Sociaal ondernemen: passie en poen Inventarisatie mogelijke succes- en faalfactoren sociale ondernemingen Nathan Rozema & Senna Bouteba

Inhoud Definitie sociale onderneming Aanleiding inventarisatie Auteurs rapport:, Chris Veldhuysen, Derk Berends, Nathan Rozema downloaden via www.labyrinthgroep.nl onder “actueel  publicaties” of www.vsbfonds.nl Opdrachtgevers VSBfonds –Senna Bouteba en STARTFOUNDATION –Sil de Graaf Inhoud Definitie sociale onderneming Aanleiding inventarisatie 3. Vragen Aanpak in vier stappen Resultaten deskresearch Resultaten per vraag Toepassing resultaten Aanbevelingen

1. Definitie sociale onderneming Definitie VSBfonds en Start Foundation: Zelfstandig bedrijf Mensen met ‘erkende’ afstand tot arbeidsmarkt een betaalde arbeidsplaats bieden of toeleiden naar een externe betaalde arbeidsplaats via leerwerktrajecten Subsidies zijn het sluitstuk van de bedrijfsvoering Continuïteitstreven en sociaal-maatschappelijke insteek

2. Aanleiding inventarisatie Aanvragen van sociale ondernemers voor financiële ondersteuning (lening, gift, etc.) zijn wisselend van kwaliteit. Vooraf is er onduidelijkheid over rendement (financieel en sociaal). Er bestaat de wens tot meer duidelijkheid over essentiële ingrediënten die voorwaarden zijn voor succes. Het succes van sociale ondernemingen is zeer wisselend.

3. Vragen Hoe definieer je succes van sociale ondernemingen? Wat zijn specifieke kenmerken van succesvolle sociale ondernemingen of ondernemers? Wat zijn specifieke faalfactoren van sociale ondernemingen? Wat zijn de ‘lessons learned’ van de bestudeerde bedrijven?

4. Aanpak in vier stappen Stap 1: literatuuronderzoek naar indicatoren voor succes of falen Stap 2: analyse van documenten over of van sociale ondernemingen Stap 3: feedback door klankbordgroep op conceptueel analysemodel Stap 4: diepte-interviews met zeven ondernemers Tijdens inventarisatie omgaan met: veelheid aan factoren maar beperkt inzicht invloed beperkte aanwezige informatie daarom: diepte-interviews op zoek naar belangrijkste factoren

5. Resultaten literatuur- en documentanalyse Geen specifieke onderzoeken in deze richting. Op basis van literatuur en documentenanalyse verkenning naar factoren die een rol spelen bij (succes en falen van) sociale ondernemingen. Hieruit bleek dus dat veel zaken meewegen maar er is geen duidelijkheid over doorslaggevendheid en de relaties tussen verschillende factoren.

6. Resultaten per vraag Hoe definieer je succes van sociale ondernemingen of ondernemers? (6.1) Wat zijn de specifieke kenmerken van succesvolle sociale ondernemingen of ondernemers? (6.2) Wat zijn specifieke faalfactoren van sociale ondernemingen? (6.3) Wat zijn de ‘lessons learned’ van de bestudeerde bedrijven? (6.4)

6.1 Hoe definieer je succes van sociale ondernemingen of ondernemers? Wat is sociaal ondernemerschap? Kent zowel economische als sociale componenten Franssen & Scholten is handboek voor sociaal ondernemen in nederland, daarnaast gebruik gemaakt van andere literatuur, interviews en documentanalyse. Ondernemers is bijvoorbeeld gevraagd wat zij zelf zien als succesvol.

6.1 Hoe definieer je succes van sociale ondernemingen of ondernemers? Wat is succes? 1. Economisch: voortbestaan winstgevendheid (op lange termijn) groei van omzet en arbeidsplaatsen 2. Sociaal: duurzame betaalde arbeidsplaatsen voor doelgroep onafhankelijk van subsidies (op lange termijn) ontwikkeling van personeel

6.1 Hoe definieer je succes van sociale ondernemingen of ondernemers? Definitie: “Een succesvolle sociale onderneming creëert arbeidsplaatsen voor mensen met een erkende afstand tot de arbeidsmarkt, waarbij men de afhankelijkheid van subsidies en giften beperkt weet te houden. Een succesvolle sociale onderneming is in staat voldoende inkomsten te genereren door het produceren van goederen voor en het leveren van diensten aan de markt om continuïteit van de onderneming en de arbeidsplaatsen te waarborgen.” De definitie is vrij streng in de zin dat arbeidsplaatsen een direct gevolg moeten zijn van inkomsten uit de markt. Er ligt daardoor veel nadruk op ‘ondernemen’. Hier is bewust voor gekozen omdat er steeds minder geld beschikbaar is vanuit overheden om projecten te steunen en er een tendens is om te focussen op inkomsten uit de markt. Daarnaast biedt een strenge definitie de mogelijkheid om onderscheid te maken tussen ondernemers met een sociale missie en sociale organisaties met een ondernemende missie.

6.1 Hoe definieer je succes van sociale ondernemingen of ondernemers? Bedrijfsmodel gebaseerd op economische en sociale componenten Binnen componenten differentiëren op onderdelen Balans vinden tussen sociale en economische componenten

6.2 Wat zijn specifieke kenmerken van succes-volle sociale ondernemingen of ondernemers? Intern factoren: Kenmerken van de ondernemer: heeft succesvolle carrière achter de rug; is realistisch en durft moeilijke beslissingen te nemen; hanteert zieligheid niet als uitgangspunt; weet de weg naar fondsen en subsidies.

6.2 Wat zijn specifieke kenmerken van succes-volle sociale ondernemingen of ondernemers? “We hebben beiden zeer veel ervaring met het opzetten, besturen en leiden van onderdelen van ondernemingen. Hier hebben we een duidelijke taakverdeling. Eén van ons houdt zich bezig met het financiële plaatje, terwijl de ander uitvoerend directeur is en zich richt op HR, inclusief het organiseren van opleidingstrajecten voor werknemers.”

6.2 Wat zijn specifieke kenmerken van succes-volle sociale ondernemingen of ondernemers? Interne factoren: Kenmerken van de onderneming: kent goede voorbereiding en ondernemingsplan; biedt duidelijk product of dienst; nut imago goed uit; werkt samen met klanten en stakeholders.

6.2 Wat zijn specifieke kenmerken van succes-volle sociale ondernemingen of ondernemers? “De onderneming is vanaf het begin af aan heel professioneel opgezet door ons. Met een holding, restaurants als werkmaatschappijen en een stichting. Samen met een ervaren chef-kok en medeoprichter hebben we geprobeerd een combinatie te smeden tussen strategie-, commercie- en horecavakmanschap.”

6.2 Wat zijn specifieke kenmerken van succes-volle sociale ondernemingen of ondernemers? Externe factoren: Kenmerken: groeiende aandacht bij bedrijven voor MVO

6.2 Wat zijn specifieke kenmerken van succes-volle sociale ondernemingen of ondernemers? “We profiteren van de trend dat steeds meer bedrijven en overheidsinstanties aandacht hebben voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, vooral landelijke en grote overheden en bedrijven. Die hebben meer financiële mogelijkheden dan kleine bedrijven. Er zijn ook steeds meer partijen betrokken: het UWV, maar ook andere re-integratiebedrijven, brancheorganisaties en belangenorganisaties voor mensen met autisme.”

6.3 Wat zijn specifieke faalfactoren van sociale ondernemingen? Interne factoren: Kenmerken: - Doelgroep: inwerkperiode is langer; opleidingskosten zijn hoger; extra investeringen vanwege aanpassingen in de werkomgeving; productiviteit lager. - Grote betrokkenheid bij de doelgroep zorgt ervoor dat de ondernemer zichzelf soms vergeet. Belangrijk gevolg hiervan is de zwakke financiële positie van de ondernemers hetgeen ook blijkt uit de documentenanalyse

6.3 Wat zijn specifieke faalfactoren van sociale ondernemingen “Toen we net gestart waren, was het idee nog om de complete oplevering te doen, niet alleen produceren, maar ook plaatsen. Dat levert namelijk meer geld op dan enkel in elkaar zetten. Dit was echter nog te veel gevraagd van onze werknemers. Daarom hebben we besloten het concept iets aan te passen en te focussen op de mogelijkheden van onze medewerkers. Wij produceren nu voor een samenwerkingspartner, en die handelt het verder af met de consument.” “De begeleiding deden we in eerste instantie zelf. Dat was een vergissing. Het kost tijd en dus geld en je kunt te persoonlijk betrokken raken bij je werknemers. Tegenwoordig zoeken we een praktische oplossing door, wanneer nodig, gebruik te maken van professionele begeleiding.”

6.3 Wat zijn specifieke faalfactoren van sociale ondernemingen Externe factoren: Kenmerken: dilemma rondom rechtsvorm en financiering; verschillende en tegengestelde verwachtingen van diverse financiers; jungle van regels; pamperende houding omgeving m.b.t. doelgroepmedewerkers; conjunctuur.

6.3 Wat zijn specifieke faalfactoren van sociale ondernemingen “We hebben heel veel leergeld betaald. Iedere ondernemer heeft normaliter als doel omzet binnenhalen. Als sociale ondernemer komt er veel meer bij kijken, ‘Jantje van UWV’, ‘Jantje van gemeente’, dat is een aandachtsgebied dat er extra bijkomt. We hebben het ons wel gerealiseerd, maar niet voldoende.” “Wat betreft het personeelsbestand hebben we ons niet verdiept in subsidiestromen. Dit wilden wij niet vanwege de tijd en energie die dat kost. Loon betalen we volgens de horeca-cao en er is een beloningsmodel voor medewerkers die goed presteren.”

6.4 Wat zijn de ‘lessons learned’ van de bestudeerde bedrijven? commercieel realisme is een must; zwaar profiel ondernemer in kennis, ervaring en betrokkenheid is noodzakelijk; (meer) aandacht voor vermarkten product; risico’s inschatten en ernaar handelen. Oplossing zoeken voor: regeldruk; kennisuitwisseling; efficiëntie bij fondsen. Vermarkten product: waar succesvol is dat vooral via partners samenwerking met afnemers

7. Toepassing resultaten 1. Inzicht in mogelijke succes- en faalfactoren van sociale ondernemingen: aandacht voor ondernemer en onderneming; aandacht voor interne en externe factoren; aandacht voor sociaal en bedrijfseconomisch component. 2. Basis voor potentieel beoordelingsinstrument sociale ondernemingen op onderdelen economische en sociale componenten

7. Toepassing resultaten Het profiel van de ondernemers is erg belangrijk. De succesvolle ondernemers die wij gesproken hebben zijn nooit jong (onder de 30) en hebben vaak al ervaring op het gebied van leidinggeven. Ook is er in vrijwel alle gevallen een persoonlijke motivatie om met de doelgroep aan de slag te gaan (familie, vrienden of vanuit een eerdere baan). Waar het vooral om gaat is toetsen of het meer is dan een manier om extra geld te vangen via subsidies en fondsen.

7. Toepassing resultaten Uit documentenanalyse en ook de gesprekken bleek dat ondernemers vooraf (te) weinig aandacht hadden voor marketing en vermarkten van het product.

7. Toepassing resultaten Ondernemers verkeken zich vaak op regeldruk en tijd die gepaard gaat met het aanvragen van aanvullende vormen van geldstromen mbt de doelgroep. Is men zich hiervan bewust en welke strategie/keus maakt men.

7. Toepassing resultaten Ondernemers die niet vanuit een eerdere job met de doelgroep aan de slag gaan onderschatten dit vaak. Werving kan een lastig punt zijn net als eventuele extra kosten. Voor de fondsen is vooral de zwaarte van de doelgroep en het aantal arbeidsplaatsen interessant (zware doelgroep weinig plekken of juist andersom). Verder besteedden we voor de doelgroep nog aandacht aan begeleiding, opleiding, uitstroom en doelstellingen.

8. Aanbevelingen Aandacht voor verminderen regeldruk (sociale ondernemers vervullen een pioniersrol en worden daardoor vaker geconfronteerd met veel zaken waar geen passende oplossing voor is); Pioniersrol van ondernemer dient beloond te worden of ondernemer dient ontzorgd te worden; Kennisuitwisseling met andere sociale ondernemers over het (succesvol) opzetten van de onderneming;

8. Aanbevelingen - vervolg Ook aandacht voor de rol van fondsen (afstemming onderling, uniforme beoordelingsmaatstaven om maatschappelijk verlies te voorkomen); Investeer in ondersteuning van (potentiële) sociale ondernemers.

Vergeet “Passie en Poen” niet te downloaden Contact info: Nathan Rozema n.rozema@labyrinthonderzoek.nl of via linkedin 0655864606 Senna Bouteba sBouteba@vsbfonds.nl 0302303328