WOENSDAG 12 OKTOBER 2011, DIACONESSENHUIS, LEIDEN. MS en COGNITIE LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD. WOENSDAG 12 OKTOBER 2011, DIACONESSENHUIS, LEIDEN. Mw. drs. M.W. Pleket Gz-/neuropsycholoog Diaconessenhuis, Leiden. M.W. Pleket: MS & COGNITIE 1/17

Opbouw van de presentatie: 1. De relatie tussen MS en cognitie 2. Onderzoek naar MS-gerelateerde cognitieveranderingen 3. Wat kunnen we er aan doen? M.W. Pleket: MS & COGNITIE 2/17

1. MS en COGNITIE Moderne MRI-technieken laten zien dat naast de zogenaamde witte stof in de hersenen ook de zogenaamde grijze stof kan zijn aangetast bij MS. In deze grijze stof spelen de cognitieve processen zich af. Dit is de eerste aanwijzing dat er naast een indirecte relatie tussen MS en cog- nitie-veranderingen ook een directe relatie is met veranderingen in de herse- nen. 43-70% van de MS-patiënten krijgt te maken met cognitieveranderingen, meestal in lichte vorm, afhankelijk van leeftijd en met wisselende klachten. Slechts een heel kleine groep gaat echt serieus achteruit. We spreken bij MS dan ook liever over cognitieve klachten in plaats van cogni- tieve stoornissen. M.W. Pleket: MS & COGNITIE 3/17

Wat is cognitie? Cognitie is het samenstelsel van geheugen en denkvermogen. Het beschrijft hoe we: - aandacht gebruiken, leren en onthouden - taal gebruiken - denken, redeneren en problemen oplossen - activiteiten plannen, uitvoeren en volgen - objecten herkennen, afstanden beoordelen en zaken combineren M.W. Pleket: MS & COGNITIE 4/17

Cognitieve problemen die kunnen optreden bij MS Problemen oplossen: planning, uitvoering en evaluatie van taken worden lastiger Concentratie en reactiesnelheid vaak al vroeg tijdens de ziekte verminderd Geheugenproblemen, maar meer met herinneren dan met herkennen Woorden zoeken wordt moeilijker Oriëntatie, lezen en rekenen blijven intact, net als intelligentie M.W. Pleket: MS & COGNITIE 5/17

Indirecte factoren die de cognitie beïnvloeden bij MS Psychologisch: emotionele reacties, zoals boosheid, verdriet, etc. Depressieve klachten (hebben zowel indirect- als direct effect) Moeheid (vaker vermoeibaarheid) Slaapproblemen (inslapen en doorslapen) Stress (met name het vermogen daarmee om te gaan) Pijn Medicijnen (kunnen negatief of positief effect hebben) Leeftijd Emotionele reakties hebben invloed op opnemen van nieuwe info en veroorzaakt concentratiezwakte. Is vaak van tijdelijke aard. 25-50%v.d. MS-pt. heeft een depressie en veroorzaakt traagheid in denken/handelen en verminderde concentratie M.W. Pleket: MS & COGNITIE 6/17

2. Neuropsychologisch onder-zoek relatie MS en cognitie Wat is de samenhang tussen de cognitieve functiestoornissen en gedrags- veranderingen die we zien bij MS-patiënten en de beschadigingen in hun hersenen en de stoornissen in het functioneren daarvan. Anamnese (voorgeschiedenis), onderzoek, uitslagen bestuderen. Bepalen welke functies intact zijn en welke niet. De invloed op het dagelijks leven van de patiënt bepalen. Proberen een prognose over de voortgang van het proces te kunnen geven. Regelmatig herbeoordelen: herstel of achteruitgang? Adviezen voor behandeling ontwikkelen/begeleiding. M.W. Pleket: MS & COGNITIE 7/17

Onderdelen van het neuro-psychologisch onderzoek Testen van verbale functies (woordgebruik en formulering) Testen van vaardigheid in lezen, schrijven en rekenen Testen van de geheugenfunctie Testen van waarnemingsvermogen (horen, zien, tast) Testen van aandacht en concentratievermogen Opname van informatie en tempo van verwerking daarvan testen Effect van motivatie en emotie op de testresultaten bepalen M.W. Pleket: MS & COGNITIE 8/17

Gebruikte intelligentietests WAIS, GIT, Raven Zoek het ontbrekende puzzelstukje M.W. Pleket: MS & COGNITIE 9/17

Geheugentests 15-woordentest (onthoud de 15 voorgelezen woorden) Verbale Leer- en Geheugentest Visuele Associatie Test (denk bij zien van de aap aan een paraplu) M.W. Pleket: MS & COGNITIE 10/17

Executieve tests Trailmaking-test (verbindt opeenvolgende punten met een lijn) Stroop-test Wisconsin Card Sorting-test Lees eerst de woorden hardop zonder op de kleuren te letten. Noem dan de kleuren hardop zonder op de woorden te letten. M.W. Pleket: MS & COGNITIE 11/17

Concentratie tests D2 Test TOSSA en TODA Noem alleen de d-tjes en/of p-tjes op waar (g)een I en/of II onder of boven staat. Maar dan pagina’s achter elkaar! M.W. Pleket: MS & COGNITIE 12/17

3. Hoe leren we omgaan met cognitieve problemen? Pas op dat je niet terecht komt in vicieuze cirkels van selectief waarnemen en te veel/weinig inspanning, blijf alert Praat met anderen over je cognitieve problemen Geef het toe als je iets niet direct kunt vinden of herinneren Leer je eigen sterke en zwakke kanten kennen Blijf zoveel mogelijk verschillende cognitieve taken uitvoeren Vermoei jezelf niet teveel Klimaatregeling, vermijd sufmakende warme atmosfeer M.W. Pleket: MS & COGNITIE 13/17

Nuttige tips voor je geheugenproblemen Je geheugen is geen spier, die groter wordt door training. Helaas!! Maar je kunt wel wat trucs aanleren om het efficiënter te gebruiken (geheugenstrategieën) Extern: maak gebruik van de vele hulpmiddelen die er in omloop zijn: PDS, navigatiesystemen, recorder, briefjes, knoop in je zakdoek, etc. Intern: oefen je in concentreren, herhalen, gebruik van ezelsbrug- getjes, visualiseren, etc. M.W. Pleket: MS & COGNITIE 14/17

Tips voor verminderde concentratie Vermijd afleidende achtergrondruis (radio, telefoon), gebruik eventueel een aparte ruimte Wees alert op vermoeidheid Doe de moeilijk(st)e dingen op je beste momenten Doe kalm aan, plan rustpauzes en neem die ook! M.W. Pleket: MS & COGNITIE 15/17

Tips voor mentale snelheid Gun jezelf meer tijd Vertel anderen dat je meer tijd nodig hebt Bereid zoveel mogelijk voor, om acuut te moeten reageren te voorkomen Splits zoveel mogelijk op in opeenvolgende stappen M.W. Pleket: MS & COGNITIE 16/17

Behandeling? Indirecte factoren kunnen sowieso aangepakt worden, bijvoorbeeld met cognitieve gedragstherapie of Mindfullness-training Alert zijn op medicatie (versuffend of stimulerend) Zoveel mogelijk mentaal actief blijven (Rust roest) Trainingsmogelijkheden, bijv. puzzelen, maar ook op het internet (braingymmer.com, yezzle.nl, neurocampus.com), Braintrainer voor Nintendo DS, Cogmed, cursussen TPM of Geheugenstrategieën. M.W. Pleket: MS & COGNITIE 17/17