Seksualiteit, autisme, verstandelijke beperking, sociale veiligheid Hoe moet dat nu? Seksualiteit, autisme, verstandelijke beperking, sociale veiligheid Zitten en staan mezelf voorstellen Ouders Familie Begeleiders Onderwijs Behandelaars P.v.Doorn 30-11-2013

Autisme en seksualiteit Hoe moet dat nu? Inleiding Seksualiteit Sociale veiligheid Autisme en seksualiteit Hoe moet dat nu? P.v.Doorn 30-11-2013

Seksualiteit? Veel gehoord over autisme, over verstandelijke beperking, prikkelverwerking, nu 2 begrippen die we ook moeten definieren namelijk seksualiteit en sociale veiligheid. Aan buurvrouw of buurman links Wat is seks? Waar denkt jouw kind, partner client met autisme bij seks? Zou ook kunnen vragen Hoe beleef jij seks? Wat vind jij belangrijk? En dat kan je ook aan je kind, client, leerling vragen. Doe dat op Papier. Eerst vraag 1 dan vraag 2 weet je dat? Waarom wel of niet? P.v.Doorn 30-11-2013

Seksualiteit is een recht voor iedereen en omvat o.a.: de hoogst haalbare standaard van seksuele gezondheid, inclusief toegang tot seksuele en reproductieve gezondheids- voorzieningen seksuele vorming en voorlichting respect voor lichamelijke integriteit beleving van seksualiteit op een manier die ieder zelf verkiest, zonder normatieve dwang seksuele relaties met wederzijdse instemming het nastreven en vormgeven van een bevredigend, veilig en plezierig seksleven (WHO 2000) Seksuele gezondheid, niet beperking mag bepalend zijn van hoe seksualiteit wordt vormgegeven. Recht op ondersteuning. Toestand van fysiek, emotioneel, mentaal en sociaal seksueel welbevinden (= bio-psycho-sociaal) en niet alleen de afwezigheid van ziekte, dysfunctie of gebrek Hoofddoel van de seksuoloog: bevorderen van SG voor iedereen d.m.v. seksuologische wetenschap. “Sexology is a tool for achieving sexual health!” (WAS) P.v.Doorn 30-11-2013

Biopsychosociaal model Lichaam, biologische ontwikkeling Cognitieve ontwikkeling Psychische ontwikkeling Sociale mogelijkheden De mens en zijn eigen context Lijf normaal, volwassen, medicatie, verslaving etc wat doet men op seksueel gebied. Cognitief VB, taalontwikkeling, taalbegrip, hoe leert de persoon? Wat weet men? Klopt dat? Psychisch bijkomende problemen zoals ass, emotionele ontwikkelingsleeftijd past gedrag bij leeftijd? Snapt men eigen problemen en acceptatie. Sociaal ervaring, contacten, partner? Wensen op seksgebied? Relatiegebeid, P.v.Doorn 30-11-2013

Sociale veiligheid Ook een begrip wat even uitgelegd moet worden, nu aan andere buurman?vrouw P.v.Doorn 30-11-2013

Sociale veiligheid Onder de term sociale veiligheid wordt verstaan de bescherming of het zich beschermd voelen tegen gevaar dat veroorzaakt wordt door of dreigt van de kant van menselijk handelen in de openbare ruimte. Toelichting bij de definitie: “de bescherming”: bescherming door maatregelen die bescherming bieden tegen gevaar. “het zich beschermd voelen”: de subjectieve veiligheid ofwel gevoelens van (on)veiligheid. Deze gevoelens zijn beïnvloedbaar d.m.v. gerichte communicatie, maar staan vaak los van de objectieve veiligheid. “tegen gevaar”: gevaar is de kans slachtoffer te worden van incidenten. De registratie van incidenten naar tijdstip en locatie geeft een beeld van de objectieve veiligheid. “dat veroorzaakt wordt door of dreigt van de kant van menselijk handelen”: hierdoor worden oorzaken als natuurgeweld, constructiefouten en dergelijke uitgesloten. “in de openbare ruimte”: bijvoorbeeld op de openbare weg, in het voor een ieder toegankelijk openbaar vervoer (inclusief haltes en stations) en openbare gebouwen, zonder een uitspraak te doen over publiekrechtelijk of privaatrechtelijk gebied. Voorbeelden van incidenten zijn agressief gedrag (schelden, beledigen, spugen, slaan, vechten, bedreigen, met voorwerpen gooien, met wapen dreigen en aanvallen), brandstichting, vandalisme, openbare dronkenschap, diefstal, verkoop en gebruik van verdovende middelen, bedelen, treiteren, aanranding, verkrachting, zelfmoord, moord en terreuraanslagen. Enkele zaken die niet rechtstreeks onveiligheid geven maar wel overlast, en soms ook wel een gevoel van onveiligheid, omdat bij een persoon die zich onaangepast gedraagt de kans groter is dat deze in bepaalde situaties ook agressief wordt (bijvoorbeeld als men er wat van zegt): het aanbrengen van graffiti, geluidsoverlast door radio's of walkmans, vervuiling door etenswaren, papier, verpakkingsmaterialen, vuile schoenen op de bank, meerdere plaatsen innemen en weigeren de extra plaats(en) vrij te maken voor mensen die daardoor moeten staan, urineren of poepen op een andere plaats dan een toilet of urinoir, roken op plaatsen waar dat niet is toegestaan. Ook op zichzelf onschuldige zaken geven soms al dit gevoel, zoals rondhangen, voeten op de bank zonder deze te bevuilen, het op straat of in een park buiten een horecaterras drinken van een alcoholische drank. Om rondhangen te verplaatsen naar een meer geschikte plek worden soms speciale hangplekken ingericht. zich beschermd voelen tegen gevaar openbare ruimte P.v.Doorn 30-11-2013

Sociale veiligheid Als slachtoffer/gebruikt worden Als initiator/pleger/gebruiker Als slachtoffer Wilma die misbruikt wordt door haar broer, ook ass, en zijn vrienden. Eline, met Down en ASS, die elke man die ze tegenkomt vraagt om verkering en regelmatig ongewenst wordt benaderd Joep zo blij dat hij eindelijk een vriendin heeft die seks met hem wil dat hij zijn hele spaargeld aan haar overmaakt. Greet die, als ze over straat loopt vaak wordt aangesproken door mannen, die haar van alles beloven maar na de seks meestal verdwijnen. Patrick die in de speeltuin wordt betast door, in een speeltuig door zijn medeclient met wie hij op uitstapje is. Initiator: Jan opgepakt omdat hij buiten staart naar vrouwen, die bang voor hem zijn. Felix komt altijd te dichtbij, zodat hij als meeerder klappen heeft gehad Vera vraagt wat ze denkt dus eerste afspraak, wil je met me neuken? Gerrit die seks heeft met kinderen als hij de kans ziet. Patrick die zonder vragen een naaktfoto van zijn vriendin op Internet zet, want hij wil een vrouw erbij. Paul die, als zijn begeleidster hem kust omdat ze met zwangerschapsverlof gaat, wil tongzoenen. Linda die verliefd is en een mobiel heeft met abonnement dus elke dag 80 sms stuurt naar de man die haar vriend niet wil zijn. Arjan Om spanning stress te ontladen kijken naar porno, ook kinderporno Onderzoek naar zedendelinquenten wijzen op mogelijk verband tussen psychische problemen oa ass trekken en zedendelichten. Zowel buiten, ook digitaal is buiten als binnenshuis problemen. P.v.Doorn 30-11-2013

Seks en autisme Kenmerken van autisme invloed op seksueel functioneren Communicatie Prikkelverwerking Sociaal gedrag Verbeelding (Kanner) P.v.Doorn 30-11-2013

Een zinnenprikkelend leven Daryl en Marieke Op welk gebied hoort of ziet u hoort u uitspraken die zouden kunnen wijzen op problemen mbt seksualiteit? Communicatie? Sociaal gedrag of verbeelding. En welke problemen dan?? Bespreek met groepje van 3 of 4 Daryl: kinderlijk en biologisch volwassen aan het worden Wil info zoekt op Internet krijgt info over porno wat lichamelijk weer opwindt. Welke route? Zoenen vriendin, pindakaas Seks info ouders, Rigide niet doorleefde. waarden ennormen, nunog te jong, Positief dat moeder zo inzet ook hier. Vaak voor ouders meoilijk. Marieke Verbeelding geen verklaring voor verliefd geeft veel spanning. Van der Gaag zegt openheid. Hoe zit dat bij uw kind/leerling/ client? Laternog Hoe moet dat nu? P.v.Doorn 30-11-2013

Autisme en seks Meeste mensen met ASS zijn seksueel actief Mensen met VB idem Seksuele ervaring masturbatie Ook (sterke) seksuele behoeften en fantasieën Minder seksuele ervaring met partner Wens om seksuele of intieme relatie op te bouwen, volgens eigen context Verschillen mannen en vrouwen (Hellemans, 2004, Emmen 2006) Weinig onderzoek Generaliseren resultaten: ASS is breed, leren van mensen met ass die normaal begaafd zijn. A seksueel kan ook verstandelijke beperking, bijkomende problematieken maar goed functionerend lichaam. Mannen meer ervaring met masturbatie, lichaam uit zich duidelijker. Vrouwen minder ervaring, als seks met partner doen zij wat mannelijke partner wil, lichaam moeiijker te begrijpen. P.v.Doorn 30-11-2013

Autisme en seks Vaker een onduidelijke seksuele identiteit Oriëntatie vaker op ongepaste of onbereikbare partner Meer seksueel ongepast gedrag Zoeken naar specifieke en ongewone prikkels voor opwinding Moeite met het in stand houden van (intieme) relatie Meer gebruik van voorwerpen bij masturbatie Hypermasturbatie (Hellemans, 2004, Emmen, 2005) Begeleiding vreemden, kinderen Homoseksualiteit, biseksualiteit lijkt vaker voor te komen. 13 % tegenover Uitkleden, openlijk masturberen, ongepast lichamelijk contact zoeken Voorbeeld cliënt en wc plopper geen ondersteuning Gebrek aan romantische verbeelding, invoelen Frequent herhaalde pogingen tot masturbatie zonder dat bevrediging bereikt wordt, kan leiden tot agressie en zelfbeschadiging P.v.Doorn 30-11-2013

Autisme en seksuele stoornissen Genderidentiteitsstoornissen Parafalieën Seksueel grensoverschrijdend gedrag (Hellemans, 2004, Gijs 2009) Sterke aanhoudende identificatie met het andere geslacht, voortdurend niet op hun gemak voelen bij het nadere geslacht Parafalieen afwijkende seksuele fantasieen impulsen of gedragingen, transvestisme dragen van kleren andere sekse, fetisjisme seksuele interesse voor niet levende objecten, voeten zoofilie voor dieren en pedofilie. Grensoverschrijdend gedrag: Onderzoek naar zedendelinquenten, ik kom vaak tegen gedrag vanuit alleen gelaten, onwetenheid, spanningsregulatie, of juist spanning opwekken bij groepsleiding is checken veiligheid. Hoe gedraag jj je? gewoon willen zijn, erbij horen, Teveel mogelijkheden zoals toegang tot onbeperkt Internet, en telefoon en tv. Aandacht willen en seks erbij nemen Alleen zijn en geen ondersteuning op dit gebied. Echt gewetenloos gedrag komt voor. Veroordelingen of bewezen schuld ook. P.v.Doorn 30-11-2013

Mogelijke verklaring Ontwikkelingsachterstand Pseudo-deviantie Sociale stoornis Gebrek aan verbeelding Repetitief en stereotiep gedrag Hyperfocus:detail denken Gebrek aan schaamtegevoel Stoornis van de communicatie Verklaard niet dat ongepast gedrag ook bij mensen met ASS en normaal IQ voorkomt Pseudodeviantie: afwijkend gedrag ontstaat bij personen met ontwikkelingstoornissen, die leven in een omgeving waar gepaste sekuele kennis niet wordt aangeboden en waar ontw. Van relaties niet wordt ondersteund (bijv. instelling) Sociale stoornis die kern uitmaakt van ASS; gebrek aan sociale en emotonele wederkerigheid, gebrek aan sociale vaardigheden en perspectiefwaarneming. Missen van normale sociale leerervaringen Gebrek aan verbeelding; zou een verklaring kunnen zijn van het gebruik van voorwerpen bij masturbatie Repitieve en stereotype gedrag onderdeel van beeld ASS: a. een al bestaande fascinatie voor een stimuli of voorwerp kan tijdens de puberteit een seksuele lading krijgen. (ook een verklaring voor het gebruik van een voorwerp tijdens masturbatie) een preoccupatie kan een seksuele inhoud krijgen, bijv het voortdurend stellen van seksuele vragen. Seksueel gedrag net als ander gedrag kan geritualiseerd worde niet begrijpen dat gedrag aan een bepaalde context is gebonden. Mogelijk ook een verklaring voor orientatie door detaildenken kunnen mensen niet vallen op de persoon maar bijv op een bepaald kapsel Waardoor deviant gedrag schijnbaar meer voorkomt omdat mensen hun afwijkend gedrag niet verbergen. Letterlijk begrijpen van taal geen dynamiek zien in een statisch verhaal, anders begrijpen van taal P.v.Doorn 30-11-2013

Hoe moet dat nu? Erkennen Vragen Voorlichten Ondersteunen Begeleiden Informeren Vraag van de moeder van Daryl breder maken. P.v.Doorn 30-11-2013

Kortom POS P.v.Doorn 30-11-2013

Visie Zeker seksuele interesse Weinig kennis en ervaring Grote afhankelijkheid van omgeving Preventie van verkeerd gedrag door duidelijkheid en ondersteuning Veiligheid in openbaar begint binnenshuis MOGELIJKHEDEN!! Bieden van duidelijkheid in wel en niet. P.v.Doorn 30-11-2013

Proactief begeleiden naar een gezonde emotionele en seksuele ontwikkeling Voorleven, rolmodel zijn Toevallig voorlichten Structureel voorlichten Proactief, nu meestal reactief, er moet iets gebeuren wat fout is, ontregelt, schokt, crisis. Je moet heel gek doen om aandacht te krijgen voor een heel gewoon levensgebied/ thema. Start Wie heeft er voorlichting gehad? Wat is belangrijkste boodschap die u heeft meegekregen? Wat is belangrijkste niet uitgesproken boodschap die u heeft meegekregen? Uitleg 3 vormen Hoe moet iemand met VB en ASS deze boodschappen horen? Begrijpen? Aanvoelen? P.v.Doorn 30-11-2013

Voorlichting Kennis bijbrengen (Ondersteunende) communicatie mogelijk maken Gevoelens verduidelijken Steun geven Waarden en normen expliceren Vaardigheden aanleren Risico lopen en bescherming bieden komen aan de orde Positief waarderen van soloseks. Wel of geen FB pagina. En afspraken over seks van Geert. Kijken Vragen daarover?? P.v.Doorn 30-11-2013

Tips bij voorlichting Begin op tijd (proactief versus reactief) Enkelvoudig taalgebruik Ben expliciet Check regelmatig of persoon de info of afbeelding begrijpt Doseer informatie Geef visuele ondersteuning Aandacht voor gevoel en emotie Herhalen of opnieuw Leeftijd, levensfase, life event Woorden voor geslachtsdelen Uitleg romantiek, tl buizen Overwin uw schroom, schakel anderen in als u het niet kunt, ouders, begleiders ken de compentiets maar ook eigen grenzen. Algemene aanpak over deze persoon moet al bekend zijn. Niet probleem met seks is bepalend, in praktijk wel, P.v.Doorn 30-11-2013

Vragen? P.v.Doorn 30-11-2013

seksuologie@lunetzorg.nl www.sense.info www.seksualiteit.nl www.steffie.nl www.ouders.nl www.begrensdeliefde.nl www.edusex.nl Paulien van Doorn, B Social work/VO/seksuoloog NVVS P.v.Doorn 30-11-2013