© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 De arbeidsmarkt voor hoger opgeleiden: een feest LAC, Groningen, 25 juni 2004 Prof. dr Jouke van Dijk Hoogleraar regionale arbeidsmarktanalyse Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 !?!? Voor wie: • De afgestudeerden? • De werkgevers? • De maatschappij? • De regio?

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Economie - arbeidsmarkt - onderwijs Enorme groei welvaart/productie in de laatste 200 jaar: Verklaring: •± 50%: door meer productiefactoren (arbeid, machines, grondstoffen, etc.) •± 50%: door slimmer produceren / innovaties (kennis - onderwijs!)

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Wat is werken? Volgens Griekse en Romeinse filosofen was werken een vorm van straf die door de goden werd uitgedeeld. Wie niet verplicht werd te werken kon zijn geest ontwikkelen wat als de meest verheffende bezigheid werd gezien: dus onderwijs ipv werk!?!? Economische theorie: werken is niet leuk, je doet het alleen als je er geld voor krijgt. Maar: doe mij een leuke baan, dan hoef ik nooit meer te werken Arbeid als productiefactor en als sociale factor

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Studeren voor kapitaal of ideaal?

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Arbeid als productiefactor •Mens is geen machine •Productiviteit mens onzeker: geen zin, ziek, sportblessure, relatieproblemen •Opleiding - productiviteit – selectie •Life long learning - employability •Om-, her-, bij-, opscholing •Menselijk kapitaal is geen eigendom van het bedrijf en staat niet op de balans (behalve bij voetballers) slavernij?

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Arbeid als sociale factor •Door te werken hoor je erbij •Het is prettig je eigen inkomen te verdienen •Het is prettig nuttig te zijn voor de samenleving of door de samenleving nuttig gevonden te worden •Persoonlijke ontplooiing

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Geld speelt geen rol!

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Soms vervangt status de voorkeur voor een hoger inkomen

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Maar soms gaat het ook samen!

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Meer geld maakt niet steeds gelukkiger Geluk Geld Bron: Veenhoven, EUR Maar: werkloosheid maakt ongelukkig!

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 De regio

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Werkgelegenheidsgroei in % in Noorden en Nederland Bron: PWR/RUG

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Werkloosheidsontwikkeling Noorden versus Nederland Bron: CBS/EBB, WLB

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 !!!

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Rendementen van onderwijs (in procenten per extra jaar onderwijs) Nederland Totaal 5,8 8,5 mannen 5,7 8,0 vrouwen 5,7 9,0 Bron: Oosterbeek, 2000 Door de krappere arbeidsmarkt neemt het rendement toe. Rendement W.O. ca. 40% hoger dan MBO.

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Bruto arbeidsdeelname (2002) naar onderwijsniveau (% per groep) Bron: CBS/EBB, cijfers voor 2002

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Werkloosheid naar opleiding (in % per groep; NWW mei 2004) Bron: CWI

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Geregistreerde werkloosheid (GWL) in % Nederland De werkloosheid is nog steeds laag!

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 ???

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Loont scholing altijd? Nee! Zelfselectie Zelfkennis Selectie aan de poort? Geen studiefinanciering voor Masteropleidingen?

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Bindend studieadvies? Krantenkop: “Bindend studieadvies heeft geen effect” (Parool, 8 juni 2004) Want: studierendementen Leidse studenten bleef gelijk, men deed zelfs langer over de studie Maar: studenten stappen wel eerder over naar een studie die beter bij hun past! Hoezo geen effect? Kans op succes op de arbeidsmarkt is hierdoor veel groter!

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Student en arbeidsmarkt •72% van de RUG studenten heeft een betaalde bijbaan •De helft op het niveau VMBO of lager •Gemiddeld werken ze 11,5 uur voor € 6,30 netto per uur

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Werkloze academici in regio Groningen •Mei 2003: 1530  Mei : + 11% •Grote dynamiek: uitstroom 1230 per jaar •70% is ouder dan 30 jaar •60% is man •Fase 1: 34% / Fase 2/3: 47% / Fase 4: 16% •Wet Werk en Bijstand: afgestudeerden naar de Sociale Werkplaats?

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Kans op een baan hangt af van: •Aantal banen: nieuw + vervanging Noorden 2004: vraag naar academici > aanbod schoolverlaters en fase 1 •Uitwijkmogelijkheden Bijv. geografen: onduidelijk beroepsbeeld bij werkgevers, maar breed inzetbaar en nauwlijks werkloos •Persoonlijke kenmerken en omstandigheden

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 De positie van RUG afstudeerders Alumni monitor 2003 Landelijk RUG Faculteiten Werkloos:4,4% 6,9%1,6–12,9% Zoekduur: 4,3 m 4,1 m 2,7 – 4,8 Loon: € 2287 € 2235 € In Noorden: 1% 42% 24-58%

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Arbeidsmarkt per RUG faculteit (exclusief Godgeleerdheid en Wijsbegeerte) Faculteit loon zoek werk % duur loos Noord Geneeskunde Bedrijfskunde Economie Rechten Geografie & Planol Wis- en Natuurk PPSW Letteren RUG beter dan landelijk

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni Arbeidsplaatsen per km 2 Dunne Noordelijke arbeidsmarkt: geringere loopbaan kansen voor hoogopgeleiden! Magneetzweef- baan vergroot actieradius hoger opgeleiden

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 • De afgestudeerden • De werkgevers • De maatschappij • De regio

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Baten van meer opleiding (1) •Individu (investering in onderwijs loont): – Hoger loon – Minder werkloos – Ontplooiing Maar wordt je er gelukkiger van? Geldt dit wel voor iedereen? •Werkgever: investering in scholing loont door hoger arbeidsproductiviteit •Wie gaat betalen voor onderwijs/scholing?

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Baten van meer opleiding (2) •Voor de maatschappij: – Meer innovaties, hogere welvaart – Goed voor democratie, cultuur etc. Innovatieplatform Balkende: teveel nadruk op technische innovatie, te weinig aandacht voor sociale innovatie We weten precies hoe we uranium moeten verrijken, maar veel minder precies hoe we een kind intellect, moreel, cultureel verrijken. We kennen de halfwaarde tijd van uranium precies, maar weten we ook hoe we de criminaliteit kunnen halveren?

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Hoe zet je kennis om in resultaat?

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Baten van meer opleiding (3) •Voor de regio: – Kan / moet je regionale verschillen in onderwijsniveau wegwerken? – Helpt dit om regionale verschillen in werkloosheid, inkomen etc. weg te werken? – Migratie – braindrain – kip/ei Maar RUG is als grote werkgever en exporteur van afgestudeerden en kennis van groot belang voor de regio!

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Conclusies (1) •Voor het individu is onderwijs een hele goede investering als de opleiding aansluit op talenten en capaciteiten •RUG afgestudeerden doen het goed op de arbeidsmarkt en hebben nauwelijks last van de zwakkere noordelijke economie •Een goed opgeleide beroepsbevolking is noodzakelijk voor regionaal economische ontwikkeling, maar niet voldoende

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 Conclusies (2) •Arbeidsmarktbeleid via WetWerkBijstand: afgestudeerden geen uitkering geven is beter dan ze verplicht te werk stellen •Er is geen braindrain probleem in het Noorden: afgestudeerden zijn vooral een schoon exportproduct •De magneetzweefbaan zal het functioneren van de arbeidsmarkt voor academici in het Noorden verbeteren •Er is meer behoefte aan sociale innovatie dan aan technische innovatie

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 !!!! • De afgestudeerden • De werkgevers • De maatschappij • De regio

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004

© Prof.dr Jouke van Dijk LAC, 25 juni 2004 De arbeidsmarkt voor hoger opgeleiden: een feest LAC, Groningen, 25 juni 2004 Prof. dr Jouke van Dijk Hoogleraar regionale arbeidsmarktanalyse Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen