Informatiebijeenkomst Aanvullende Vrijwillige Pensioenregeling

Informatiebijeenkomst Pensioen Reden bijeenkomst: Vervolg op de pensioenbijeenkomst (Aanpassing pensioenen: een must) Introductie mogelijkheid om zelf bij te sparen voor je pensioen; Uitleg Aanvullende Vrijwillige Pensioenregeling SPH; Alternatieve mogelijkheden om zelf bij te sparen voor uw pensioen. Presentatie: Marcel Brussee / Stichting Pensioenfonds Haskoning Eerder dit jaar vonden er bijeenkomsten plaats waarin uitleg is gegeven over de noodzaak om aanpassingen, al dan niet tijdelijk, van de pensioenregeling door te voeren. Concreet betekent dit dat de toekomstige opbouw van het basispensioen wordt verlaagd. Om u als medewerker in de gelegenheid te stellen om via uw werkgever zelf extra pensioen op te bouwen introduceert Royal Haskoning, in overleg met de OR, een vrijwillige bijspaarrregeling. Deze is ondergebracht bij NN. Tijdens deze bijeenkomst krijgt u uitleg over de bijspaarregeling aangevuld met alternatieve fiscale opbouwmogelijkheden voor pensioen (denk aan voorzieningen die u in prive kunt treffen). Wat hierbij wel belangrijk is om te zeggen; is dat op een fiscale wijze (premie aftrekbaar van belasting/bruto salaris) extra pensioen opbouwen gelimiteerd is. Kortom als u via Royal Haskoning in de bijspaarregeling extra pensioen opbouwt u minder ruimte overhoudt in prive. Het zijn communicerende vaten.

Informatiebijeenkomst Pensioen Agenda Waarom zelf bijsparen? Uitleg Aanvullende Vrijwillige Pensioenregeling SPH Uitleg Nationale-Nederlanden Prestatie Pensioen Alternatieve mogelijkheden

Waarom zelf bijsparen (1) Pensioenstelsel in Nederland Maatregelen dekkingsgraad eind 2014 naar 112%: Verhoging pensioenleeftijd Vermindering opbouw Zekerheid heeft een hogere prijs afhankelijk van beleggingen Werkelijke dekkingsgraad 97,8 (was 105 in mei) Maatregelen gelden tot 2015 t.b.v. een zo optimaal mogelijke pensioenregeling inclusief redelijke kans op indexatie na 2015

Waarom zelf bijsparen (2) Werking Middelloonregeling + (voorwaardelijke) indexatie OPBOUW PER JAAR € 1.300 € 1.100 ---------------------- Pensioenopbouw Minder opbouw Indexatie 2018 € 900 Indexatie 2018 ---------------------- Pensioenopbouw Minder opbouw Indexatie 2018 Indexatie 2017 € 700 Indexatie 2017 Van 2,25 naar 1,66 ---------------------- Pensioenopbouw Minder opbouw Indexatie 2016 € 500 ---------------------- Pensioenopbouw Minder opbouw 2015 2016 2017 2018 5

Vrijwillig bijsparen via SPH (1) Deelnemer mag vrijwillig bijsparen tot fiscaal maximum! Over loonbestanddelen die niet meegenomen worden in de pensioenopbouw (in ons geval winstuitkering); Over verschil fiscaal maximale opbouw en de werkelijke pensioenopbouw; Over niet benutte fiscaal ruimte vanaf start regeling (formeel 01/04/2011). Binnen deze fiscale grenzen stel je zelf vast welk bedrag je op jaarbasis beschikbaar wilt stellen voor aanvullende pensioenopbouw.

Vrijwillig bijsparen via SPH (2) De inleg wordt, naar eigen keuze, ingehouden via: - bruto maandsalaris; - bruto vakantietoeslag; - bruto bedrag aan winstuitkering; - bruto waarde van niet opgenomen vakantiedagen. Hoogte pensioenkapitaal op pensioendatum is afhankelijk van beleggingsopbrengsten.

Vrijwillig bijsparen via SPH (3) Het opgebouwde kapitaal wordt door SPH op pensioendatum of bij uitdiensttreding omgezet in ouderdoms- en nabestaandenpensioen. Waarde van de beleggingen pensioenuitkeringen Voorwaarden pensioenknip Het op de pensioendatum beschikbaar komende kapitaal wordt gesplitst in een deel dat wordt aangewend voor aankoop van een direct ingaande tijdelijke pensioenuitkering en een deel dat later wordt aangewend voor de aankoop van een, direct op de tijdelijke pensioenuitkering aansluitende, levenslange pensioenuitkering. De direct ingaande tijdelijke pensioenuitkering heeft een duur van ten hoogste vijf jaar. De ingangsdatum van de direct ingaande tijdelijke pensioenuitkering ligt vóór 1 januari 2014. De hoogte van de direct ingaande tijdelijke pensioenuitkering wordt vastgesteld op de hoogte die een levenslange uitkering op de pensioendatum zou hebben. Ambitie indexatie betreft 2% Indien er geen geld voor indexatie vanuit bijspaarders zou worden gestort dan betekent dit dat het beschikbare kapitaal voor de indexatie voor alle pensioenrechten (basis pensioenrechten) verwaterd. De 8,9% is door actuaris nauwkeurig berekend. Complexe formule maar beschikbaar via het SPH voor geinteresseerden. Standaard wordt bij SPH 1% uit de premies gefinancieerd en 1% vanuit de beleggingsopbrengsten Bij aankoop van pensioen wordt ca 9% van het opgebouwde kapitaal onttrokken voor de financiering van toekomstige indexaties volgens de basisregeling van SPH.

Wat gebeurt er bij tussentijds overlijden Bij tussentijds overlijden vindt 90% restitutie plaats van opgebouwde waarde t.b.v. aankoop partnerpensioen. Waarom 90%? De bijspaarregeling is ondergebracht bij een levensverzekerings- maatschappij (NN); Er zijn wettelijke eisen aan levensverzekeringen verbonden; Er moet op grond van de Wet op het financieel toezicht sprake zijn van een bepaalde kans op voordeel of kans op nadeel bij overlijden; De wet bepaalt dat deze kans gedurende de gehele looptijd steeds minstens 10% moet zijn; Ter compensatie ontvang je maandelijks extra rendement in je polis in de vorm van bijschrijving van een negatieve risicopremie (ook wel “levenbonus” genaamd). Een levensverzekering is een kansovereenkomst waarvoor de verzekeringnemer premie moet betalen

Beleggingsmogelijkheden NNPP Nationale-Nederlanden Prestatie Pensioen Kenmerken: Afname risico naarmate pensioendatum nadert bij LifeCycle beleggen; Nationale-Nederlanden heeft zorgplicht* naar werknemers; Hoge Morningstar-ranking: gemiddeld 4 sterren; 84% van de ING fondsen heeft drie sterren of meer; Volledig transparantie (via speciale webportal voor deelnemers). Morningstar kent aan elk aandeel 1 tot 5 sterren toe: 5 sterren voor de beste aandelen en 1 ster voor de slechtste. De analisten van Morningstar komen tot deze 'geschatte reële waarde' door te voorspellen hoeveel cash dat een bedrijf overheeft, nadat het al zijn kosten en investeringen heeft betaald en wat dus onder meer beschikbaar is voor dividenduitkering aan de aandeelhouders van dat bedrijf. Deze waarde wordt vervolgens aangepast door rekening te houden met tijd en risico. *zorgplicht: De verantwoordelijkheid om werknemers te behoeden voor beleggings- beslissingen die niet passen bij het doel van het product en het risicoprofiel van de deelnemer.

NNPP Lifecycle (1) Met daarin 3 varianten:

NNPP Lifecycle (2)

NNPP LifeCycle (3) ‘beperking renterisico’ hoog laag Marktrente Waarde van de beleggingen op pensioendatum pensioenuitkeringen 1% 2% 3% 4% 5% Het opgebouwde pensioenkapitaal wordt op pensioendatum gebruikt om een levenslange pensioenuitkering aan te kopen. De hoogte van deze uitkering hangt onder meer af van de rentestand op pensioendatum. Met een rentestijging vlak voor de pensioendatum kan de deelnemer met het pensioenkapitaal meer pensioen aankopen. Voor een rentedaling geldt het omgekeerde. Grote afhankelijkheid van de rentestand is uiteraard ongewenst. Daarom voorziet LifeCycle Beleggen in een geleidelijke afbouw van het renterisico. Zo wordt in de laatste jaren voor de pensioendatum tot 50% in obligaties met een lange looptijd belegd. Het risico van een lager pensioen wordt hierdoor beperkt. 13

NNPP LifeCycle (4) ‘inschatting rendement’ Het rendement van Life Cycle Beleggen is afhankelijk van de leeftijd waar je vanuit gaat omdat per halfjaar de beleggingsmix verandert. Als voorbeeld gaan we nu uit van iemand van 40 jaar en kijken naar de rendementen die daadwerkelijk zijn gerealiseerd bij Life Cycle Beleggen Defensief 2008 c.a. – 18% 2009 c.a. + 20% 2010 c.a. +10% 2011 Yield to date c.a. – 6% Het opgebouwde pensioenkapitaal wordt op pensioendatum gebruikt om een levenslange pensioenuitkering aan te kopen. De hoogte van deze uitkering hangt onder meer af van de rentestand op pensioendatum. Met een rentestijging vlak voor de pensioendatum kan de deelnemer met het pensioenkapitaal meer pensioen aankopen. Voor een rentedaling geldt het omgekeerde. Grote afhankelijkheid van de rentestand is uiteraard ongewenst. Daarom voorziet LifeCycle Beleggen in een geleidelijke afbouw van het renterisico. Zo wordt in de laatste jaren voor de pensioendatum tot 50% in obligaties met een lange looptijd belegd. Het risico van een lager pensioen wordt hierdoor beperkt. Beleggen levert over de lange termijn meer rendement op dan sparen echter dit gaat gepaard met meer risico. 14

NNPP Beleggen met gemak (1) Doelgroep: Medewerker die meer invloed wil hebben in de risicoverhouding. De ING Dynamic Mix Funds op een rij: Zorgplicht: jaarlijkse toetsing portefeuille aan beleggingsprofiel; Automatische rebalancing per kwartaal (over totale bedrag); Tevens sparen via de NN pensioen spaarverzekering mogelijk; Aan- en verkoopkosten: 0,5%. Geen aan-verkoopkosten voor automatische rebalancing

NNPP Beleggen met gemak (2) Kenmerken van de NN Pensioenspaarverzekering: Variabele rente (euribor); Minimaal inleggarantie; Geen aan-verkoopkosten; Gemiddeld rente percentage: - 2006 3,2% - 2007 3,5% - 2008 4,2% - 2009 1,5% - 2010 1,0% Rendementsoverzicht

NNPP samenvatting kosten Administratiekosten Voor rekening Pensioenfonds Haskoning. Beheerkosten ‘Lifecycle’ 0,3% op jaarbasis. Aan- en verkoopkosten ‘Beleggen met gemak’ Aankoopkosten*: 0,5% (niet in lifecycle). Verkoopkosten*: 0,5% (niet in lifecycle). *) Geldt niet bij automatische rebalancing! Kosten per beleggingsfonds Beheer- en managementvergoeding binnen de verschillende beleggings-fondsen zelf, zo genoemde Total Expense Ratio (TER) varieert per beleggingsfonds (0,3 - 2%) en is terug te vinden via de pensioenportal. Administratiekosten: bodem 8000 euro + % bovenop 1700.000 garantiekosten uitvoeringskosten beleggingskosten 1000.0000+400.000 uitvoering + 300000 beleggingskosten Gerelateerd aan de omvang

NNPP Werknemersportal (1) Wij hebben het volgende afgesproken over de burgerlijke staat en partnergegevens. Mede i.v.m. de berekening van het partnerpensioen in de WNP en een juiste weergave op de UPO vinden wij het toch noodzakelijk dat de burgerlijke staat en partnergegevens alsnog via de WGP worden bijgewerkt. Doordat hiermee veel tijd gemoeid gaat hebben wij aan Michael voorgesteld dit t.z.t. met gezamenlijke inspanning voor elkaar te krijgen. Deze actie heb ik in het implementatieplan opgenomen onder 'nazorgfase' Een plan van aanpak volgt nog (actie Frank/Wim/Peter/Erwin/PPG). Michael en Ellen hoeven hier op dit moment mee dus niets mee te doen. Tijdens de deelnemerpresentaties zal worden toegelicht dat de mogelijkheid bestaat dat deze gegevens onjuist in de WNP worden weergegeven en dat dit in de loop van 2011 zal worden bijgewerkt (actie Marc/Rhody). Voor toegang tot de portal ontvang je nadat je bent aangemeld een gebruikersnaam en wachtwoord per post (aparte enveloppen)!

NNPP Werknemersportal (2)

NNPP Werknemersportal (3)

Aanmeldingsprocedure In week 41 heb je van SPH een opgave ontvangen van je persoonlijke fiscale bijspaarruimte; Indien je hiervan (deels) gebruik wilt maken vul dan het bijgevoegd formulier in; Je ontvangt vervolgens een offerte van SPH; Onderteken deze en stuur hem terug naar SPH; SPH meld je vervolgens aan bij NN; NN stuurt je een gebruikersnaam en wachtwoord voor de werknemersportal. Reeds ingelegde gelden in de “oude” bijspaarregeling worden overgezet naar Nationale-Nederlanden Prestatie Pensioen, tenzij je dit niet wilt. Je ontvangt hierover een apart schrijven van NN. Tijdslijnen overdracht CBV naar NNPP Vaste fondspaketten 6 stuks verschoven rebalancing niet alleen premie verdeelsleutel (vanaf 1-1-2006) geen premie. 10 deelnemers eigen beleggingskeuzes (vrij beleggen).

Alternatieve mogelijkheden (1) Banksparen (Lijfrentespaarrekening) Sparen met variabele/vaste rente; Beleggen in fondsen ook mogelijk; Uitkering over korte periode mogelijk (minimaal 5 jaar); Uitkering kan niet levenslang (langlevenrisico); Bij overlijden wordt 100% uitgekeerd (t.b.v. nabestaandenlijfrente); Uitkering bij overlijden wordt volgens wettelijk erfrecht verdeeld, tenzij in een testament anders is vastgelegd; Uitkering valt (deels) in de nalatenschap (successierecht); Tegoed valt onder depositogarantiestelsel; Fiscale aftrekruimte kan je berekenen via de site van de belastingdienst (jaarruimte). bancaire nabestaandenlijfrente een looptijd heeft van ten minste vijf jaar. Tevens wordt het spaarsaldo betrokken in de successiebelasting bij overlijden. De spaarrekening valt namelijk in tegenstelling tot een levensverzekering in de totale nalatenschap van een overledene. Het is dus mogelijk dat er successiebelasting betaald moet worden naast de progressieve inkomstenbelasting.

Alternatieve mogelijkheden (2) Lijfrenteverzekering Mogelijkheid van sparen voor een gegarandeerd kapitaal; Beleggen in fondsen ook mogelijk; Tijdelijk of levenslange uitkering mogelijk; Hogere kosten dan banksparen; Uitkering bij overlijden varieert van restitutie betaalde premies tot een gegarandeerde uitkering; Mogelijkheid om andere combinaties overlijdens- en arbeidsongeschiktheidrisico mee te verzekeren; Uitkering bij overlijden komt aan de begunstigde toe (geen testament); Bij faillissement geen garantie op teruggave tegoed (onderdeel boedel). Fiscale aftrekruimte kan je berekenen via de site van de belastingdienst (jaarruimte).

Belangrijkste verschillen (1) Aanvullende Vrijwillige Pensioenregeling Banksparen (lijfrentespaarrekening) Lijfrenteverzekering Opbouw mogelijkheden Lifecycle beleggen Beleggen met gemak NN Spaarverzekering Vaste spaarrente Variabele rente Beleggen Garantiekapitaal Winstdeling Fiscale ruimte Meer fiscale ruimte om extra pensioen op te bouwen t.o.v. lijfrente door gebruik leeftijds- afhankelijke staffel. Minder fiscale ruimte t.o.v. pensioen bijsparen door gebruik vast percentage ongeacht leeftijd Bij pensionering Aankoop pensioenrechten* (levenslang) bij SPH met kans op indexatie. *) regeling na 2015 nog onzeker. Levenslange uitkering niet mogelijk (langlevenrisico) Uitkering over korte periode mogelijk (min 5 jaar) Levenslange uitkering mogelijk Bij uitdiensttreding Aankoop pensioenrechten op indexatie Waardeoverdracht naar nieuwe pensioenuitvoerder (op eigen verzoek) Loopt door Zoals is te zien is het maximum dat middels banksparen fiscaal gespaard kan worden gemaximeerd met ongeveer 17% (verschil tussen franchise verhoogt dit percentage iets). Met name voor oudere deelnemers impliceert dit dat er geen mogelijkheid is om maximaal pensioen op te bouwen immers de netto staffel is van de leeftijd 50 20%. Het maximaal op te bouwen pensioen is hierdoor dus lager indien een werkgever niet gekozen zou hebben voor een bijspaarmodule via PW. Tip: controleer de fiscale aftrekruimte als je bij een nieuwe werkgever gaat deelnemen in de pensioenregeling!

Belangrijkste verschillen (2) Aanvullende Vrijwillige Pensioenregeling Banksparen (lijfrentespaarrekening) Lijfrenteverzekering Uitkering bij overlijden tijdens de opbouwfase 90% restitutie opgebouwde waarde (compensatie dmv “levenbonus”) 100% restitutie v.h. tegoed uitkering valt in de nalaten- schap (successierecht) 90% of 110% waarde Restitutie premies Verzekerd kapitaal Kosten Lagere kosten dan individuele lijfrenteverzekering en vergelijkbaar met banksparen Kosten zijn vergelijkbaar met de bijspaarregeling: - bij ‘beleggen’ afhankelijk van fonds(en) en aanbieder - bij ‘sparen’ geen (niet zichtbaar?) Hogere kosten Indexatie Voorwaardelijke indexatie Standaard geen indexatie • met extra pensioensparen mag je minder belastingvrij premie inleggen voor een lijfrente-verzekering • door verlaging van het brutoloon loop je het risico op een lagere arbeidsongeschiktheids- of werkloosheidsuitkering Let op: de fiscale aftrekruimte voor extra pensioenopbouw is gelimiteerd. Kortom als je via SPH extra pensioen opbouwt heb je minder aftrekruimte over in privé (lijfrente). Het zijn communicerende vaten.

Afsluiting Bedankt voor je aandacht!

Extra slide Lifecycle