Wat kunnen we leren van andere regio’s over krimp? Congres Stad en Land Presentatie Leo van Wissen 3-4-2017 Wat kunnen we leren van andere regio’s over krimp? Leo van Wissen* & Marieke Harkink** * FRW-RUG en NIDI Den Haag ** Bureau PAU Groningen

Vanmiddag: Leo: Urbanisatie wereldwijd Ervaringen in de VS met ontwikkelingen op het platteland Een nadere kijk op 3 Europese regio’s N-O Schotland (Aberdeen) Nord Pas-de-Calais Brandenburg

Vanmiddag: Marieke: Welke maatregelen zijn getroffen in deze 3 regio’s? Hoe hebben overheden, samenwerkingspartners en andere belanghebbenden dit opgepakt?

Ervaringen in deze drie regio’s gebaseerd op rapport PAU/FRW/NIDI: Beleidsaanpak krimp in het buitenland (Te downloaden op de site van het KKNN)

Urbanisatie wereldwijd De toekomstige groei van de wereldbevolking vindt bijna uitsluitend in de steden plaats

Bevolkingsontwikkeling in de wereld naar stad en platteland 1950-2050 Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

2025 2009 1975

Onderscheiden naar ontwikkelde en ontwikkelingslanden Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

In Europa Bevolkingsgroei in Europa 2010-50: + 50 miljoen in de steden -150 miljoen op het platteland Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

In Nederland Bevolkingsgroei in Nederland 2010-50: + 2.2 miljoen in de steden -1.4 miljoen op het platteland Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

Urbanisatie is een universeel proces: In de tijd: economische ontwikkeling betekent urbanisatie Middeleeuwen, industriële revolutie Wereldwijd: in ontwikkelde èn ontwikkelingslanden In China: 1989 33M rurale migranten in steden in 2008: 245M

Rurale ontvolking in de VS Trends al duidelijk sinds midden van de 20e eeuw Migratie is de motor van urbanisatie en ontvolking In de VS verhuist men ruim 2 maal zo veel als in Nederland

Rurale ‘turnaround’ in de VS? Tijdelijke omkering van de trend van ontvolking van het platteland in de VS in 70’er en 90’er jaren Maar dit deed zich vooral voor in: Rurale regio’s in de buurt van metropolitan areas Regio’s met een gediversificeerde economie Regio’s met hogere inkomens

Turnaround door de aantrekkings-kracht van de rurale idylle? Alleen voor sommige bevolkingsgroepen: Rijker Middelbare leeftijden met kinderen Maar dan niet te ver van de steden Of ouderen En dan ook wel perifeer Maar alleen in de meest aantrekkelijke rurale regio’s Dit blijkt ook uit Nederlands onderzoek (Bijker en Haartsen, 2011)

Nederland in zones ingedeeld Bron: Louter, 2008

Rurale regio’s in de VS nu: De ‘besten’ zijn al 1 of 2 generaties geleden verdwenen Huidige bewoners zijn de (klein)kinderen van de achterblijvers toen Arm, laag opgeleid Groot cultuurverschil met de stad Slechte sociaal-economische infrastructuur Grote landbouwbedrijven  beroep van boer vaak niet meer aanwezig

Drie Europese regio’s onder de loupe

Aanpak krimp buitenland In opdracht van BZK / VROM / WWI (n.a.v. IAB) PAU i.s.m. RUG en NIDI Drie onderzoeksvragen: 1. Wat zijn de belangrijkste oorzaken en gevolgen van bevolkingsdaling? 2. Welke maatregelen zijn getroffen t.a.v. wonen, voorzieningen en kwaliteit van de openbare ruimte 3. Op welke manier hebben overheden en samenwerkingspartners dit aangepakt? Drie regio’s in Noordwest Europa

Northeast Scotland Nord-Pas-de-Calais Brandenburg

Verschillende regionale contexten NE Scotland: Energy capital North-Sea olie Industrieel cluster N-P-d-Calais: TGV rail infrastructuur Brussel-Parijs-Londen Herstructurering van een oud industrieel district Structurele verandering door de positie van Lille Brandenburg: veranderende positie van Berlijn door de Wende Regio’s dichtbij Berlijn profiteren Maar verderaf gelegen regio’s in Brandenburg krimpen

1. Wat zijn de belangrijkste oorzaken en gevolgen van bevolkingsdaling?

Demografische ontwikkeling Noordoost Schotland De regio als geheel is geen krimp regio Omslag in de jaren 90 van stagnatie naar groei Voornaamste groeifactor immigratie, veroorzaakt door sterke energiesector Suburbanisatie city (bevolkingsdaling)  shire (groei) Toekomst: meeste prognoses verwachten groei door immigratie Maar grote onzekerheid: eenzijdige economische basis

Bevolkingsontwikkeling en prognose Noordoost Schotland Bevolkingsdaling tussen 1995 en 2003; negatieve binnenlandse migratie Omslag naar groei valt samen met vergroting EU: immigratie vanuit bijv. Polen

Demografische ontwikkeling Nord-Pas de Calais Grote interregionale verschillen. Vooral groei in as Calais-Lille (o.a. komst TGV) en krimpend platteland en steden buiten de as – verouderde industriële structuur. Hoge vruchtbaarheid, maar negatieve binnenlandse migratie. Verouderde industriële structuur biedt onvoldoende mogelijkheden voor (hoger opgeleide) jongeren

Demografische ontwikkeling Nord-Pas de Calais Vanaf 2012 negatieve bevolkingsgroei geprognosticeerd Relatief jonge bevolking (door etnische samenstelling), maar wel sprake van ontgroening (m.u.v. Lille) Vergrijzing iets minder dan rest Frankrijk, maar wel veel vraag naar zorgvoorzieningen

Bevolkingsontwikkeling geselecteerde steden in Nord-Pas de Calais 1968-2006 (Bron: Insee 2010)

Demografische ontwikkeling Brandenburg Echte krimpregio Migratie van Oost naar West en Zuid: Wendeknick Laag geboortecijfer na 1990 door wegtrekken vrouwen: sterfteoverschot is het gevolg. Sterke krimp: daling van 30% verwacht Suburbanisatie in directe ring om Berlijn Verwacht: binnenlandse migratie Brandenburg licht positief door voortzetting suburbanisatie Berlijn.

Hoe recenter de prognose, hoe lager....

Een paar conclusies van deze vergelijking (1) Structurele economische verandering was een voorwaarde voor demografische revival Structurele veranderingen zijn gerelateerd aan globale ontwikkelingen buiten de regio’s Demografische verandering reageerde op economische mogelijkheden, vooral door migratie

Een paar conclusies van deze vergelijking (2) De rol van centrale steden in deze regio’s is cruciaal. Sommige steden groeien, maar niet het platteland In rurale gebieden is het devies: Dealing with decline De eigen bevolking proberen te behouden heeft hier niet gewerkt Jongeren trekken weg ivm opleiding, werk, kansen