Hoe raken mensen in de schulden? Resultaten van CentiQ Onderzoek W. Fred van Raaij, Universiteit van Tilburg, 18 maart 2010

Opzet van deze presentatie Gebaseerd op onderzoek Grootschalig publieksonderzoek onder 4280 consumenten, gepubliceerd in 2008, en Publieksmonitor, oktober 2009. Doelstelling Inzichtelijk maken van leemten in het financieel inzicht van Nederlanders. Hoe? Zelfrapportage van consumenten over hun financieel gedrag, kennis en financieel inzicht. Steekproef Representatief voor alle Nederlanders van 18 jaar en ouder op de kenmerken geslacht, leeftijd, opleiding, regio, etniciteit en internetgebruik. Nadruk hierbij op segmenten met problematische schulden CentiQ - Wijzer in geldzaken

Onderzoeksmodel Financieel Gedrag CentiQ - Wijzer in geldzaken

Segmenten naar financieel inzicht CentiQ - Wijzer in geldzaken Gebaseerd op CBS (eind 2007) 12,4 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder

1 Financieel onbekommerd + + – + – + + + Sterke en zwakke segmenten naar financieel gedrag en financieel inzicht Kennis financiële producten Weinig korte-termijn gericht Met geld leren omgaan Financieel beheer Betrokkenheid Rondkomen Sparen Overzicht 1 Financieel onbekommerd + + – + – + + + 2 Financieel ambitieus + + + + + + + + 3 Financieel degelijk + – + + – + + + 4 Financieel onzeker – + – – – – – – 5 Financieel zoekend – – + – + – + – 6 Financieel laconiek – – – – – – – – 7 Financieel ongeletterd – – – – + – – – + Sterk/bovengemiddeld t.o.v. de andere groepen – Zwak/benedengemiddeld t.o.v. de andere groepen CentiQ - Wijzer in geldzaken

Segment 4 - Financieel onzeker (2 mln) Breed gespreid qua leeftijd: 25-54 jaar; samenwonend met/zonder kinderen; modale opleiding, inkomen en vermogen. Eigenschappen Bovengemiddeld sparen. Zwak financieel beheer. Slecht in rondkomen en overzicht. Gebrek aan controle over schulden en credit card. Onzekerheid over informatie en hun eigen beslissingen. Wat is nodig? Hulp bij beslissingen en betrouwbare informatie zijn belangrijk. Onzekerheidsreductie; meer zelfvertrouwen Bescherming tegen onverwachte financiële verliezen Financiële buffer en plan voor de toekomst. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Segment 5 - Financieel zoekend (2,2 mln) Relatief veel vrouwen (60%), jongeren (25-35 jaar); lage opleiding, modaal inkomen, geen vermogen, 17% etnische minderheid. Eigenschappen Zwak financieel beheer. Slecht in rondkomen en sparen. Goed overzicht. Weinig korte-termijn gericht. Gebrek aan controle over schulden en credit card. Onzekerheid en spijt (over leningen). Hun ongerustheid dat ze niet over goede informatie beschikken. Ze zijn actief, betrokken en gemotiveerd. Wat is nodig? Correcte informatie op de juiste tijd. Toename van zekerheid over beslissingen. Kennis van financiële producten, procedures en belastingen. Verbeter financieel beheer. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Segment 6 - Financieel laconiek (1,9 mln) Oververtegenwoordiging van vrouwen (60%), leeftijd 35-44, modaal inkomen, relatief grote schulden, huishoudens met kinderen, 12% etnische minderheid. Eigenschappen Slecht financieel beheer. Slecht in rondkomen en sparen. Zwak overzicht. Impulsiviteit: geld onmiddellijk uitgeven; geen uitstel van behoeftebevrediging. Gebrek aan controle over schulden en credit card. Laag op kennis en relevante informatie. Ze weten niet wat ze niet weten. Niet geleerd om met geld om te gaan. Wat is nodig? Vergroot hun probleembesef. Creëer besef van financiële problemen. Verbeter financieel beheer en overzicht. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Segment 7 - Financieel ongeletterd (0,6 mln) Relatief veel jonge mensen, lage opleiding, laag inkomen, klein/geen vermogen, relatief hoge schulden, 19% etnische minderheid (klein cluster). Eigenschappen Erg zwak financieel beheer en financieel gedrag. Gebrek aan controle over schulden en credit card. Geringe impulsiviteit om geld uit te geven. Gebrek aan kennis en zekerheid. Niet geleerd om met geld om te gaan. Ze weten niet wat ze niet weten. Wat is nodig? Toegang zoeken tot deze groep om hen te leren/helpen hun financiën te managen. Het is niet te laat; dit segment is relatief jong en heeft een lange toekomst. Verbeter financieel beheer en overzicht. Goed advies is cruciaal voor hen. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Rondkomen 1 Rondkomen betekent Omvang van de problematiek Hoe vaak men in de afgelopen 12 maanden voor einde van de maand geen geld meer had. Rekeningen kunnen betalen en financiële verplichtingen kunnen nakomen. Kunnen rondkomen met huidig inkomen. Forse inkomensdaling en/of onverwachte forse uitgave kunnen opvangen. Omvang van de problematiek 9% (1,1 mln mensen) heeft telkens aan het eind van de maand geen geld meer. 3% (0,4 mln mensen) kunnen soms/zelden/nooit hun financiële verplichtingen nakomen. 7% (0,9 mln mensen) komen hun financiële verplichtingen vaak met moeite na. 16% (2 mln mensen) kunnen moeilijk tot zeer moeilijk met hun huidige inkomen rondkomen 41% (5,1 mln mensen) kunnen een onverwacht forse inkomensdaling en/of uitgave niet opvangen. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Rondkomen 2 Omvang van de problematiek 41% (5,1 mln mensen) kan een onverwacht forse inkomensdaling en/of uitgave niet opvangen. Deze problematiek is generiek, speelt in alle clusters, maar neemt toe van cluster 1 naar cluster 7: 17% in cluster 1 (financieel onbekommerd) 24% in cluster 2 (financieel ambitieus) 40% in cluster 3 (financieel degelijk) 44% in cluster 4 (financieel onzeker) 58% in cluster 5 (financieel zoekend) 57% in cluster 6 (financieel laconiek) 67% in cluster 7 (financieel ongeletterd) CentiQ - Wijzer in geldzaken

Rondkomen 3 Belangrijkste determinanten van rondkomen Het versterken van het financieel beheer van mensen (budgetteren, overzicht hebben) heeft een positief effect op rondkomen. Het verhogen van het vermogen van mensen (toelagen) heeft een positief effect op rondkomen. Een verslechtering van de financiële situatie van mensen heeft een negatief effect op rondkomen. Het is van belang mensen minder kwetsbaar/gevoelig hiervoor te maken. Dit kunnen levensgebeurtenissen zijn zoals echtscheiding, ontslag/baan opzeggen en ernstige ziekte/ongeval. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Overzicht 1 Overzicht betekent Overzicht hebben van huishoudelijke uitgaven. Regelmatig banksaldo checken. Omvang van de problematiek Overzicht hebben van de financiële situatie en mentaal boekhouden zijn hulpmiddelen om in het kader van financieel beheer uit de financiële problemen te blijven/komen. Dit speelt met name bij de clusters 4, 6 en 7 (lage en middengroepen). Mentaal boekhouden (mental accounting) is uitgaven indelen in categorieën en voor elke categorie een limiet stellen. Voor mensen die wel kunnen rondkomen, is overzicht een hulpmiddel voor het geval dat ze in financiële problemen komen. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Overzicht 2 Belangrijkste determinanten van overzicht Een goed financieel beheer leidt tot het hebben van een beter overzicht. Mentale boekhouding (categorisatie/indeling van uitgaven en limieten stellen) draagt bij tot een beter overzicht en beheersing van de uitgaven. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Financieel onvoorbereid 1 Het is de combinatie van rondkomen en sparen die iemand financieel sterk of zwak maakt. 20% is financieel zeer zwak (clusters financieel ongeletterd en financieel laconiek). De meeste Nederlanders zeggen te kunnen rondkomen met hun huidig inkomen, maar: 9% (1,1 mln) zegt telkens aan het eind van de maand geen geld meer te hebben. Met name de lage en middeninkomens zijn gevoelig voor een verslechtering van hun financiële situatie en kunnen dan minder goed rondkomen. 41% (5,1 mln) van alle Nederlanders van 18 jaar en ouder zegt niet te zijn voorbereid op een forse onverwachte inkomensdaling of uitgave. De kans op een forse inkomensdaling is redelijk groot, denk aan de financiële gevolgen van echtscheiding, (gedeeltelijk) opzeggen van een baan of ontslag, groot ongeval of ernstige ziekte. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Financieel onvoorbereid 2 Het is van belang dat consumenten beter en sneller in staat zijn zich aan te passen aan een nieuwe, verslechterde financiële situatie door: Hun financiën op orde te brengen (financieel beheer), Goed georganiseerd met hun geldzaken om te gaan, Rekeningen op tijd te betalen, Impulsaankopen te vermijden, Sparen te verkiezen boven lenen. Een financiële buffer op te bouwen en in stand te houden. Sparen is een ‘verstandig’ financieel gedrag gebaseerd op financiële kennis en een lange-termijn horizon. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Financiële opvoeding Financiële opvoeding Met geld hebben leren omgaan: Met geld leren omgaan van huis uit goed meegekregen. Waarde van geld goed bijgebracht door ouders/leraren. Ouders gingen zuinig met geld om. Ouders konden goed met geld omgaan. Gestimuleerd zijn om een bijbaantje te nemen en zakgeld te krijgen. Jong geleerd is oud gedaan Mensen die een goede financiële opvoeding hebben gehad, zijn op latere leeftijd financieel sterker. Ze hebben i.h.a. een goed financieel beheer, kunnen beter rondkomen, en sparen meer. De feiten 22% (2,7 mln) heeft niet van huis uit met geld leren omgaan. 30% (3,7 mln) werd vroeger niet gestimuleerd een bijbaantje te nemen. 38% (4,7 mln) heeft vroeger geen zakgeld gekregen. Speciale aandacht voor Kinderen/jongeren met lage opleidingniveaus. Kinderen van ouders die behoren tot de (zeer) zwakke groepen. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Weinig kennis van financiële producten Consumenten zeggen onvoldoende kennis te hebben over Financiële producten (38%; 4,7 mln.) Pensioenen (47%; 5,8 mln.) Aandelen, beleggen, opties en obligaties (47-53%) Gebrek aan kennis neemt toe naarmate de consument financieel zwakker is. Mensen overschatten hun kennis. Zeer beperkte interesse Slechts 20% van de respondenten heeft behoefte aan extra financiële kennis of informatie. Problematiek Consumenten nemen niet altijd weloverwogen beslissingen, hebben niet altijd een lange-termijn horizon, en kunnen hierdoor voor onaangename verrassingen komen te staan. CentiQ - Wijzer in geldzaken

Objectieve kennis Objectieve kennis (quiz-score op zeven kennisvragen) laag midden hoog % % % Fin. onbekommerd 27,3 26,2 46,5 Fin. ambitieus 6,3 24,3 69,4 Fin. degelijk 50,6 30,4 19,0 Fin. onzeker 2,4 35,0 62,6 Fin. zoekend 80,9 17,1 2,0 Fin. laconiek 80,6 17,2 2,2 Fin. ongeletterd 94,6 5,0 0,5 CentiQ - Wijzer in geldzaken

Samenvatting: Financieel gedrag Persoonskenmerken Financieel gedrag CentiQ - Wijzer in geldzaken Situatiekenmerken

Samenvatting: Persoonskenmerken Kenmerken van personen en huishoudens Geslacht Leeftijd Opleidingsniveau Inkomen en vermogen Etniciteit Samenstelling van het huishouden Onzekerheid over informatie en beslissingen (vooral segment 4) (Gebrek aan) financiële kennis ‘Niet weten wat je niet weet’ (Gebrek aan) financiële vaardigheden (budgetteren) (Gebrek aan) financiële motivatie (om kennis te verwerven) Impulsiviteit; geen uitstel van aankoop toestaan Tijdhorizon (nu versus toekomst) CentiQ - Wijzer in geldzaken

Samenvatting: Situatiekenmerken Verleid worden door aanbiedingen en verkooptrucs Financiering van aankoop te gemakkelijk accepteren Adviseur te gemakkelijk geloven Adviseur niet vertrouwen 55% is het eens met de stelling ‘ik vertrouw adviseurs niet zo gemakkelijk’. (On)betrouwbaarheid van informatie Productinformatie moeilijk te vinden Productinformatie onduidelijk of moeilijk te begrijpen CentiQ - Wijzer in geldzaken

Samenvatting: Financieel gedrag Financieel beheer (mental accounting, budgetteren) Overzicht hebben (van saldo op betaalrekening) Rondkomen Sparen Financiële buffer vormen/handhaven Inkomensdaling of grote uitgave kunnen opvangen Verplichtingen nakomen (huur) en rekeningen op tijd betalen Controle over schulden en credit card Impulsiviteit; geen uitstel van aankoop toestaan (Geen) plan voor de toekomst (pensioen) CentiQ - Wijzer in geldzaken