Kan het nog beter? Wat moderne economische theorie kan betekenen voor de praktijk van ABvM Erik T Verhoef

Inhoud  Anders Betalen voor Mobiliteit: het economisch fundament  Arthur Pigou (1920)  Filebestrijden: een kwestie van dynamisch durven denken én doen  William Vickrey (1969)  De infrafondsen: geld storten = asfalt storten?  Herbert Mohring & Mitchell Harwitz (1962)

Economische basis voor ABvM  Externe effecten: ongeprijsde welvaartseffecten  Milieu, ongevallen, geluid  Congestie: “tijd is geld”  Arthur Pigou (1920): regulerend prijsbeleid  Optimale heffing = marginale externe kosten  Efficiënt  Optimale omvang externe effect  Tegen minimale maatschappelijke kosten bereikt  ‘De gebruiker/vervuiler betaalt’ is rechtvaardig?

“Het” plaatje… Netto welvaartswinst: • Bespaarde kosten (onder MSC) • Minus verloren baten (onder MB) Brandstof etc plus reistijd  VoT

Voorbeeld: CE (2004) “Best case”

Voorbeeld: CE (2004) “Worst case”

Implicaties  Congestie belangrijk thema  Straks meer  Milieuthema  Focus op CO2 wellicht niet gerechtvaardigd  Perfect instrument al beschikbaar: accijns  Is nu ingezet op niveau dat fors hoger is dan marginale schadekosten  Benut mogelijkheden van tijd- en plaatsdifferentiatie door op andere milieuaspecten te differentieren  Heffingen gedifferentieerd naar Euro-klasse en plaats van rijden

De dynamiek van files  Congestie varieert sterk over tijd en ruimte  Voorkeur voor innovatief elektronisch prijsbeleid  … boven brandstofheffingen  … boven louter capaciteitsbeleid  Maar:  Het gaat vooral om variatie binnen de spits  … dus niet alleen tussen spits en dal

Capaciteit

Het water in de trechter verbeeldt de file voor het knelpunt

Stel nu eens…  … constante aankomststroom vóór het knelpunt  gelijk aan de uitstroom (dus: de capaciteit)  Dan:  evenveel passages in dezelfde tijd, maar zonder file  zelfde aankomsttijd voor iedereen  kortere reistijden voor iedereen

Waarom…  … zien we elke dag die verspillende file dan weer?  Vickrey (1969)  File als evenwichtsherstellend mechanisme  Dynamisch evenwicht tussen  Reistijdkosten  Tijdstipkosten  … anders zou iedereen degene willen zijn die om 9:00 aankomt…

Vickrey (1969)  Tijdsafhankelijke heffing voorkomt zo’n file  Leidt tot instroom gelijk aan de capaciteit  …en leidt tot welvaartswinst  Effecten heffing (verschillen met Pigou)  Alleen vertrektijden veranderen (iedereen later!)  Aankomsttijden veranderen niet  Evenveel weggebruikers als zonder heffing

Vickrey-heffing voor Coenplein

Vickrey en argumenten tégen spitsheffingen  “Mensen hebben geen alternatief”  Hoeft ook niet: evenveel weggebruikers mét als zónder heffing  “Mensen kunnen niet op een ander tijdstip reizen, want zitten vast aan werktijden”  Aankomsttijden op werk veranderen niet

Dus:  Tijdsdifferentiatie heffingen van groot belang voor de efficiëntiewinsten  Continu variërend binnen de spits, net als de lengte van files nú  De mogelijke variabiliteit is een groot voordeel t.o.v. alternatieve instrumenten  Accijnzen…  En… capaciteit

Prijzen én capaciteit?  Een optimaal wegennet is onder bepaalde omstandigheden precies zelf-financierend (Mohring & Harwitz, 1962)  Potentiële voordelen van toepassing:  Efficiëntie  Transparantie in financiering  Transparantie in besluitvorming rond aanleg van nieuwe wegen

Dus: infrafondsen zijn een dubbelslimme zet?  Tenminste 4 “vertaalproblemen” van theorie naar praktijk 1. “Bepaalde omstandigheden”: neutrale schaaleffecten in infrastructuuraanbod  Empirie uit VS lijkt bemoedigend, maar nooit goed bekeken in NL

Vertaalproblemen (2) 2. Aan de heffingenkant: alleen opbreng- sten van het “congestiedeel” van de heffing heffing zijn relevant  Dus niet die van het milieudeel, het ongevallendeel, etc.

Vertaalproblemen (3) 3. Aan uitgavenkant: het gaat om de jaarlijkse kapitaalkosten (“rente en afschrijving”), niet om investeringskosten  Dus: niet een advies om heffingsopbrengsten om te zetten in extra capaciteit  Verwar investeringsuitgaven niet met kapitaalkosten!  En let op: een groot deel van de heffingsopbrengsten betreft de kapitaalkosten van bestaande capaciteit

Vertaalproblemen (4) 4. Wegen zonder congestie?  Geen congestieheffing –> geen zelffinanciering  Reden: ondeelbaarheid minimale capaciteit  Kortom: nogal wat vragen liggen open, maar weinig reden om aan te nemen dat mechanische oormerking tot efficiënte uitkomst leidt

Wat is wijsheid?  Wellicht:  Voorwaardelijke oormerking  Opbrengsten km-heffingen geoormerkt voor weginfrastructuur in regio van opbrengst…  … mits daar projecten zijn met positief baten- kosten saldo (Duivesteijn, “OEI”)  Anders: andere bestemming  Voorkom…  Mechanisme van “over-investeringen”  Mechanisme van “onder-prijzing”

Conclusie  Economische wetenschap heeft betekenisvolle inzichten voor ABvM opgeleverd, die nog niet de praktijk gehaald lijken te hebben  Stellingen  Vickrey heffingen verdienen een goede kans  Oormerken moet voorwaardelijk op positief baten- kosten saldo zijn  Milieudifferentiatie kan efficienter: niet op CO2