Literatuurstudie: Evidence-based Nursing bij diabetespatiënten Sabine Verstraete Roseline Debaillie Wit-Gele Kruis Vlaanderen

Overzicht Definitie Evidence-Based Nursing Onderzoeksvragen Zoekstrategie Diabeteseducatie door verpleegkundigen vanuit een evidence-based standpunt Verpleegaanbevelingen diabeteszorg in de literatuur Conclusies

Evidence-Based Nursing Wat? EBN is het oordeelkundig gebruik maken van verzamelde resultaten van wetenschappelijk onderzoek bij het nemen van beslissingen voor de individuele patiënt. Waar te vinden? Databanken Pubmed, medline: medische databanken Cinahl, Invert: verpleegkundige databanken

Vragen Wat is evidence-based te vinden over: Educatie van diabetespatiënten type 2. Interventies die verpleegkundigen kunnen helpen bij de educatie van deze patiënten. Verpleegaanbevelingen rond diabeteszorg.

Zoekstrategie Zoektermen: Databases: Diabetes type 2, diabetes mellitus Home care, primary health care Nursing, nursing interventions, nursing management Education, self-management Databases: Pubmed, Medline, Cinahl, Invert Tijdsperiode: 1995 tot en met 2004

Diabeteseducatie Algemeen Evolutie van didactische interventies naar meer ‘collaborative’ interventies: Didactische: geen interactie tussen patiënt en educator. Collaborative: interactie tussen patiënt en educator. Patiënt neemt actief deel aan de educatie. Review: 72 studies: collaborative interventies meer positieve resultaten dan didactische.

Diabeteseducatie Algemeen Self-efficacy ‘de persoonlijke inschatting die iemand heeft van zijn eigen mogelijkheden om een bepaald gedrag uit te kunnen voeren.’ (Banduras, 1977) Self-efficacy van de patiënt bevorderen: Door oefening Door observatie Overtuiging door derden Door rekening te houden met zelfwaardering Effectiviteit van verpleegkundige interventies rond diabeteszorg en educatie: 6 artikels

Duur interventie : 12 maanden Significante variabelen: Evaluation of a nurse-care management system to improve outcomes in patients with complicated diabetes (Diabetes Care, 2003) Duur interventie : 12 maanden Significante variabelen: HgA1c, totale en LDL-cholesterol Interventie (n = 85) Controle (n = 84) - Consultatie (90 min) bij verpleegkundige met ontwikkeling van individuele zelfzorgplan. - Wekelijkse groepseducatie (één maand). - Telefonische follow-up door de verpleegkundige. -Gewone zorg: diabetesfolder, instructies aanmoedigend om naar de huisarts en het diabetescentrum te blijven gaan.

Duur interventie: 12 maanden Significante variabelen: Impact of automated calls with nurse follow-up on diabetes treatment outcomes in a department of veterans affairs health system (diabetes care, 2001) Duur interventie: 12 maanden Significante variabelen: Frequentie glycemiecontrole, aantal voetcontroles, aantal consultaties bij podoloog of diabetescentrum, aantal testen cholesterol HgA1c (bij patiënten met HgA1c>8% at baseline), diabetes gerelateerde symptomen, tevredenheid over de zorg Interventie (n = 132) Controle (n = 140) - Geautomatiseerde telefoonoproepen. - Telefonische follow-up door verpleegkundige. -Gewone zorg.

Duur interventie: 12 maanden Significante variabelen: The nurse specialist as main care-provider for patients type 2 diabetes in a primary care setting: effects on patient outcomes (International Journal of Nursing Studies, 2002) Duur interventie: 12 maanden Significante variabelen: HgA1c, bloeddruk, totale cholesterol en triglyceriden, kennis Interventie (n = 175) Controle -Shared-care programma met diabetesverpleegkundige als hoofdzorgverlener (directe patiëntenzorg, coördinatie en organisatie van zorg, educatie en consultatie). -Gewone zorg met arts als hoofdzorgverlener.

Duur interventie: 12 maanden Significante variabelen: Nurse Case management to improve glycemic control in diabetic patients in a health maintenance organization (Annals of Internal Medicine, 1998) Duur interventie: 12 maanden Significante variabelen: HgA1c Interventie (n = 71) Controle (n = 67) - Individuele educatie bij diabetesverpleegkundige + follow-up gesprek twee weken later. -12-uren educatieprogramma: individueel advies van diëtiste – bewegingsdeskundige – groepssessies – follow-up door verpleegkundige (via telefoon en via huisbezoeken). -Gewone zorg: opvolging door de huisarts.

Duur interventie: 3 maanden Significante variabelen: Impact of population management with direct physician feedback on care of patients with type 2 diabetes (Diabetes Care, 2003) Duur interventie: 3 maanden Significante variabelen: Grotere proportie van evidence-based richtlijnen die opgevolgd worden. Interventie (n = 149) Controle (n = 149) - Nurse practitioner mailt patiëntspecifieke aanbevelingen (testen – therapiewijzigingen) door naar huisarts. -Nurse practitioner stuurt geen aanbevelingen door.

Interventions to improve the management of diabetes in primary care, outpatient and community settings. Diabetes Care, 2001 Systematic review met als doel effectieve interventies te identificeren ter verbetering van het managen van de diabeteszorg. Steekproef: 41 studies bekeken Resultaten: Combinatie van Postgraduate opleiding Professionele interventies (feedback, educatie) Degelijke follow-up Leiden tot een verbetering van het zorgproces.

Conclusies diabeteseducatie door verpleegkundigen vanuit een evidence-based standpunt Effectieve verpleegkundige interventies (d.i. met significante resultaten) zijn: - Ontwikkelen van een individuele zelfzorgplan - Individuele educatie + follow-up - Groepseducatie + follow-up - Telefonische follow-up - Substitutie van een aantal taken van arts naar verpleegkundige (directe patiëntenzorg, educatie, consultatie, organisatie van zorg) - Volgen van post-graduate opleidingen - Multidisciplinaire samenwerking

Literatuur verpleegaanbevelingen Welke evidence-based verpleegaanbevelingen zijn er te vinden rond diabeteszorg? Methode: opzoeken van internationale guidelines (Amerika, Nederland, Canada) I.v.m. glycemiebepaling, HgA1c, injectiezone, voetcontrole, gewichtscontrole, andere aandachtspunten (dit zijn namelijk de aspecten die in de WGK-verpleegaanbevelingen diabetes staan).

Literatuur verpleegaanbevelingen Glycemiebepaling: Individueel te bepalen (frequentie verhogen bij sommige populaties of bij wijzigingen therapie). Dagprofiel bij slecht geregelde patiënten: 4 x daags Glycemiebepaling bij patiënten op insuline die stabiel zijn: 2 tot 4 x daags Frequentie HgA1c bepaling: Geen verpleegkundige aangelegenheid, maar verpleegkundige interventies hebben een positieve invloed op HgA1c (cfr. literatuuroverzicht). Jaarlijks, om de 6 of 3 maanden naargelang de patiënten de behandelingsdoelstellingen bereiken of niet.

Literatuur verpleegaanbevelingen Injectiezone: Buik, dijen, billen Armen sterk afgeraden: Kleine oppervlakte waardoor minder mogelijkheden voor rotatie Onderhuidse vetlaag dun: gevaar om IM in te spuiten Moeilijk voor patiënt om zichzelf op een correcte manier in te spuiten. Ontsmetten: Niet ontsmetten tenzij patiënt verminderde weerstand heeft, of een zichtbaar bevuilde huid.

Literatuur verpleegaanbevelingen Voetcontrole: Jaarlijkse uitgebreide voetcontrole bij arts Risicopatiënten: een voetcontrole om de 6, 3 maanden, maandelijks, of bij elk bezoek van zorgverlener en een visuele inspectie om de 3 maanden, wekelijks of dagelijks. Gewichtscontrole: Om de drie maanden, tenzij bij patiënten met gewichtsproblemen of complicaties: individueel te bepalen.

Literatuur verpleegaanbevelingen Aandachtspunten waar vpk een belangrijke signaalfunctie naar arts toe hebben: Hypertensie: de VPK dient zich van de gevolgen van hoge bloeddruk bewust te zijn en bij hypertensie de arts verwittigen. Dieetadvies: de VPK moet het eetpatroon observeren en evalueren, de gevolgen van overgewicht duidelijk kunnen maken, advies geven over de voeding en doorverwijzen indien nodig. Fysieke activiteit: de VPK moet aandacht hebben voor de fysieke activiteit van de patiënt, deze stimuleren tot voldoende beweging en doorverwijzen indien nodig.

Literatuur verpleegaanbevelingen Aandachtspunten waar vpk een belangrijke signaalfunctie naar arts toe hebben: Depressie: bij depressieve symptomen moet de VPK de patiënt kunnen doorverwijzen naar een arts. Polypharmaca: de VPK moet een ge-update lijst bijhouden van de medicatie van de patiënt (cfr. diabetespas). Geriatrische problemen: in geval de oudere diabeet een geriatrisch probleem (vb. incontinentie, valincidenten,…) vertoont, moet de medicatielijst kritisch geëvalueerd worden. Roken: de VPK moet de patiënt stimuleren tot het stoppen met roken, hem hierin raad geven en steunen.

Conclusies Verpleegkundigen spelen een onmisbare rol in de diabeteszorg en in de educatie van diabetespatiënten. Voor bepaalde aanbevelingen: nog meer onderzoek noodzakelijk.

Evidence-Based Nursing bij diabetespatiënten Dank voor uw aandacht! Wit-Gele Kruis Vlaanderen Sabine Verstraete Roseline Debaillie