De pensioenregeling verandert Wat vindt u? Disclaimer: deze presentatie bevat algemene informatie. U kunt hieraan geen rechten ontlenen.

Programma Waarom verandert de pensioenregeling? Huidig pensioen in vogelvlucht Dilemma’s Geef uw mening

Waarom verandert de pensioenregeling? Het pensioenakkoord leidt tot nieuwe wetgeving op het gebied van pensioen Dat leidt tot veranderingen in de pensioenregeling Ons doel: een goed en betaalbaar pensioen, nu en in de toekomst PFZW kan daarbij verschillende keuzes maken Die keuzes wil het bestuur van PFZW graag aan u voorleggen om goede afwegingen te maken Vorig jaar is er een pensioenakkoord bereikt. Daarin staan maatregelen die de pensioenen betaalbaar moeten houden. Maar niet alles is tot achter de komma geregeld. Elk pensioenfonds is vrij om zelf keuzes te maken. Daarom gaat PFZW werken aan een nieuwe pensioenregeling. PFZW zet in op een pensioen dat voor iedereen betaalbaar is. Voor jong en oud. En dat is best lastig. Want we willen het voor iedereen zo goed mogelijk regelen. Om straks evenwichtige keuzes te maken, wil het bestuur van PFZW uw mening weten over bepaalde onderwerpen. We kunnen ons voorstellen dat u nog geen goed beeld hebt bij de voors en tegens. Daarom helpen we u op weg. Dat helpt u een evenwichtige keuze te maken: ben ik voor óf juist tegen? Het gaat daarbij niet om de meeste stemmen gelden. Maar het helpt het bestuur om goede afwegingen te maken. Uw mening is belangrijke input voor de verdere besluitvorming

Bestuur PFZW Het bestuur van PFZW bestaat uit: vertegenwoordigers van werknemersorganisaties: Abvakabo FNV CNV Publieke Zaak FBZorg NU’91 en vertegenwoordigers van werkgeversorganisaties: ActiZorgondernemers GGZ Nederland VGN MO groep NVZ Op verzoek socoale partners deze sheet laten zien. Sluit aan op laatste zin vorige dia.

Huidig pensioen in vogelvlucht

Pensioen in Nederland Individueel Collectief: lage kosten Solidair: risico’s samen delen Verplicht: hele sector doet mee Werkgever/PFZW Korte uitleg pensioengebouw. Niet uitweiden! Hier bij groene blok vertellen: PFZW kent een collectieve pensioenregeling met voorwaardelijke indexering. Overheid/AOW

Zo bouwt u pensioen op (salaris: € 30.000, fulltime werken) € 5.000 € 20.000 € 400 PENSIOEN OPBOUW PREMIE Jaarlijks, levenslang vanaf 65 PFZW wil pensioen laten meegroeien met de inflatie Arbeidsongeschiktheid Nabestaanden Ter illustratie: een deelnemer met een modaal salaris betaalt ongeveer 5000 euro premie (= 23,8% van 30.000 minus franchise). SAMEN MET DE WERKGEVER! Hij/zij krijgt daar een aanspraak van zo’n 400 euro voor terug (= 1,95% van 30.000 minus franchise), die keert vanaf leeftijd 65 levenslang uit Daarbovenop is de deelnemerverzekerd van nabestaandepensioen en premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid PFZW’s ambitie is om die aanspraak van 400 jaarlijks te verhogen met de CAO-loonstijging in de sector Zorg en Welzijn; MAAR DIE VERHOGING IS VOORWAARDELIJK Als je de waarde van de aanspraak in geld uit zou drukken: 400 euro levenslang vanaf 65 (en dus naar verwachting 24 keer) en dan ook nog geindexeerd en dan ook nog nabestaandenpensioen en vrijstelling bij arbeidsongeschiktheid: dat leidt tot een totale waarde van zo’n 20.000 euro. Om het verschil tussen 5000 en 20.000 te verdienen belegt PFZW. PFZW belegt vrij risicovol: ongeveer 70% is in zakelijke waarden (aandelen, vastgoed, grondstoffen). Tot nu toe heeft dat gemiddeld 8% per jaar opgeleverd (inclusief de crises). NOTA BENE: ALS JE NIET FULLTIME WERKT, DAN WORDEN DE BEDRAGEN LAGER! ALS JE MEER/MINDER VERDIENT, DAN WORDEN DE BEDRAGEN HOGER/LAGER! RENDEMENT € 15.000

Daarom belegt PFZW dus! Als pensioen niet meegroeit met de inflatie, kun je er steeds minder voor kopen Daarom wil PFZW de pensioenen indexeren Indexeren is erg duur OF: hoge premie OF: hoog rendement PFZW belegt daarom een deel van het pensioengeld, om zo de indexering te kunnen betalen 70% zakelijke waarden 30% vastrentende waarden Sinds 1970 is het gemiddelde rendement zo’n 8% Als PFZW niet zou beleggen, dan zou de premie ongeveer twee maal zo hoog moeten zijn Als PFZW in het verleden niet had belegd, dan was de dekkingsgraad nu 40% (als het geld op de bank zou zijn gezet) danwel 70% (als het in obligaties zou zijn belegd)

€ 112 miljard = 97% = € 115 miljard € aanwezig € benodigd Dekkingsgraad rendement premie € 112 miljard € aanwezig € benodigd = 97% = € 115 miljard De dekkingsgraad geeft aan hoe de financiele positie van het pensioenfonds is Het aanwezig vermogen is de waarde van alle bezittingen: het geld in kas + de waarde van de beleggingen op dat moment Het benodigd vermogen is de hoeveelheid geld die het pensioenfonds NU in huis moet hebben om alle aanspraken in de toekomst uit te kunnen keren (daarbij wordt toekomstige indexering NIET meegerekend) Het aanwezig vermogen is afhankelijk van de premies die binnenkomen (op dit moment zo’n 5 miljard per jaar) en de rendementen die gemaakt worden (afgelopen jaar: 8,5 miljard) Het benodigd vermogen hangt af van hoe oud we worden (hoe langer we leven hoe langer de pensioenen moeten worden uitgekeerd, des te meer geld we NU moeten hebben) en van de rente op dit moment (lage rente betekent dat het geld minder groeit en dat we NU dus meer geld in huis moeten hebben om straks de pensioenen uit te kunnen keren) NOTA BENE: EIND 2010 WAS HET AANWEZIG VERMOGEN NOG SLECHTS 100 MILJARD MAAR TOEN WAS HET BENODIGD VERMOGEN LAGER: 96 MILJARD (VOORAL VANWEGE HOGERE RENTE TOEN) DE DEKKINGSGRAAD WAS TOEN NOG 104% DUS: DE HUIDIGE LAGE DEKKINGSGRAAD IS NIET HET GEVOLG VAN SLECHTE RENDEMENTEN!!! rente langleven PFZW, eind 2011

Beleggen brengt risico’s met zich mee En rendement, gemiddeld zo’n 8% sinds 1971 In dit plaatje zien we dat de rendementen steeds meer bepaald worden door de wereldeconomie Er zijn meer pieken en dalen en de pieken en dalen zijn groter (voor de volledigheid: tot de jaren 90 belegde – toen nog – PGGM niet in zakelijke waarden) Merk op dat het gemiddelde rendement tot nu toe zo’n 8% bedraagt INCLUSIEF DE CRISES VAN DE LAATSTE JAREN

Lagere rente betekent dat PFZW meer geld in kas moet hebben € 2.000 Als je over 40 jaar 2000 euro nodig hebt En je krijgt 4% rente Dan hoef je nu maar 400 euro apart te zetten Maar als de rente niet 4, maar 3% is Dan moet je geen 400 maar 600 apart zetten Met andere woorden: het benodigd vermogen is zeer gevoelig voor rente Dat geldt voor een pensioenfonds ook 3%: € 600 4%: € 400 2012 40 jaar 2052

De levensverwachting neemt toe Daardoor wordt het pensioen duurder We leven steeds langer Dat wisten we altijd al MAAR: Het tempo dat we tot nu toe veronderstelden blijkt in werkelijkheid een stuk hoger M.a.w. we leven nog “langer langer” dan we al dachten Dat betekent dat het benodigd vermogen stijgt en dat de dekkingsgraad daalt En het betekent ook dat de premies omhoog moeten, tenzij de opbouw naar beneden gaat / de pensioenleeftijd omhoog gaat In principe is afgesproken dat een langere levensverwachting niet meer mag leiden tot premieverhoging (en dus tot langer doorwerken)

Door al deze ontwikkelingen schommelt de dekkingsgraad van dag tot dag De grote klap in 2008 heeft twee oorzaken: Fors negatief rendement Sterke rentedaling Nota bene: de dekkingsgraad wordt niet alleen lager door financiele schokken Ook iedere keer als er nieuwe overlevingstafels zijn (en we langer blijken te leven), daalt de dekkingsgraad

De indexering hangt af van de dekkingsgraad Hoger dan 150% Extra indexering jaar looncijfer dekkingsgraad indexcijfer 2008 1.82% 148% 2009 3.67% 92% 0% 2010 2,85% 108% 0,72% 2011 1,56% 104% 2012 1.43% 97% Hoger dan 130% Volledige indexering Tussen 105 -130% Gedeeltelijke indexering Conclusie: we hebben de afgelopen jaren al indexering gemist. PFZW hoeft (voorlopig) nuet te verlagen. Maar kan dus ook al een tijdje niet verhogen. Het bedrag zoals vermeld op uw pensioenoverzicht zou dus wel hoger zijn geweest als we de afgelopen jaren wel hadden geindexeerd. Lager dan 105% Géén indexering In uiterste geval: verlagen

Dilemma 1

Welk pensioen zou u kiezen? Een vast pensioenbedrag of Een geïndexeerd pensioenbedrag Leg hier uit dat we de keuzes aangeven met kleuren

Een vast pensioenbedrag pensioen blijft gelijk koopkracht daalt Als het pensioenfonds ALTIJD indexeert Dan groeit het pensioen steeds mee met de inflatie (rode lijn) Dan blijft de koopkracht (blauwe lijn) steeds op peil Je kunt dan over 40 jaar met je pensioen van 1000 euro nog steeds in de winkel kopen wat je nu voor 1000 euro kunt kopen NOTA BENE: PFZW HEEFT DE AMBITIE OM TE INDEXEREN MET DE LONEN DE VERWACHTE LOONGROEI (3%) IS HOGER DAN DE VERWACHTE PRIJSSTIJGINGEN (2%) ALS ER STEEDS WORDT GEINDEXEERD MET LONEN, ZAL DE KOOPKRACHT NAAR VERWACHTING DUS ZELFS STIJGEN OMWILLE VAN DE EENVOUD NEGEEREN WE DAT IN DIT VOORBEELD

Een geïndexeerd pensioenbedrag pensioen groeit mee met de inflatie koopkracht blijft op peil Als het pensioenfonds ALTIJD indexeert Dan groeit het pensioen steeds mee met de inflatie (rode lijn) Dan blijft de koopkracht (blauwe lijn) steeds op peil Je kunt dan over 40 jaar met je pensioen van 1000 euro nog steeds in de winkel kopen wat je nu voor 1000 euro kunt kopen NOTA BENE: PFZW HEEFT DE AMBITIE OM TE INDEXEREN MET DE LONEN DE VERWACHTE LOONGROEI (3%) IS HOGER DAN DE VERWACHTE PRIJSSTIJGINGEN (2%) ALS ER STEEDS WORDT GEINDEXEERD MET LONEN, ZAL DE KOOPKRACHT NAAR VERWACHTING DUS ZELFS STIJGEN OMWILLE VAN DE EENVOUD NEGEEREN WE DAT IN DIT VOORBEELD

Welk pensioen zou u kiezen? Een vast pensioenbedrag of Een geïndexeerd pensioenbedrag

Beide keuzes brengen risico met zich mee Een vast pensioenbedrag Zeer voorzichtig beleggen Bedrag wordt nooit verlaagd Maar ook nooit verhoogd Hoge inflatie = veel koopkrachtverlies Een geïndexeerd pensioenbedrag Deel van het pensioengeld in zakelijke waarden beleggen Pensioen groeit mee met de inflatie (hoge dekkingsgraad) Maar als de dekkingsgraad te laag is, dan groeit het pensioen niet mee Bij zeer lage dekkingsgraad wordt pensioen verlaagd Allebei tegelijk kan dus niet want voor allebei moet je het geld op een andere manier beleggen Verlagen is wel afhalen van wat je er in het verleden (door indexering) al bij hebt gehad.

pensioen blijft gelijk Vast bedrag klinkt zeker, maar is het niet Niemand weet hoe hoog de inflatie zal zijn pensioen blijft gelijk koopkracht daalt Als het pensioenfonds ALTIJD indexeert Dan groeit het pensioen steeds mee met de inflatie (rode lijn) Dan blijft de koopkracht (blauwe lijn) steeds op peil Je kunt dan over 40 jaar met je pensioen van 1000 euro nog steeds in de winkel kopen wat je nu voor 1000 euro kunt kopen NOTA BENE: PFZW HEEFT DE AMBITIE OM TE INDEXEREN MET DE LONEN DE VERWACHTE LOONGROEI (3%) IS HOGER DAN DE VERWACHTE PRIJSSTIJGINGEN (2%) ALS ER STEEDS WORDT GEINDEXEERD MET LONEN, ZAL DE KOOPKRACHT NAAR VERWACHTING DUS ZELFS STIJGEN OMWILLE VAN DE EENVOUD NEGEEREN WE DAT IN DIT VOORBEELD

Indexeren vraagt om beleggen… en dat brengt risico’s met zich mee pensioen groeit niet altijd mee koopkracht blijft niet altijd op peil Als het pensioenfonds ALTIJD indexeert Dan groeit het pensioen steeds mee met de inflatie (rode lijn) Dan blijft de koopkracht (blauwe lijn) steeds op peil Je kunt dan over 40 jaar met je pensioen van 1000 euro nog steeds in de winkel kopen wat je nu voor 1000 euro kunt kopen NOTA BENE: PFZW HEEFT DE AMBITIE OM TE INDEXEREN MET DE LONEN DE VERWACHTE LOONGROEI (3%) IS HOGER DAN DE VERWACHTE PRIJSSTIJGINGEN (2%) ALS ER STEEDS WORDT GEINDEXEERD MET LONEN, ZAL DE KOOPKRACHT NAAR VERWACHTING DUS ZELFS STIJGEN OMWILLE VAN DE EENVOUD NEGEEREN WE DAT IN DIT VOORBEELD

Wat vindt u? PFZW moet streven naar een vast pensioenbedrag of PFZW moet streven naar een geïndexeerd pensioenbedrag Geel lijkt zeker maar geeft dus onzekerheid op de koopkracht. In paars zit wel een beetje zekerheid vanwege de 30% vastrentende waarden in de beleggingsmix

Dilemma 2

De economie schommelt PFZW moet jaarlijks een keuze maken Niet wachten met ingrijpen, ieder jaar meteen maatregelen nemen of Een paar jaar wachten, want de economie kan weer aantrekken of inkrimpen

Ieder jaar meteen maatregelen nemen Laag rendement /rente De dekkingsgraad daalt PFZW grijpt meteen in: Geen indexering Pensioen verlagen Dekkingsgraad weer terug op niveau Hoog rendement / rente De dekkingsgraad stijgt PFZW grijpt meteen in: Wel indexering Pensioen verhogen Dekkingsgraad weer terug op niveau Meteen maatregelen nemen als dekkingsgraad daalt onder de 130% Als PFZW meteen ingrijpt, dan betekent dat dat iedere dekkingsgraadschok meteen vertaald wordt in maatregelen Aangezien de premie niet effectief meer is, zal dat vooral in de hoogte van de aanspraken te merken zijn Bij negatieve schokken: De dekkingsgraad daalt en dat betekent dat er niet geindexeerd kan worden, en dat er (in het uiterste geval) gekort wordt Daardoor stijgt de dekkingsgraad en is hij weer netjes op niveau Bij positieve schokken: De dekkingsgraad stijgt en dat betekent dat er wel geindexeerd kan worden, en dat er zelfd bonussen gegeven kunnen worden aan de deelnemers, in de vorm van EXTRA indexering Daardoor daalt de dekkingsgraad en is hij weer terug op niveau Het nadeel van deze route: de aanspraken worden beweeglijker, met name bij een negatieve schok is dit niet prettig (en dan vooral voor ouderen en gepensioneerden) Het voordeel daarvan: de dekkingsgraad is steeds in evenwicht: nieuwe toetreders hebben geen last van het verleden (overigens ook geen baat!) Tweede voordeel zou kunnen zijn: de deelnemers profiteren in goede tijden van de hoge rendementen en krijgen dan zelfs MEER dan de volledige indexering

Eerst een paar jaar wachten Laag rendement /rente De dekkingsgraad daalt PFZW wacht even: De economie trekt mogelijk weer aan Nu geen onnodige paniek Maar: wat als de economie niet aantrekt? Hoog rendement / rente De dekkingsgraad stijgt PFZW wacht even: Mogelijk daalt de economie later weer Daarom nu reserveren voor “het geval dat” Maar: deelnemers profite- ren nu niet van weelde Als PFZW niet meteen ingrijpt, dan betekent dat dat iedere schok tot een hogere of lagere dekkingsgraad leidt Het voordeel daarvan is dat er weinig schommelingen zijn in de aanspraken Niet na iedere ‘scheet’ van de economie ingrijpen… Maar dus wel veel schommelingen in de dekkingsgraad (negatieve schokken) Je schuift problemen mogelijk voor je uit Want als de economie NIET aantrekt dan zal de ellende alleen maar grote worden Voor jou, en voor degenen na jou (positieve schokken) Je profiteert niet (meteen) van de goede economie Als de goede economie aanhoudt uiteindelijk wel Maar dan profiteren degenen na jou wel mee

Wat vindt u? PFZW moet niet te lang wachten met maatregelen nemen Dan blijft de dekkingsgraad steeds in evenwicht en schuiven we tekorten niet door naar de toekomst. Maar het pensioenbedrag schommelt dan wel (zowel naar boven als naar beneden). of PFZW moet eerst even wachten De economie schommelt. Meteen reageren is niet nodig, de economie komt waarschijnlijk vanzelf weer in evenwicht. Maar wat als de economie dat niet doet? Dan schuift PFZW tekorten en overschotten door naar de toekomst.

Dilemma 3

PFZW moet een keuze maken: gepensioneerden en werkenden hetzelfde behandelen? Voor alle deelnemers geldt hetzelfde beleid of Gepensioneerden anders behandelen dan werkenden

Gepensioneerden niet anders behandelen Gepensioneerden niet méér beschermen dan mensen die werken Want samen vangen we de klappen op, dat is solidariteit Maar gepensioneerden voelen maatregelen meteen in hun portemonnee (werkenden niet) Je kunt ook zeggen dat als je ze niet anders behandelt dat je ze dan juist wel anders behandeld want in tegenstelling tot jongeren kunnen ouderen niet veel meer doen (langer doorwerken, bijsparen)

Gepensioneerden anders behandelen Gepensioneerden moeten beschermd worden Want zij voelen de klap direct en hebben geen tijd om te wachten en eventueel langer door te werken Maar werkenden voelen de klap dan extra hard, want de rekening wordt door minder mensen gedeeld Werkenden hebben wel tijd om te wachten op betere tijden. Of kunnen kiezen om langer door te werken.

Wat vindt u? PFZW moet alle deelnemers hetzelfde behandelen Dat past bij solidariteit en samen delen Maar: gepensioneerden voelen het direct in hun portemonnee of PFZW moet gepensioneerden anders behandelen dan werkenden Gepensioneerden worden beschermd in hun koopkracht Maar: wie gaat dat betalen? Je kunt hierbij een verdiepingsvraag stellen: Zou u er hetzelfde over denken als u al gepensioneerd was?

U kunt uw mening ook via internet geven

Geef uw mening op pfzw.nl/ditvindik

Dank voor uw aandacht!

Door de vergrijzing zijn de risico’s steeds minder gemakkelijk op te vangen In de vorige plaatjes hebben we gezien: de risico’s worden groter (rendementen beweeglijker, langleven moeilijk te voorspellen, rente heeft zeer grote invloed) de kosten worden hoger (langer leven betekent duurder pensioen) In dit plaatje zien we dat de risico’s en kosten steeds minder gemakkelijk zijn op te vangen HET SCHIP WORDT STEEDS GROTER, HET ROER WORDT STEEDS KLEINER De bevolkingsopbouw in 1950 was zeer gunstig (nota bene: toen bestond PGGM/PFZW nog niet, maar het gaat even om het beeld) Als de dekkingsgraad te laag was, dan deed een klein beetje extra premie al wonderen Inmiddels geldt dat niet meer: de verhouding tussen premie-inkomsten en het benodigd vermogen is veel ongunstiger komen te liggen In de toekomst wordt het alleen maar erger (best guess) DE PYRAMIDE VAN WELEER VERANDERT IN EEN “PAKHUIS” Een voorbeeld ter illustratie (voor de gehele BV Nederland): de totale premiesom in Nederland bedraagt nu 30 miljard euro, terwijl de totale pensioenvoorziening 850 miljard euro bedraagt. Voor 1% dekkingsgraad is dus 8,5 miljard extra premie nodig, ofwel een premieverhoging van zo’n 30%. In de toekomst wordt dit alleen maar ‘erger’.