Jan-Paul van den Berg Revalidatiearts Oncologische Revalidatie ‘Oncologie in perspectief-100 jaar grensverleggend’ Jan-Paul van den Berg Revalidatiearts

Oncologische Revalidatie Programma 1. Richtlijn Oncologische Revalidatie: 3 pijlers: signaleren-indiceren-behandelen 2. Casus bespreking

Relative survival according to period of diagnosis All forms of cancer (18 years and older)

Incidentie en gevolgen van kanker(behandeling) Incidentie: 90.000 patiënten/jaar (2010) 700.000 mensen leven met kanker en de gevolgen (2015) 4% van de Nederlandse bevolking Korte en lange termijn gevolgen: Fysiek (o.a. conditieverlies en spierkrachtvermindering) Psychisch (b.v. angst en depressie) Sociaal (b.v. verstoring relaties, arbeidsongeschiktheid) Vermoeidheid (70-100% van patiënten) Negatief effect op: dagelijks functioneren, participatie in arbeid/maatschappij, kwaliteit van leven

Herstel & Balans, revalidatieprogramma sinds 1996 Doelgroep: Patiënten, alle typen kanker, na curatieve behandeling zicht op herstel, verminderd functioneren/welzijn, restklachten Doel: Kwaliteit van leven verbeteren, minder restklachten Optimaal herstel: fysiek, psychisch en sociaal Programma: Groepsrevalidatie met individuele differentiatie Fysieke training + psycho-educatie + lotgenotencontact

Ontwikkelingen oncologische revalidatie Meer dan 65 locaties Herstel & Balans in Nederland en België Sinds 2009 erkenning van CVZ als verstrekking via basisverzekering Herstel & Balans was aanzet tot vakgebied oncologische revalidatie

De multidisciplinaire richtlijn oncologische revalidatie 2011 Waarom een nieuwe richtlijn? Richtlijn brug tussen oncologie en revalidatiezorg? Zorg op maat voor iedere kankerpatiënt

Richtlijn oncologische revalidatie Na afloop behandeling: (evidentie) Langdurige (vaak ernstige) vermoeidheid > 50% Depressie, angst (30-50%) Algemeen slechtere lichamelijke gezondheidstoestand Verminderd fysiek functioneren > 50% en conditieverlies (80-100%) 30 % van de kankerpatiënten is niet in staat te werken door de gevolgen van de kanker(behandeling) In palliatieve fase: Pijn, vermoeidheid, zwakte, energiegebrek

Beslisboom Oncologische revalidatie

Distress en de Lastmeter

Definitie distress De last die kankerpatiënten kunnen ervaren op emotioneel, sociaal, praktisch en levensbeschouwelijk gebied en tengevolge van lichamelijke problemen kan samengevat worden in de term distress

Distress Kanker en behandeling geven: 1. Lichamelijke klachten. 2. Angst, onzekerheid, somberheid, wanhoop en aantasting van het gevoel van eigenwaarde en controle. 3. Sociale gevolgen bijvoorbeeld wanneer de patiënt eenzaam en/of afhankelijk raakt. 4. De confrontatie met kanker kan leiden tot een existentiële crisis.

Signaleren van distress Het tijdig herkennen van distress bij patiënten die tijdens het ziekte- en behandeltraject problemen ontwikkelen Belangrijke rol primair behandelaar: Systematische signalering in diagnostische fase, tijdens behandelfase, in opzet curatieve fase en ook in de palliatieve fase

Lastmeter Hulpmiddel bij het gesprek, het bied structuur en handvatten om gezamenlijk met de patiënt de problemen te bespreken, te bepalen of er behoefte aan extra zorg bestaat en wie deze zorg het beste zou kunnen verlenen. Het instrument vervangt niet de essentie van het in gesprek blijven met de patiënt over ervaringen en behoeften, integendeel, zij kan daarvan juist een goede basis vormen.

Meetmomenten Het verdient aanbeveling om signalering de eerste keer te laten plaatsvinden in de periode vlak nadat de patiënt de diagnose kanker heeft gekregen.  Vervolgmomenten voor signalering zijn:  I. Tijdens de behandeling: aan het begin en het einde van elke vorm van behandeling en/of elke 3 maanden wanneer het een langdurige behandeling betreft,  II. Tijdens de controleperiode: bij elk controlebezoek maar niet vaker dan elke 2 of 3 maanden,  III. De laatste keer bij het afsluiten van de controlefase en overdracht naar de eerste lijn.    Het inlevermoment is het bespreekmoment.    Inzicht in de juiste verwijsmogelijkheden 

Beslisboom Oncologische revalidatie

Aanvullende signaleringsinstrumenten VAS vermoeidheidsschaal CES-D : meten symptomen van depressie PSK : functionele status (activiteitenniveau) van de individuele patiënt bepalen.

Wanneer verwijzen naar Oncologische Revalidatie? 1. Lastmeter >5 2. Hulpvraag 3. Afwijkende CES-D, VAS en PSK 4. Meervoudig en complexe problemen, combinatie van somatische, sociale en psychische klachten

Aanbevelingen:Intake en evaluatie Gestructureerde intake door revalidatiearts met expertise oncol. revalidatie: 1. doelen vaststellen 2. programma op maat selecteren 3. revalidatie behandeling Gebruik op indicatie testen, vragenlijsten Gebruik gevalideerde meetinstrumenten effectevaluatie

Revalidatie tijdens curatieve behandeling (stabiliseren functioneren) Bespreek bij elke patiënt fysieke training/inspanning tijdens behandeling Vorm en intensiteit training vaststellen in overleg met patiënt Krachttraining is zinvol (behoud spiermassa) Stimuleer: Nederlandse norm gezond bewegen

Revalidatie na curatieve behandeling (Herstel van functioneren) Aerobe training met tenminste matige intensiteit Progressieve spierkrachttraining met tenminste matige intensiteit Cognitieve gedragstherapie bij ernstig vermoeidheid langer dan 1 jaar na afronding kankerbehandeling

Revalidatie in palliatieve fase (Optimaliseren kwaliteit van leven) Persoonlijke doelen / voorkeuren patiënt centraal Bijhouden klachtendagboek aanbevolen Streven naar: Preventie/behandelen symptomen Optimaliseren kwaliteit van leven Behoud van fysieke functies

Revalidatie is zinvol Diverse proefschriften in NL laten positieve effecten zien van revalidatie programma’s op: 1. Uithoudingsvermogen 2. Spierkracht 3. Kwaliteit van leven 4. Vermoeidheid Van Weert 2007, May 2008, Korstjens 2008, de Backer 2010, Velthuis 2010

Maar… (nog) niet vanzelfsprekend Beperkte verwijzing naar Revalidatie +- 25 % van de patienten is geindiceerd voor revalidatie; groot deel revalideert niet Systematische signalering en behandeling van restklachten ontbreekt (Richtlijn Herstel na Kanker 2011) Richtlijn Oncologische Revalidatie (systematische bundeling van evidentie, concrete aanbeveling voor de praktijk)

Management functie 32 uur p/wk Casus Mevrouw B Geboren 1962, (50 jaar) Gehuwd, 3 kinderen.( 18,16,12 jr) Eengezinswoning Tennist 2 keer per week Management functie 32 uur p/wk

April 2011 hemicolectomie ivm coloncarcinoom Casus Mevrouw B April 2011 hemicolectomie ivm coloncarcinoom P.O. 8 CAPOX chemotherapie Ernstig vermoeid, polyneuropathie klachten handen & voeten, gedeprimeerd en emotioneel labiel Premorbide: actieve vrouw; tennist en fietst regelmatig, combineert werk en huishouden zonder problemen,emotioneel stabiel

Verwijzing door internist naar revalidatiearts Last thermometer 8: veel last gehad in afgelopen week van klachten op lichamelijk, emotioneel, sociaal en praktisch gebied. Aanvullende signalering: depressieve klachten, hoge VAS vermoeidheidsschaal en patiënt specifieke klachten lijst Verwijzing door internist naar revalidatiearts

Intake revalidatiearts Gewicht in afgelopen 2 maanden verminderd van 70 kg naar 63 kg (1.75 m lang) - Kracht BE/OE verminderd (rechts lichte voetheffers-parese) - Gevoelsstoornissen handen/voeten: instabiliteit met lopen Hb 7,9 Depressief, onzeker, emotioneel Indicatie voor individueel oncologisch revalidatieprogramma (curatief)

1. Fysieke belastbaarheid verbeteren, afname Doelstellingen: 1. Fysieke belastbaarheid verbeteren, afname vermoeidheidsklachten (fysiotherapie) 2. Goede energie verdeling over de dag en week middels energie-coaching (ergotherapie) 3. Depressie onderzoek, begeleiding verwerking, hanteren adequate copingstijl en inventarisatie stresserende factoren (psycholoog, maatschappelijk werk) 4. Begeleiding bij werkhervatting (mw, et) 5. Diëtist: intake, streven naar gewichtsstabilisatie

Resultaten na 3 maanden behandeling: 1. Fysieke belastbaarheid grotendeels genormaliseerd, vermoeidheidsklachten af en toe nog, na veel activiteiten 2. Gaat op een adequate manier om met energie over dag en week 3. Stemming is verbeterd, gaat op een goede manier om met de gevolgen van de ziekte 4. Gestart met werkhervatting op therapeutische basis 5. Gezonde voedingsintake, gewicht is toegenomen Conclusie: geslaagde revalidatiebehandeling Nabehandeling geen; wel sportadvies.

Conclusies Oncologische revalidatie is onderdeel van het gehele zorgtraject van de oncologische patiënt: startend in de behandelfase, doorlopend in herstelfase en palliatieve fase. Doel: Het verbeteren van de kwaliteit van leven van patiënten met kanker en het bevorderen van lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn. Belangrijke rol primair behandelaar: signaleren van klachten en bij bestaande hulpvraag doorverwijzen voor intake oncologische revalidatie.

Conclusies Evidence based richtlijn Oncologische Revalidatie Elke (ex)patiënt met kanker krijgt tijdig en op maat oncologische revalidatie  voorkomen / verminderen klachten  verbeteren kwaliteit van leven Samenwerking primair behandelaar Oncologie – Revalidatiegeneeskunde intensiveren

Verwijsmogelijkheid binnen AvL/NKI Polikliniek Oncologische Revalidatie Polikliniek Hoofd-Hals-Revalidatie Polikliniek Neuro-oncologische Revalidatie Toekomst: Oncologisch Revalidatie en nazorgcentrum naast AvL gereed eind 2014