Universal Design for Learning Studeren met een beperking in het Hoger Beroepsonderwijs Op zoek naar mogelijkheden!

www.siho.be We hebben ook een website www.siho.be, met heel wat informatie en materiaal. Bv. de brochure ‘Succesvol studeren’. De gids bevat tips voor beleid en praktijk om inclusief hoger onderwijs te realiseren. Eén hoofdstuk gaat over ‘Universal Design for Learning’ waar jullie vandaag mee kennismaken.

www.siho.be/udl Een deel van onze website gaat specifiek over Universal Design for Learning: www.siho.be/udl

Wie zijn jullie? Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Nu willen we jullie wat beter leren kennen. Rondje: Wie ben je? (Naam, functie) Wat verwacht je van de coaching?

Iedereen is anders Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen We stellen een aantal vragen. Als je jezelf hierin herkent, mag je je hand opsteken: De eerste vragen gaan over leren en studeren: - Wie studeert er liefst samen in groep? Wie studeert liefst als er wat achtergrondlawaai is, bv. met muziek? Wie leert er het liefst uit boeken? Wie leert er liever iets door iets te doen, zoals een bezoek aan tentoonstelling? Volgende vragen gaan over les geven. Als je geen les geeft, denk dan na hoe je het zou willen doen? - Wie geeft er liefst les vanuit een handboek? Wie geeft er graag les vanuit losse artikels? Wie nodigt graag gastsprekers uit? Wie geeft graag multiple choice examens aan studenten? Wie geeft er de voorkeur aan mondelinge examens? Jullie verschillen allemaal in manieren waarop jullie graag zelf leren én les geven.

Iedereen is anders (1) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Ik laat telkens een toon laten horen. Je mag je hand opsteken telkens als je de toon hoort. Dit testje toont de verscheidenheid en variatie aan die er is.

Iedereen is anders (2) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Iedereen = verschillend Diversiteit en variatie in mogelijkheden = de norm Kortom: iedereen is verschillend. Het gaat dus niet over een beperking hebben of niet. Diversiteit en variatie in de mogelijkheden is de norm. Dit is het uitgangspunt van Universal Design.

Ook je studentenpopulatie is divers, of het nu gaat om groepen waarbij je al in één oogopslag ziet dat ze divers zijn, groepen waar alle studenten er plus minus hetzelfde uitzien en hetzelfde dragen, groepen waar de diversiteit totaal niet zichtbaar is, bv. afstandsonderwijs Ze hebben allen diverse behoeften, sterktes, mogelijkheden, achtergronden, interesses, voorkeuren…

Onderzoek toont zelfs aan dat hoe je leert even uniek is als je vingerafdruk.

Iedereen is anders (3) Herkenningsnetwerk Affectief netwerk Strategisch netwerk Wat? Waarom? Hoe? Herkennen en opnemen van informatie Evalueren en prioriteiten stellen Plannen, uitvoeren en monitoren Neurologisch onderzoek toont ook dat leren niet één ding is. Het brein is één groot, geïntegreerd netwerk, verdeeld in 3 neurologische netwerken. We praten hier apart over ze, maar eigenlijk werken deze netwerken samen. Bovendien zitten de hersenen veel complexer in elkaar dan deze voorstelling. 1. Het herkenningsnetwerk bepaalt WAT we leren. Studenten verschillen in de manier waarop ze informatie opnemen en begrijpen. 2. Het strategisch netwerk bepaalt HOE we leren. Studenten verschillen in het stellen van doelen, het maken van plannen, acties uitvoeren en voortgang monitoren. 3. Het affectieve netwerk bepaalt WAAROM we iets leren. Het evalueert en stelt prioriteiten. Studenten verschillen in betrokkenheid en motivatie. Elk van deze principes kan gekoppeld worden aan een richtlijn van UDL.

Universal Design? (1) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen - Wat zie je op de foto? Dit is een blikopener. - Zijn er mensen van jullie die moeilijk deze opener kunnen gebruiken? - Zijn er linkshandigen onder jullie? Dit voorwerp is ontworpen voor de ‘meeste mensen’. Het gaat ervanuit dat iedereen rechtshandig is. Ook in het onderwijs houden we vaak geen rekening met de variatie aan mogelijkheden. Hierdoor ervaren studenten struikelblokken om deel te nemen, om te studeren, of om aan te tonen wat ze kennen, kunnen en geleerd hebben.

Universal Design? (2) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Wat zien jullie op de foto? Dit is een dunschiller, gebruiksvriendelijk voor rechts- én linkshandigen. Het ontwerp houdt rekening met de variatie aan mogelijkheden van de gebruikers.

Universal Design? (3) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen

Universal Design? (4) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Universal Design betekent dat je voorwerpen, gebouwen, de fysieke omgeving zo ontwerpt dat ze door een diverse groep kunnen gebruikt worden. Houdt van bij de start (ontwerp) rekening met de realiteit van een diverse populatie. Is minder duur dan aanpassingen nadien. Is vaak efficiënter dan individuele oplossingen. Is esthetischer dan aanpassingen. Heeft voordelen voor meer mensen.

Specifieke aanpassing voor een ‘bijzondere’ student Welke aanpassing bied je enkel aan voor ‘bijzondere studenten’? A. schrijft dit op visitekaartje en geef dit aan B. Wat is een UDL – alternatief? B. schrijft een universele oplossing op visitekaartje en geef dit aan A. Specifieke aanpassing voor een ‘bijzondere’ student Welke aanpassing doe jij momenteel enkel voor een ‘bijzondere student’? Schrijf dit op de achterzijde van jouw visitekaartje. Iedereen krijgt het visitekaartje van iemand anders. Zoek voor de specifieke aanpassing van jouw collega een UDL alternatief om aan te bieden voor alle studenten.

Universal Design for Learning (1) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Wetenschappelijk onderbouwd kader voor onderwijspraktijk dat: flexibiliteit biedt in de manier waarop: informatie wordt aangeboden, studenten interageren of hun kennis en vaardigheden aantonen, studenten betrokken worden. barrières verlaagt in instructie, gepaste aanpassingen, ondersteuning en uitdaging biedt en hoge verwachtingen behoudt van alle studenten. Universal Design for Learning past de filosofie van Universal Design toe op de onderwijscontext. Het houdt van bij de start rekening met een diverse studentenpopulatie en zorgt zo voor een curriculum met optimale leerkansen voor alle studenten met diverse behoeften, sterktes, mogelijkheden, achtergronden, interesses, voorkeuren… UDL biedt een wetenschappelijk onderbouwd kader voor de onderwijspraktijk dat flexibiliteit biedt, in de manier waarop je informatie aanbiedt in de manier waarop studenten interageren of kennis en vaardigheden kunnen aantonen in de manier waarop studenten betrokken worden Onderwijs volgen houdt in dat je uitdagingen tegen komt. Je ontwikkelt kennis en vaardigheden om hieraan tegemoet te komen. UDL behoudt hoge verwachtingen van alle studenten, maar neemt barrières weg die studenten bemoeilijken of verhinderen om tot bij die uitdaging te geraken.

Recent onderzoek geeft aan dat studenten zonder beperking gelijkaardige moeilijkheden ervaren als studenten met een beperking. Het pleit voor inclusieve praktijk dat alle studenten ten goede komt.  UDL wacht niet op een ‘bijzondere’ student om flexibiliteit in te bouwen. Omgevingen, oplossingen en aanpassingen die werken voor, bv. studenten met een zeer specifieke beperking, zijn succesvol zijn voor iedereen. UDL gaat dus om inclusie van een grotere groep, nl. alle studenten. Bron: Madriaga, M., Hanson, K., Heaton, C., Kay, H., Newitt, S. & Walker, A. (2010). Confronting similar challenges? Disabled and non-disabled students’ learning and assessment experiences. Studies in Higher Education, 35, 647-658.

Effect toepassing UDL: Positieve reacties van docenten Positieve reacties van studenten Duidelijkere link tussen instructie en de leerdoelen Positieve betrokkenheid van studenten Bron: Smith, F.G. (2012). Analyzing a college course that adheres to the Universal Design for Learning (UDL) framework. Journal of the Scholarship of Teaching and Learning, 12, 31-61.

Effect: Toegankelijke lessen voor alle studenten. Bron: Spooner, F., Baker, J.N., Harris, A.A., Ahlgrim-Delzell, L. & Browder, D.M. (2007). Effects of Training in Universal Design for Learning on Lesson Plan Development. Remedial and Special Education, 28, 108-116.

Effect: Voelen zich comfortabeler om tegemoet te komen aan de behoeften van studenten met een beperking. Bron: Murray, A. & Novak, J. (2008). The Faculty Perspective on Universal Design for Learning. Journal of Postsecondary Education and Disability, 21, 60-72.

Universal Design for Learning (2) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Principe 1: Informatie aanbieden Principe 2: Actie en Expressie Er zijn 3 grote UDL-principes: Bied informatie op meerdere manieren aan, Bied meerdere mogelijkheden aan studenten om te interageren en te tonen wat ze kunnen en geleerd hebben. Betrek studenten op verschillende manieren. Principe 3: Betrokkenheid

Universal Design for Learning (3) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Elk principe wordt opgesplitst in 3 richtlijnen. Er zijn dus in totaal 9 richtlijnen. Onder elke richtlijn vinden we verschillende items terug. We overlopen ze één voor één. Om de richtlijnen te verduidelijken, gebruiken we voorbeelden uit het hoger onderwijs.

Hoe breng je informatie aan bij je studenten? Biedt dit voor iedere student uit de groep dezelfde kansen? Denk aan je eigen studentengroep. Neem een kijkje in de fiches. Hoe denken de andere deelnemers hierover? Denk hierbij aan een specifieke les die je geeft.

A) Informatie aanbieden (1) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Wat? Zorg dat verschillende zintuigen de leerstof kunnen opnemen. Bied opties voor talen en symbolen. Geef verschillende mogelijkheden om de stof te begrijpen. Elk principe is gelinkt met 1 van de drie neurologische netwerken. Het principe van informatie op verschillende manieren aanbieden is gelinkt met het herkenningsnetwerk waar het herkennen en opnemen van informatie centraal staat. Dit deel bepaalt WAT we leren.

A) Informatie aanbieden (2) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Inspelen op verscheidenheid Vermijden dubbelzinnigheid Waarom is dit belangrijk? Studenten verschillen in de manier waarop ze informatie opnemen en begrijpen. M.a.w. niet iedereen behandelt informatie op dezelfde manier. Sommige mensen reageren goed op afbeeldingen, video, anderen reageren goed op tekst, nog anderen op audio,… Op hoe meer manieren we informatie kunnen overbrengen en presenteren, hoe meer kans dat iemand het zal opnemen begrijpen (cf. tegemoet komen aan verschillende leerstijlen, behoeften en voorkeuren). Om dubbelzinnigheid/verwarring te vermijden: vele studenten falen omdat ze de opdracht verkeerd hebben begrepen. Een oefening: schrijf ‘één over x plus één’

Concrete tips (1) Presenteer de inhoud op verschillende manieren. Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Presenteer de inhoud op verschillende manieren. Bv. Tijdslijnen Bv. Audio Bv. Video Er is dus niet één optimale manier voor álle studenten om informatie te presenteren. Toch is er nog altijd een dominantie van geprinte tekst. Dit zorgt dus voor struikelblokken voor sommige studenten (cf. variatie in de manier waarop studenten informatie opnemen en begrijpen). Bovendien is dit geen ideaal medium om les te geven over bv. relaties en processen. UDL raadt daarom aan om de inhoud op verschillende manieren te presenteren (en zeker de kern van je les). Studenten die moeilijker betekenis kunnen halen uit het ene materiaal, zullen baat hebben bij een ander soort lesmateriaal. Een aantal tools kunnen je helpen om dit te verwezenlijken.

Concrete tips (2) Tijdslijnen Structureren informatie Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Tijdslijnen Structureren informatie Verschillende media Timerime is een gratis tool waarmee je tijdlijnen kan maken. Het is een manier om informatie te ordenen. Je kan aan je tijdlijn foto’s, audio, video en tekst toevoegen. De tijdlijn kan gaan van seconden tot miljarden jaren. Je kan tijdlijnen ook delen en samenwerken met vrienden. Heel handig voor inhoud zoals kunstgeschiedenis op een andere en zeer gevarieerde manier weer te geven.

Concrete tips (3) Audiobestanden aanbieden Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Audiobestanden aanbieden Audio kan je eenvoudig opnemen met een computer en microfoontje. Je moet hier zelfs niets voor instaleren en kunt de ingebouwde audio recorder van Windows gebruiken. Audacity is een vrije en gebruiksvriendelijke tool waarmee je geluidsopnames kan maken en geluidsfragmenten ook kan bewerken.

Concrete tips (4) Video Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Video Je kan zelf video-opnames maken: camera nodig + software om te monteren -> materiaal = nodig en dit is tijdsintensief. Youtube bevat grote verzameling van bestaand videomateriaal. Misschien vind je hier wel filmpjes die aansluiten bij je leerstof. TeacherTube is de onderwijsvariant van Youtube. De website heeft een specifiek kanaal per onderwijsniveau, ook voor het hoger onderwijs. Docenten kunnen in de beeldbank op zoek gaan naar een filmpje om in de les te gebruiken. Daarnaast is TeacherTube ook een platform waar studenten en docenten educatieve video’s kunnen uploaden en met elkaar kunnen delen. Ilivid is een tool waarmee je gratis filmpjes kan downloaden van websites als Youtube. Om een film te downloaden, kopieer je een webadres in de tool en deze begint met het ophalen van je bestand.

Concrete tips (5) Zorg dat de inhoud en het materiaal toegankelijk is. Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Zorg dat de inhoud en het materiaal toegankelijk is. Toegankelijke Office documenten. Toegankelijkere hyperlinks. Tekst bij / achter (belangrijke) afbeeldingen. Ondertitels bij (belangrijke) videofragmenten. Een grote uitdaging, maar essentieel is dat alle lesmaterialen voor zo veel mogelijk studenten toegankelijk zijn. Bv. maak gebruik van toegankelijke websites, ondertitel video’s, geef een beschrijving bij afbeeldingen,… Dit is niet enkel goed voor studenten met een beperking. Bv. Ondertiteling bij video is handig in luide ruimtes, in studeerruimtes waar je geen geluid mag afspelen,… Bv. Tekst die afbeeldingen beschrijft kan je laten voorlezen met software, kan je doorzoeken,…

Concrete tips (6) Toegankelijke Office documenten: Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Toegankelijke Office documenten: 10 richtlijnen voor toegankelijke documenten: http://krt.be/toeg1 Toegankelijkheid controleren in Word: http://krt.be/toeg2 Meer informatie: http://krt.be/toeg3

Concrete tips (7) Tekst bij / achter belangrijke afbeeldingen: Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Tekst bij / achter belangrijke afbeeldingen: Je kan ook zelf tekst achter afbeeldingen plaatsen: (let op, dit kan verschillen wanneer je een andere versie van het programma gebruikt) - Klik met de rechtermuisknop op de afbeelding. - Kies ‘Afbeelding opmaken’ (klik hierop met linkermuisknop) - Kies ‘Alternatieve tekst’ (klik hierop met linkermuisknop) - Vul ‘Titel’ in, en evt ‘Beschrijving’. Meer informatie: http://office.microsoft.com/en-us/support/add-alternative-text-to-a-shape-picture-chart-table-smartart-graphic-or-other-object-HA010354748.aspx#BM101.

Concrete tips (8) Toegankelijkere hyperlinks: Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Toegankelijkere hyperlinks: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20130319_00510552 http://krt.be/611

Concrete tips (9) Ondertitels bij (belangrijke) videofragmenten: Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Ondertitels bij (belangrijke) videofragmenten: DotSUB is een tool waarmee je online ondertitels kan toevoegen aan eigen filmpjes of filmpjes op het internet. Wanneer je eens een ondertiteling hebt toegevoegd, is het mogelijk om deze in verschillende talen af te spelen. Procedure: Upload je video en typ de ondertitels. Geef tenslotte elke regel een start- en eindpunt in seconden en klaar.

Concrete tips (10) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Ondertitels bij (belangrijke) videofragmenten: http://krt.be/Captions

Concrete tips (11) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Identificeer essentiële concepten en leg hier nadruk op Bv. Schema’s / mindmaps Bv. Woordenwolken Nadruk leggen, herhalen, op verschillende manieren uitleggen, notities lesgever van kernconcepten aan lerenden geven,…

Concrete tips (12) Schema’s Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Schema’s FreePlane is een tool voor het presenteren en maken van mindmaps. Een mindmap lijkt op een boom waarbij de takken en de wortels zijn behangen met woorden, plaatjes en snelkoppelingen naar andere informatie. Takken met achterliggende informatie kunnen verborgen of zichtbaar gemaakt worden door op de tekst te klikken. Mindmaps bieden structuur en zijn een goed alternatief voor samenvattingen, vooral voor studenten met een sterk visueel geheugen. Je kan mindmaps ook gebruiken om de input van een brainstorm te organiseren.

Concrete tips (13) Woordenwolken Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Woordenwolken Wordle is een gratis webbased tool waarmee je ‘word clouds’ kunt maken (een “wolk van woorden”). Een word cloud geeft het relatieve gebruik van woorden in een tekst aan. Hoe vaker een woord in de tekst voorkomt hoe groter Wordle dit zal weergeven. Je kan ook zelf woorden verwijderen, groottes van woorden aanpassen, de vorm van je Wordle bepalen, kleuren kiezen,…

Concrete tips (14) Geef voorbeelden van alle opdrachten Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Geef voorbeelden van alle opdrachten Als lesgever heb je verwachtingen wanneer je een opdracht geeft. Studenten moeten hier vaak naar raden, en voldoen daarom vaak niet aan de verwachtingen. Geef hen een excellent voorbeeld, en leg uit waarom dit zo goed is. Op die manier weten studenten wat wordt verwacht. Ook mogelijk: een slecht voorbeeld geven en uitleggen waarom dit onvoldoende is, niet voldoet aan de verwachtingen.

A) Informatie aanbieden (3) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Voorbeeld Vlaams hoger onderwijs: OLOD Onderzoeksmethoden (VUB) Alle lesmateriaal: digitaal op leerplatform. Alle studenten: keuze papieren of digitale versie van de cursus. Oplossingen van alle oefeningen: online beschikbaar. Opleiding: 1e bachelor Psychologie.

B) Actie & expressie (1) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Strategie Hoe? Op verschillende manieren omgaan met de leerstof. Op verschillende manieren aantonen wat je geleerd hebt. Bied ondersteuning bij stellen van doelen en prioriteiten. Het tweede UDL-principe gaat over het creëren van verschillende mogelijkheden voor actie en expressie. Het is gelinkt met het strategisch netwerk. Dit bepaalt HOE we leren: we stellen doelen, plannen, voeren acties uit en monitoren onze vooruitgang.

B) Actie & expressie (2) Inspelen op verscheidenheid Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Inspelen op verscheidenheid Sterktes laten tonen Waarom is dit belangrijk? Studenten verschillen in het stellen van doelen, het maken van plannen, acties uitvoeren en voortgang monitoren. Vaak weten lesgevers beter waar studenten niet goed in zijn, dan wat ze wel goed kunnen (sterktes). Bij UDL focus je niet enkel op de dingen die moeilijk gaan, maar zoek je uit waar studenten goed in zijn en geef je hen mogelijkheden en kansen om hun capaciteiten aan te tonen. Bv. als lesgever kan je toelaten dat studenten tonen wat ze kennen en kunnen op meerdere manieren. Zo krijgen ze de mogelijkheid om dit te doen op de manier waarbij ze zich het meest comfortabel bij voelen. Hierbij houdt de lesgever de doelen vast, behoudt hij voor iedereen dezelfde verwachtingen, maar biedt meerdere manieren om er te raken. Hoe meer manieren, hoe meer kans dat studenten het doel bereiken. Hierbij is het belangrijk om het doel niet te verwarren met de manier om dat doel te bereiken! Denk bv. aan een GPS. Dit toestel wil verschillende gebruikers met verschillende startposities en verschillende mogelijkheden en voorkeuren naar hetzelfde doel brengen. Er zijn verschillende routes mogelijk, bv. de snelste, de kortste, veel snelwegen,…

Concrete tips (15) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Geef duidelijk de verwachtingen, eisen en belangrijke data aan. Geef in je lesmateriaal duidelijk aan wat de eisen en de verwachtingen zijn van het opleidingsonderdeel. Bv. te behalen doelstellingen, verplichte opdrachten,… Een papieren/digitale kalender kan nadruk leggen op belangrijke data, bv. inleverdata om opdrachten in te dienen. Op die manier ondersteun je studenten bij het stellen van doelen en prioriteiten (time management: wat tegen wanneer te doen). Link deze data aan de eisen, verwachtingen van het opleidingsonderdeel.

Concrete tips (16) Geef duidelijke richtlijnen bij alle opdrachten. Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Geef duidelijke richtlijnen bij alle opdrachten. Als je wil dat studenten kunnen aantonen wat ze waard zijn, zijn duidelijke richtlijnen bij de opdrachten natuurlijk essentieel. Lerenden willen graag weten hoe ze zullen beoordeeld worden. Bv. verschillende beoordelingscriteria meegeven + wat is onvoldoende, voldoende, excellent is.

Concrete tips (17) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Duidelijke, specifieke feedback en aanmoediging tot herindienen. Soms krijgen lerenden een laag cijfer omdat ze mis begrepen wat van hen werd gevraagd. Zeker in het begin kan het nuttig zijn om lerenden te laten herindienen, om te weten te komen wat ze echt kennen en kunnen, zodra ze de opdracht hebben begrepen.

Concrete tips (18) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Laat toe dat studenten kennis op verschillende manieren aantonen. De cartoon toont op een ludieke manier aan hoe ‘one size fits it all’ in het onderwijs geen rekening houdt met de diverse mogelijkheden van studenten. Hierdoor ontstaan barrières. Bv. niet iedereen in deze cartoon krijgt de kans om te tonen wat hij kan, door de opzet van het examen. Laat toe dat studenten hun kennen, kunnen en het geleerde op verschillende manieren aantonen. cf. focus op sterktes i.p.v. moeilijkheden van de lerende. Bv. via mondelinge presentatie (via poster, prezi, powerpoint,…), geschreven opdracht, meerkeuze-test,… Een geschreven opdracht kan ook nog meerdere vormen aannemen (wetenschappelijke paper, een portret, een blog, …).

Welke doelstelling moeten de studenten behalen? ! Let op: doel ≠ middel Hoe toets je deze doelstelling? Huidige manier? Zijn er struikelblokken aanwezig voor sommigen? Alternatieve manieren om de doelstelling te toetsen?

Concrete tips (19) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Moedig studenten aan om gebruik te maken van ondersteunende technologie en diverse media. Bv. blogberichten schrijven Bv. presentaties online Zodat lerenden accuraat kunnen aantonen wat ze geleerd hebben. Bv. een examen doen, is iets heel anders dan een blog opstellen, een paper schrijven, een bijdrage doen en reageren op items in een discussieforum… Bv. online een presentatie doen is een alternatief voor een life presentatie voor een groep. Ook studenten kunnen gebruik maken van de ICT-tools op de website.

Concrete tips (20) Blogberichten schrijven Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Blogberichten schrijven Blogger en WordPress zijn gratis software waarmee je een weblog kan bijhouden. Je kan berichten plaatsen, waarop andere gebruikers kunnen reageren.

Concrete tips (21) Online presentatie maken Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Online presentatie maken Knovio is een ICT-tool om online presentaties te maken a.d.h.v. PowerPoint presentaties en synchrone beeld- en geluidopnames. Deze kan je maken met een webcam. In de opname geef je uitleg bij de dia’s van de powerpointpresentatie.

B) Actie & expressie (3) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Voorbeeld Vlaams hoger onderwijs – OLOD School en pedagogische psychologie (Lessius Hogeschool) Studenten leren een intakegesprek voeren door rollenspel, bekijken van videofragmenten, uitschrijven van een intakegesprek,… Evaluatie gebaseerd op verschillende zaken. Professor Hilde Raets: opleidingsonderdeel ‘Practicum School en pedagogische psychologie’, bachelor toegepaste psychologie.

C) Betrokkenheid (1) Inspelen op verscheidenheid Doorzetting creëren Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Inspelen op verscheidenheid Doorzetting creëren Waarom is dit belangrijk? Studenten verschillen in betrokkenheid en motivatie. Betrokkenheid (verbondenheid met iets dat belangrijk is voor de student) is essentieel. Als het je gemotiveerd en betrokken bent, dan zet je door, zelfs al is het moeilijk. Wanneer je er niet in slaagt studenten te betrekken, zullen ze meer moeilijkheden ervaren en sneller opgeven.

C) Betrokkenheid (2) Speel in op interesses. Doorzetting creëren. Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Waarom? Affectie Speel in op interesses. Doorzetting creëren. Bied mogelijkheden tot inschatten en bijsturen. Het derde principe gaat over studenten op verschillende manieren proberen te betrekken. Dit is gelinkt met het affectieve netwerk dat bepaalt WAAROM we iets leren. Het evalueert en stelt prioriteiten. Het helpt je kiezen wat belangrijk is

Concrete tips (22) Gebruik gevarieerde didactische methoden. Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Gebruik gevarieerde didactische methoden. Lezing, groepswerk, online opdracht, studiebezoek, klas of online discussie… Bv. online brainstorm De betrokkenheid van studenten kan je o.a. verhogen door de leeromgeving te variëren (gevarieerde didactische methodes…/ Lezing, groepswerk, online opdracht, klasdiscussie,…), door studenten te laten kiezen hoe ze liefst het materiaal bestuderen, door studenten inhoudelijke keuzes te bieden waar mogelijk, … Door deze opties duidelijk te vermelden in de cursus kan je betrokkenheid al aanmoedigen. Actieforum biedt de mogelijkheid om makkelijk en volledig gratis een forum te starten. Je kan online discussies opstarten en beheren.

Concrete tips (23) Online brainstorm Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Online brainstorm Wallwisher is een online tool waarbij iedereen nota’s (digitale post-its) kan posten op een ‘wall’ (online-prikbord/muur). Bv. voor het bespreken van een nieuw idee, feedback geven, mening posten, van gedachten uitwisselen,...De post-its kunnen linken naar afbeeldingen, youtube video’s, presentaties, documenten, websites,... Als docent kan je zelf een ‘wall’ aanmaken en studenten zaken op laten posten, maar studenten kunnen ook zelf eentje aanmaken. De prikborden krijgen een eigen internetadres waarvan de naam voor een deel door de beheerder is te bepalen.

Concrete tips (24) Ondersteuning door peers. Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Ondersteuning door peers. Betrokkenheid kan ook worden verhoogd door ondersteuning door het natuurlijke netwerk aan te moedigen: inhoudelijke of praktische ondersteuning door peers/buddies, partnerwerk, studiegroepen,… Toegepast op lesmateriaal, kan je bv. de notities van studenten beschikbaar maken voor iedereen. Op die manier wordt ook de inhoud nog een keer op een andere manier aangeboden (cf. representatie) en vermindert de nood aan een schrijftolk voor individuele studenten. Op de University of Georgia hebben ze voor het opleidingsonderdeel computerwetenschappen een systeem van peer note taking ingevoerd. De resultaten waren erg positief: Studenten scoorden beter Studenten vonden de verhoogde interactie fijn Studenten vonden zelf dat hun notitievaardigheden verbeterd waren. Bovendien is dit een voorbeeld van UDL die weinig kost en gemakkelijk ook in grote groepen kan worden geïmplementeerd. Artikel: Group Note-Taking in a Large Lecture Class: Design, Implementation, and Evaluation of a Low-Cost Universal Design Practice. Geraadpleegd op 17 juni, 2012, terug te vinden op http://cs.uga.edu/~lamarca/files/groupNoteTakingLargeLectureClass.pdf. In het artikel kan je meer lezen, bv. over de specifieke opdracht die de studenten kregen. Het artikel is online beschikbaar voor mensen die meer informatie wensen.

Concrete tips (25) Bied mogelijkheden tot inschatten en bijsturen. Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Bied mogelijkheden tot inschatten en bijsturen. Bv. Voorbeeldexamenvraag, zelftest opnemen per hoofdstuk in je cursus, in de leeromgeving, aan het einde van elke les,... Studenten kunnen zichzelf zo testen op hun kennis en inschatten waar ze ‘staan’.

C) Betrokkenheid (3) Voorbeeld Vlaams hoger onderwijs: Opleiding Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Voorbeeld Vlaams hoger onderwijs: Opleiding Pedagogiek van het jonge kind (Karel de Grote-Hogeschool) Studenten hebben een groeiportfolio met verslagen van hun individuele leertrajectbegeleiding. Persoonlijke leeruitdagingen, reflecties, vooruitgang,… komen ook in dit portfolio. Lien Werckbroeck: opleiding pedagogiek van het jonge kind. My Digital Me is een gratis online portfolio waarin een student kan reflecteren over zichzelf, wat hij kan, kent en wil en dit door een sterkte-zwakte analyse te maken. Op basis van het resultaat van deze analyse kan men zich baseren om persoonlijke doelen te formuleren en zo  een eigen persoonlijk ontwikkelplan op te stellen.

Waar ben ik fier op? Wat wil ik graag anders? Denk aan de lessen die je geeft. Zijn de studenten bij alle lessen even gemotiveerd? Zijn alle studenten betrokken? Op de gele post-its schrijven we waar we fier op zijn in onze lessen. Wat loopt er goed en waar krijgen we complimenten of goede feedback over? Waar zijn studenten geïnteresseerd, gemotiveerd, betrokken,… Op de roze post-its schrijven we op wat je graag anders wilt in je lessen. Dingen die soms moeilijk lopen, waar je nog op zoek bent naar hoe het beter kan, betere methodieken of technieken, dingen die je dus graag anders zou zien.

Kritische opmerkingen (1) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen Toegankelijk onderwijs vraagt om samenwerking. Om toegankelijk onderwijs voor iedereen te realiseren is het belangrijk gemeenschappelijke doelen te identificeren voor alle studenten. Het onderwijspersoneel moet samen de verantwoordelijkheid nemen om deze doelen te bereiken. Samenwerking is nodig.

Kritische opmerkingen (2) Inhoud Wie zijn jullie? Iedereen is anders Universal Design Universal Design for Learning A) Informatie aanbieden B) Actie & Expressie C) Betrokkenheid Kritische opmerkingen UDL sluit individuele hulpmiddelen, redelijke aanpassingen,… niet uit! Universal Design zorgt ervoor dat minder ad hoc individuele aanpassingen nodig zijn. Dit betekent niet dat er geen aanpassingen, ondersteuning, hulpmiddelen,… meer nodig zijn. Denk maar aan iemand die een rolstoel gebruikt, en zo kan gebruik maken van een universeel toegankelijk gebouw. Vaak zijn beide dus nodig voor de praktijk! Bijzondere faciliteiten, individuele aanpassingen vallen onder het recht op redelijke aanpassingen. Naast die individuele maatregelen is het belangrijk om in te zetten op het universele, om vooraf bij het ontwerp rekening te houden met diverse studenten i.p.v. aan retrofitting te doen. Iedere keer we als docent een individuele maatregel toepassen, is het belangrijk na te gaan hoe we dit in de toekomst kunnen vertalen naar een universele maatregel. Bv. Wanneer iemand vraagt naar een Word-versie van een document, om het lettertype nog te kunnen vergroten, kunnen we ons afvragen of we dit inderdaad niet aan iedereen kunnen bezorgen. Er zijn studenten die graag markeren in hun digitaal document, schema’s en afbeeldingen toevoegen… Bv. Een student op een onderwijsinstelling moest omwille van zwangerschap plat liggen. Ze kon niet aanwezig zijn in de les. De lessen werden voor deze student opgenomen. De docent bedacht dat dit wel interessant moest zijn voor alle studenten. De opnames werden aan alle studenten ter beschikking gesteld.

Schrijf het meest inspirerende idee op je groene post-it en plak het op je bureau, in je agenda,… (een plek waar je vaak de post-it zal zien). Je kan je inspirerende idee ook op een digitale post-it plakken dat verschijnt wanneer je je computer opstart (plaknotitie).

Bron: http://www. education. uiowa Aan de Universiteit van Iowa, VS, liep een project waarbij een lesgever gecoacht werd om één van zijn opleidingsonderdelen meer UDL te maken. Hieraan werden een reeks van video-opnames gekoppeld, waarbij je kan zien hoe de prof zijn lessen voorbereid, hoe hij in de klas les geeft en hoe hij er ook over reflecteert. Studenten gaven na de lessenreeks ook hun feedback op deze UDL-lessen. Het filmpje toont de feedback van de studenten op de UDL-cursus Samenvatting (enkele interessante elementen): Gemakkelijker toegang info, bv. via internet. Verschillende formats, cf. verschillende leerstijlen. Ondertitelde video voor velen nuttig. Betere voorbereiding door presentaties op voorhand. Notities Smartpen: betere focus, herbeluisteren, notities,… … Transcript: From the instructor's standpoint the implementation of Universal Design for Learning Principles in this class seemed to be a success. However, the real measure of success depends on what the students thought. After this class, several students sat down to share their opinions on many different aspects of the class. Noel's overarching goal was to create a more learner centered environment that reached everyone's strengths. The students felt that he did this by varying methods of instruction and using tactics as such group work and role play instead of just lectures. Role plays were particularly effective for kinetic learners. I really like role plays because, I'm more of a kinetic learner I learn by doing and most classrooms are not geared toward that at all, it's either visual or hearing there's not a lot of doing and I really like having things to do. Others felt that the easy access to information lead to a more learner center environment. It's much more geared toward the convenience for the learner, so that, you know, your information is always out there on the web we can, you know, go through icon. So I thought it was much more learner based. Also, having information in different formats was helpful to students with different learning styles. You know it's useful to people with disabilities, but we all, to varying degrees, use different styles of learning, while we're learning. And so even, you know I consider myself a person who can learn through a lot of different medias, having it all of those, really enriches the experience I think and really makes, makes the information that much more accessible to me. As part of varying instruction, Noel also showed several captioned videos. Students who didn't originally think this would be helpful, ultimately ended up benefiting from it. Closed captioning, I was surprised does help a little Because it's hard to know that you didn't hear what was being said because you didn't hear it. And so I do like closed captioning, at first I didn't like having to read what people are saying because it's different. They kind of shorten what is being said. But I think it can really help, having to get information in two different formats at the same time. Closed captioning's benefits for students with disabilities is obvious. But it can also for students' who's primary language is not English. To people that speak another language, it will be very helpful to have the closed caption and you can read, in case that you miss something. In terms of class products, students appreciated receiving PowerPoints and class outlines ahead of time, as they help them prepare for class and they act as valuable reference tools. It was very helpful because not only did it make it easier to be more prepared for class ahead of time it was, makes it easier to go back and do sporadic, quick little checks. The most popular addition of the class was the provision of class notes through the use of the SmartPen. Which students felt allowed them to focus more of their attention in class. I've found that I take much fewer notes with the SmartPen, which for me is actually good, because sometimes you get so caught up in the writing and keeping track of that stuff that you don't get the here and now of what is being said in the lecture. They also appreciated having a means to go back and listen to previous information. Then when you can go back to hear exactly what was said at that time, then that's so much better. Although this method of note taking is designed to benefit all students, it especially helps students with disabilities to obtain success in a class without the need for accommodations. I have a hearing loss and so I am unable to take notes for myself and having a copy of the notes online helped a lot A common concern with providing lecture notes using the SmartPen is that students would begin skipping class, but the students in this class didn't really see that as a concern. But you get a lot more when you come to class and I don't see that being a big problem in a small class. Throughout the class, students quickly picked up on how the concept of Universal Design for Learning can help students with various learning styles. One of the students best summed up the theory of Universal Design for Learning with this following observation, on how it helped people in this class and impact it could have on others. Like she said having things available in different formats really just makes learning much more accessible to people who learn differently. In the past, you know, if you could read or take notes you could do well in school, but if you couldn't do those things, well you were labeled, you were labeled. You were labeled as not being able to learn. And um, there are a lot of very bright people, who I have known in my life, who are not living up to the potential that they feel they could be. Because when they were going to school they didn't learn the way that the teachers expected them to learn. So it really held them back a lot.

Meer informatie? E: info@siho.be T: 0032 473 59 09 72 www.siho.be www.cast.org