Vroegbehandeling bij autismespectrumstoornissen V.Z.W. ‘t Appelboomke 25 jaar R.I.Z.I.V.-conventie Jubileumcongres 2006 De verbazing voorbij… Vroegbehandeling bij autismespectrumstoornissen Vrijdag, 13 oktober 2006

Medicatie bij kleuters met autisme Kathleen Lantin, Jean Steyaert V.Z.W. ‘t Appelboomke 25 jaar R.I.Z.I.V.-conventie Jubileumcongres 13-10-2006 Medicatie bij kleuters met autisme Kathleen Lantin, Jean Steyaert

Inleiding Enkele klinische beelden Diagnostische problemen Waarom medicatie Keuze van de medicatie Evaluatie van de werking Effect in de leefgroep Conclusies

Stan Autisme + Lichte verstandelijke handicap Opvallende spanningsgevoeligheid Afgeleid, beperkte aandacht en concentratie Overprikkelbaar en impulsief Zwakke werkhouding Spel: chaotisch en onhandig (dingen stuk maken o.w.v. onvoorzichtigheid)

Dieter 5 jaar Autisme + zwakbegaafd niveau Motorisch onhandig en onoplettend Impulsief Uitgesproken motorische onrust en rondlopen in de groep spraakwaterval, maar moeilijk te verstaan Heel vluchtig spel Zwakke taakhouding Kan aandacht niet richten en niet verdelen tijdens spel of taak

Dimitri 6 jaar Autisme + lichte mentale retardatie Uitdagend en eisend gedrag Agressief en destructief Woede- en huilbuien Rigiditeit Dwangmatige handelingen Reeds medicatie (Risperdal) bij opname in Appelboomke

Wanneer medicijnengebruik? Bepaalde symptomen zijn niet (meer) te hanteren met alleen auti-specifieke en andere pedagogische maatregelen. EN De ernst van de symptomen hindert de verdere ontwikkeling & behandeling van het kind. Dit wordt pas duidelijk bij aanleren nieuwe vaardigheden. OF Symptomen overstijgen de draagkracht van de omgeving.

Overzicht 5 jaar: 34 kinderen 11 psychofarmaca gestart + 1 anti-epileptica ± 1/3

Overzicht 5 jaar:

Waarvoor medicijnengebruik? Extreme auti-symptomen (zelden): Sensorische overprikkelbaarheid Stereotypieën met zelfverwondend gedrag Secundaire symptomen Ernstige angst Uitagerend gedrag: woede, agressie Inslaapproblemen Co-morbiditeit bij autisme ADHD-klachten Slaapstoornissen

Welke medicatie? Problemen bij de keuze en dosering: Wat is precies de co-morbiditeit? Leeftijd: ≤ 6 jaar Autisme Andere bijwerkingen

Welke medicatie? Probleem: Leeftijd Psychofarmaca zijn niet geregistreerd voor ≤6 jaar. Geen onderzoek m.b.t. werking (geen evidence base) Geen onderzoek m.b.t. farmacologische eigenschappen in die leeftijdsgroep. Soms onverwachte, of “paradoxale” bijwerkingen Algemeen: wat werkt bij 7-12 jarigen werkt meestal ook bij 4-6 jarigen methylfenidaat (Rilatine, Concerta) atypische neuroleptica trazodone (Trazolan) Anti-epileptica als stemmingsstabilisator: ???

Welke medicatie? Probleem: Autisme Bij autisme: andere werking: ??? Methylfenidaat: Aantal kleuters met ASS lijken meer gevoelig voor werking van methylfenidaat: werking bij lagere dosis dan bij kinderen met ADHD zonder ASS Soms toename van rigiditeit, stereotypieën, over-focused Atypische neuroleptica: geen duidelijk verschil met andere kinderen (?) Trazodone (Trazolan): Kleuters (met autisme) lijken minder gevoelig: werking pas bij relatief hogere dosis

Welke medicatie? Andere bijwerkingen bij kleuters? Bijwerkingen: profiel kan bij kleuters anders zijn dan bij oudere kinderen en volwassenen Neuroleptica: meer slaperigheid, meer motorische bijwerkingen (vooral oude neuroleptica), veel eetlust Methylfenidaat: af en toe ↑↑↑ hyperactiviteit Tranquilizers (Valium, Tranxene, Temesta….): vaak ontremming en motorische bijwerkingen

Welke medicatie bij kleuters met autisme? In de praktijk Rilatine: autisme + ADHD Risperdal: overprikkelbaarheid, uitgesproken uitagerend gedrag, emotionele labiliteit Trazolan bij slaapstoornissen Anti-epileptica bij epilepsie …

Vb. Dieter Rilatine 2 x 2,5 daags: twijfelachtig 2 x 5 mg: bijwerkingen: angstig, passiviteit, geen eetlust 2 x 2,5: minder bijwerkingen, nog slaapproblemen Uiteindelijk 1x 2,5 mg per dag meest effectieve dosis ! Vermoeden van “poor metabolizer” kon niet bevestigd worden

Hoe medicatie geven? Altijd proefbehandeling Opvolging van Afgesproken doelsymptomen Bijwerking voldoende bespreken met omgeving Zeer geleidelijk opdrijven Bv. Rilatine: 2 x 2,5 mg 2 weken, 2x 5 mg 2 weken …. Bv. Risperdal: 2 x 0,2 mg 1 week, 2 x 0,3mg 1 week…. Objectieve evaluatie: vragenlijsten Dubbel blind ? Opvolging van Werking t.a.v. doelsymptomen Bijwerkingen: gewicht, groei stofwisseling vetten & glucose bij atypische neuroleptica

Evaluatie: Vragenlijsten Instrumenten Verkorte Conners’ vragenlijst: ADHD-symptomen Aberrant Behavior Checklist (Amman & Singh) Nachtkalender Observaties: dagboek Groepsleiding, ouders Nieuw gedrag Mogelijke bijwerkingen, verwachte en niet-verwachte Voldoende lang (behalve acute bijwerkingen)

Verkorte Conners’

Aberrant Behaviour Checklist Factoren Prikkelbaarheid – agitatie Lethargie – sociale isolatie Stereotypieën Hyperactiviteit – opstandig gedrag Bizar taalgebruik

Nachtkalender

Vragenlijsten: valkuilen Te letterlijk of te situatiegebonden opvatten van items. Bv. Kan geen minuut stilzitten Onhandig (bv. morst aan tafel) Discrepantie tussen vragenlijsten ouders / groepsleiding

Effect in de leefgroep Stan en Dieter: Gefocust en geconcentreerd in werksessies Minder afgeleid en overprikkeld door materiaal en omgeving Resultaten van ergo en kleuterwerk: nauwkeuriger en zorgvuldiger werken Meer doordachte handelingen i.p.v. impulsiviteit, meer leerbaar Betere afstemming op volwassenen (Stan) of groepsgenoten (Dieter)

Effect in de leefgroep Dimitri: Destructief en agressief gedrag verminderde snel en doofde uit Flexibeler voor veranderingen en aanpassingen in dagstructuur Sporadische woede- en huilbuien

Effect in de leefgroep Algemeen: ruimte voor nieuwe leerprocessen (Ortho)pedagogische behandelingen en aanpassingen mogelijk: auti-specifieke aanpak meer kans op slagen Relatie met het kind positief geëvolueerd

Conclusies Geen medicatie die autisme geneest Wel voor symptomen die ontwikkeling en behandeling tegenhouden Groepsleiding & ouders zijn meestal best geplaatst om dit te detecteren Doelsymptomen duidelijk definiëren Geen evidence base voor gebruik van psychofarmaca bij kleuters met autisme -> consensus of eigen ervaring -> proefbehandeling

Conclusies (2) Proefbehandeling: werking bijwerkingen Evalueren van proefbehandeling is geen gemakkelijke opdracht voor groepsleiding / ouders Medicatie heeft vaak effect op interacties in hele groep Medicatie alleen is niet voldoende