprijs zal stijgen

“Duurzame energie is duur” Beeldvorming: “Duurzame energie is duur”

Een realistische oplossing: KWO Principe koudeopslag Ontrekken en infiltreren van grondwater met bronnen met als doel koude en warmte op te slaan om het op een ander tijdstip te onttrekken Optimaal gebruik maken van energieopslagmogelijkheden in de bodem zonder daarbij het milieu in gevaar te brengen

Koude en Warmteopslag: Zeer rendabele vorm van duurzame energie Maar: Het ontbreekt aan inzicht en kennis om vroegtijdig in een project in te passen.

Waarom is Koude- en WarmteOpslag een interessante optie ? Energiebesparing (50 tot70%) Lagere projectkosten (vermeden kosten, investering en exploitatie GWS door BW); Verlaging EPC; Koeling en verwarming; Verhoging commerciële waarde van het pand; Comfortabeler en gezonder binnenklimaat; Garanties lange termijn; Lagere onderhoudskosten;

Waarom is Koude- en WarmteOpslag een interessante optie ? Milieuvoordelen Opschaling vergroot de inzetbaarheid (voorkomen van onderlinge beïnvloeding) Opschaling maakt kwo ook voor kleinere energievragen mogelijk Techniek is zeer betrouwbaar; KWO systemen kunnen ook ingezet worden voor o.a. primaire brandblusvoorzieningen. Mogelijkheid voor outsourcen van energievoorzieningen.

Meer comfort bij toepassen van KWO KWO altijd in combinatie met laag temperatuur verwarming (LTV) Vloerverwarming voorkeur: Hoog comfort stralingswarmte, T-verdeling gelijkmatig Gezond binnen- minder stofcirculatie, milieu mijten

Stappen ter realisatie van een KWO-installatie Klant Oriëntatiefase Monitoring en Beheer Haalbaarheids- Onderzoek Financiering Voorbereiding Realisatie

Haalbaarheid Technisch Grondwaterkwaliteit Juridisch Grondwaterdebiet Grondwaterkwaliteit Juridisch Vergunning (beïnvloeding, effect grondwaterstandverlaging, verordeningsgebied, etc.) Financieel Rendabel?

Beïnvloeding van systemen

Stappen ter realisatie van een KWO-installatie Klant Deskundige en risicodragende partij Oriëntatiefase Monitoring en Beheer Haalbaarheids- Onderzoek Financiering Voorbereiding Realisatie Ontzorging en zekerheid rendement

Financiering, Voorbereiding & Realisatie Vrijmaken middelen Subsidie mogelijkheden Voorbereiding Vergunning Ontwerp Begroting Realisatie Construeren van putten Aanleg leidingen en kabels Inrichten technische ruimte Koppelen gebouwbeheerssysteem en grondwatersysteem

Stappen ter realisatie van een KWO-installatie Klant Deskundige en risicodragende partij Oriëntatiefase Monitoring en Beheer Haalbaarheids- Onderzoek Financiering Voorbereiding Realisatie Ontzorging en zekerheid rendement

Monitoring & Beheer Onderhoud en bediening Monitoren putten Leveren informatiestroom in verband met eisen vergunning Procescontrole Storingen

Goed functionerend grondwatersysteem de basis voor een succesvolle toepassing KWO en daarmee de garantie voor lage energietarieven.

Onbezorgd door goed onderhoud met kennis van zaken !

BVoorbeeld intergrale aanpak Chassépark, Breda Citadel, Assen Arnhem Centraal

Citadel, Assen 160 appartementen, 70 woningen, 13.000 m² winkelen en parkeergarage Vermogen: 3.000 kW Energievoordeel: € 165.000,-

Arnhem Centraal Bruto vloeroppervlak: 108.000 m² Vermogen: 3.550 kW

Chassépark, Breda

Voorbeeld besparingsmogelijkheden Chassépark, Breda Vermogen 3840 KWt Energievraag grondwatersysteem 3840 MWht Maximaal grondwaterdebiet 415 m3/h Verplaatste grondwaterhoeveelheid 440.000 m3/jaar Energiebesparing (aardgas) 70 % Reductie schadelijke stoffen Reductie uitstoot CO2 458 ton/jaar circa 23.000 bomen of 2,4 miljoen km autorijden Reductie uitstoot NOx 122 kg/jaar Investering € 1.600.000,- Vermindering jaarkosten door KWO 25 %

Randvoorwaarden integrale aanpak: In de planfase de juridische, technische en financiële mogelijkheden nagaan Denk exploitatiegericht.

Knelpunten: Steeds meer systemen ondergrondse energieopslag Knelpunten: Steeds meer systemen ondergrondse energieopslag. Integrale benadering noodzakelijk voor optimaal gebruik. Co2 reductie bij grootste energieverbruiker (huishoudens) Energiebalans

Beïnvloeding van systemen

Dilemma: Overheid kan zich niet binden aan commerciële partijen Overheid stimuleert inzet KWO maar is op veel plaatsen niet vergunbaar (waterwingebieden, verordeningen, maximale diepte, bodemvervuiling, etc) Bedreiging vervuiling grondwater Leveringszekerheid

Pilotproject: Hightech Campus Eindhoven Bruto vloeropp: 200.000 m² Vermogen 14.000 kW Besparing op aardgas: 850.000 m³ Vermindering jaarlasten: € 450.000

Principe gesloten systeem Bodemwarmtewisselaarsysteem

Bodemwarmtewisselaarsysteem Risico’s: Kans op lekkage. Gevolg: verontreiniging van de bodem en het grondwater met o.a. glycol. Doorboren van afsluitende lagen. Gevolg: vermenging van waterkwaliteiten uit verschillende watervoerende pakketten. Opmerkingen: Provincie onderkent de bedreiging van de grondwaterkwaliteit en raadt de toepassing af. Systeem wordt door Brabant Water niet toegepast.

Dilemma: Overheid kan zich niet binden aan commerciële partijen Overheid stimuleert inzet KWO maar is op veel plaatsen niet vergunbaar (waterwingebieden, verordeningen, maximale diepte, bodemvervuiling, etc) Bedreiging vervuiling grondwater Leveringszekerheid

Putverstopping Bodemopbouw Waterkwaliteit (REDOX reactie) verstopping door gasbellen i.v.m. ontgassing Verstopping door bacteriële groei Verstopping door colloïdale delen

Mogelijke oplossing: Nutsvoorziening ??