e x c u r s i e v e r s l a g b o u w n e t w e r k 2 0 1 3 COPENHAGEN d e s i g n h o o f d s t a d v a n E u r o p a e x c u r s i e v e r s l a g b o u w n e t w e r k 2 0 1 3

26 tot 29 september 2013 Verslag van de Bouwnetwerk-excursie naar Kopenhagen Drie dagen in heerlijk weer, architectuur bekijken, uitleg krijgen en contact leggen. Uitbreidingsgebieden, herstructurering en hergebruik; inrichting van de openbare ruimte; design; varen en fietsen, lekker eten en drinken; kortom de Bouwnetwerk-excursie dit jaar naar Kopenhagen was geweldig. Ik kan namens alle deelnemers spreken als ik zeg dat de organisatie uitstekend was. Met dank aan de anderen voor de foto’s. Els Franken, 8 oktober 2013  

donderdag 26 september 1 Donderdag 26 september kregen de 26 excursiegangsters op Schiphol het programma-boekje uitgereikt; een door Hester Wessels mooi vormgegeven en handzaam document. Om 11 uur aankomst op Kastrup, één halte met de trein, kort stukje lopen naar het Wake Up hotel (foto: uitzicht uit hotel) en nog voor het middaguur waren we al op pad naar het centrale plein Kongens Nytorv om de lunchpakketten in Magasin du Nord op te halen. We liepen over de nieuwe steiger langs Inderhavnen. Deze is aangelegd om de oever publiek te maken. In de latere plannen is dit van meet af aan gezekerd. Het centrale plein is een bouwput door de aanleg van de metro. Even verderop bij Nyhavn, waar de rondvaartboot vertrekt, hebben we buiten in het zonnetje ons broodje opgegeten. Het was alle dagen ongekend mooi weer voor de tijd van het jaar. De terrasjes zaten vol. De open boot kon ons daarom niet deren en de fietstochten op de andere dagen waren hierdoor erg aangenaam.   Bij de boot werden we verwelkomd door Koen Crijnen van firma Engelbrechts, die doet in Designmeubelen voor projectinrichting. Daar zouden we later op de dag een ontmoeting met de andere genodigden hebben, architecten en projectinrichters uit verschillende landen. De bouwwerken die we vanuit de boot konden zien, zoals het Operahuis (Operaen), de Schouwburg (Skuespilhuset) en Amalienborgpaleizen, zouden we later nog beter bekijken.

donderdag 26 september 2 Het bezoek aan het Designmuseum verviel om tijd in te lopen. We gingen rechtstreeks naar de Nederlandse Ambassade voor een lezing van de architect van de gemeente , Kristian Sundquist, over recent gebouwde woongebieden ørestad, Sydhavn en een nog te ontwikkelen gebied Nordhavn. De laatste zijn herstructureringsgebieden. Kopenhagen groeit met 1000 inwoners per maand; eenderde door groei van de eigen bevolking, eenderde door urbanisatie en eenderde door immigratie, en wel , van kansrijke expats aangetrokken door de hoger ontwikkelde bedrijvigheid.   Er volgde een actieve discussie. De Deense architecten die ook waren uitgenodigd, zijn kritisch over het stedenbouwkundig plan voor Nordhavn. Ze spaarden de projectleider niet. De gemeente kiest principieel voor openbaar toegankelijke buitenruimte en eigen beheer in plaats van onderhoud mee aanbesteden aan de ontwikkelaars. De gemeente stimuleert wel burgerinitiatieven in de hele stad. De bouw is overwegend gestapeld. De woninggrootte van maximaal 95 m2 vonden sommigen van de Bouwnetwerkers klein en zij vroegen zich af of de markt verkend was. De gerealiseerde en nog te maken gebieden kenmerken zich door verwevenheid van land en water om een aantrekkelijke woonomgeving te creëren. De lange (dure) kaden worden kennelijk nog steeds haalbaar geacht. Bij de borrel hebben we met de Deense architecten doorgepraat. In het coole winkelpand van Engelbrechts troffen we het andere deel van het internationale gezelschap. We kregen een toelichting over de meubelontwerpen. Erik Magnussen, o.a. bekend van zijn ontwerp van de Stelton thermoskoffiekan, was aanwezig. We werden onthaald op een buffet van biologische gerechten van streekgebonden producten. De verdere avond hebben we geconverseerd met de andere gasten.

vrijdag 27 september 1 Vrijdag 27 september gidste Badeloch Vera Noldus op de fietstocht. Zij was ook al de host op de ambassade (zie foto vorige pagina). Zij is kunsthistorica en woont al 12 jaar in Denemarken. Eerst bezochten we westelijk van Sydhavn de oude Persilfabriek van Henkel, die verbouwd is tot kantoor van de Rijksdienst die over concurrentiezaken gaat, een soort vh AFM. Zeer geslaagd zo te zien. Aan het water, Sydhavnen, bekeken we de woningbouw Sluseholmen. Het buurtje heeft een stedenbouwkundige opzet als op het Java eiland in het Oostelijk Havengebied in Amsterdam: in de gevelwand onderscheiden ‘panden’ van zo’n negen meter breed aan de hoofdgrachten en smallere gevelbreedten aan de dwarsgrachten. Het was dan ook een masterplan van Sjoerd Soeters. Het zag er goed en sympathiek uit, alleen viel op dat overal waar hout was toegepast de verrotting al in een vergevorderd stadium was. Terug naar het noorden zaten we aan de kade van een sjiek wit woningcomplex, Havneholmen. Aan de steigers liggen luxe jachten. Sommigen herkenden in dit complex de plaats waar de vriendin van Kasper uit de politieke tv-serie Borgen woont.   De lunch hebben we gebruikt in het Meatpacking District (Kødbyen) tegenover ons hotel over het spoor. Het is een soort Veemarktterrein waar de gebouwen één eenheid vormen, in Bauhausstijl: witte, gestucte gevels met blauwe, stalen ramen. Een architect die we op de ambassade spraken, had het plan om dit complex op te toppen. De gids vond dit niet zo’n goed idee. De lunchgelegenheid, Bio Mio, is mooi ingericht en serveerde heerlijke salades.

vrijdag 27 september 2 De brug over Sydhavnen naar ørestad. Het noordelijkste deel begint waar Island Brygge staat op het stadkaartje voorin. Deze uitbreiding kwam er naar aanleiding van de inwonergroei en van de verbinding met Zweden aan de zuidkant van de stad. De aanleg van de bovengrondse metro maakte de ontwikkeling -ten koste van voornamelijk veeweiden- mogelijk. De oudere bebouwing van vrijstaande, eenvoudige huizen is weliswaar gehandhaafd, maar nieuwbouw en oudbouw wenden zich volledig van elkaar af.   In het noordelijk deel van ørestad bezochten we studentenhuisvesting van MVRDV en op de terugweg het gebouw van de IT-faculteit van de Technische Universiteit (foto zoz). Beide gebouwen kenmerken zich door grote, uitkragende ruimten. In het ringvormige studentencomplex liggen de gemeenschappelijke ruimten aan de binnenplaats en alle kamers aan de buitenkant. De kamers zijn heel efficiënt ingericht met uitgetimmerde kasten, bednis en verder een badkamertje. De keukens zijn heel goed geoutilleerd. Wat opviel was de enorme netheid in de bewoning. Twee woningbouwcomplexen vroegen de aandacht: 8House in het zuidelijkste deel en VM Husene van BIG. De lichtweerkaatsing van (al het) aluminium straalt je tegemoet. Dat geeft samen met de vorm van de balkons bij VM Husene wel een spectaculair effect. In 8House was de oriëntatie op de galerijen ver te zoeken en de geluidweerkaatsing binnen het blok was niet van de lucht. Terug in het midden bekeken we een middelbare school met een immense vide en trappartij, die de oriëntatie heel gemakkelijk maakt. Er is geen sprake van traditionele klaslokalen. Ook de buitenkant verraadt niet dat het om een school gaat. Een tekening op het prikbord liet zien dat de verspreiding van luchtjes en gebrekkige ventilatie – klachten opleveren.

vrijdag 27 september 3 En weer terug bij de universiteit wilden we de Concerthal nog in, maar die sloot net. De buitenkant is omhuld met een doek waarop lichteffecten worden geprojecteerd. Overdag is dat doek slechts effen blauw en nogal saai. De entree is niet hoger dan van een woning. Het plein wil maar niet genoeg gezellig worden voor een uitgaansavond, volgens de gids.   Na de flinke fietstocht door het langgerekte ørestad, fietsten we door naar de Schouwburg om de borrel te houden. Hier is genoeg ruimte voor het grote gezelschap, maar het duurde wel drie kwartier voor men een paar flessen wijn en wat andere drankjes op een tafeltje had gezet om ons zelf te bedienen. Het zicht op het Operahuis met ondergaande zon was geweldig. Echter, de eclectische vormgeving door een moeizaam ontwerpproces van de opdrachtgever, scheepvaartbedrijf Maersk, en Henning Larsen Architects liet zich nu extra goed zien. Het interieur en de zalen schijnen wel erg functioneel en mooi te zijn. De vrije avond stond op het programma. Als vanzelf vormden zich drie groepjes van ongeveer gelijke grootte. Ook met ongeveer 8 personen was het nog moeilijk een tafel te krijgen. Het was heel druk in de straten en de restaurants. Eén van de groepen is naar het gezellige buurtje ten westen van het andere grote kanaal in Kopenhagen, Skt Jørgens Sø, gegaan.

zaterdag 28 september 1 Zaterdag 28 september ging een deel van de groep vroeg naar Nordhavn, naar het gerealiseerde Amerikaplads. Hiervoor maakte West 8 het stedenbouwkundig plan. De ambities voor het hele gebied zijn groot; de dichtheid wordt ook hoger dan Kopenhagen gewend is. Duurzaamheid wordt nagestreefd, wellicht ook nog anders dan wat de projectleider de eerste avond zei: de wijk wordt uitgelegd op de fietser; de auto wordt ‘torturous routes’ opgelegd. Om niet alleen met de waan of realiteit van de dag te hoeven dealen, wordt deze uitbreiding van de stad gefaseerd gedaan. Daarbij komt wel het probleem boven dat aan de projectleider werd voorgelegd door één van ons: hoe houd je dan controle over de verdeling van financieringscategorieën en woninggrootten. Een probleem is ook dat het havengebied hier van één grooteigenaar is en dan moet de gemeente maar zien dat ze zijn zin krijgt.   De rest van het gezelschap zou de Nordhavngangers weer ontmoeten bij DAC, het Deens Architectuur Centrum, dat al heel lang gevestigd is in een oud pakhuis. Hier bekeken we de tentoonstelling over architecte en industrieel ontwerper Zaha Hadid. Onze gids voor de toer langs openbare ruimteprojecten door de wijk Nørrebro was een studente bouwkunde. We deden een enorm park aan, Faelledparken, dat er van oudsher al is, maar waar nu uit een fonds van Maersk investeringen en ondersteuning aan activiteiten worden gefinancierd. Er is een speelplaats met nagebouwd alle torentoppen die er in Kopenhagen zijn; en een clubhuis waarvan de kopgevel is bekleed met spiegels (dat op de voorkant van de architectuurgids van Kopenhagen staat). Verderop is een enorm groot skatepark te zien met gedeelten voor ongeoefende en voor ervaren skaters. Het ziet er ook vooral heel esthetisch en verzorgd uit.

zaterdag 28 september 2 In de buurt bezochten we nog een gezondheidscentrum voor kankerpatiënten en hun familie, dat een opzet heeft als aparte woningen waardoor je intimiteit en niet de grootte van 2400 m2 ervaart. De architectuur wordt verder bepaald door een buitenschil die compleet afwijkt van de gevels aan het binnenterrein: aluminium versus hout en dat consequent doorgevoerd. In een 19-eeuwse wijk is op een vrijgehouden terrein een ‘vrijetijdshuis’ , Universitet, gebouwd met een speelplaats eromheen. Op het dak is een balveldje overspannen door een net. Daarvandaan gaat een dichte spiralende glijbaan naar beneden. We hebben die genomen en gilden het uit door de donkerte. Een geweldig voorbeeld van een recreatieve voorziening. Voor een terrein verderop hebben bewoners bewerkstelligd dat het niet bebouwd zou worden. Er had een vervuilende fabriek gestaan. Er is nu een speelterrein met o.a. een heel hoge klimpoort.    Het vierde openbare ruimteproject heet Superkilen. Een rode loper vormt een langgerekte ruimte met fysieke en sociale activiteiten. Heel originele schommels en spellen zijn daar toegepast. Net als de hiervoor genoemde plaatsen werd het –wellicht mede door het mooie weer- heel erg druk gebruikt.   Tot slot van dit ochtendprogramma hebben we een woningbouwcomplex op een geaccidenteerd terrein bekeken, Bispebjerg Bakke (foto zoz).De organische architectuur is ontstaan, doordat een beeldhouwer de vormen eerst heeft gekleid voor er een architect of bouwkundige aan te pas kwam. De gids zei dat deze bouw tegenwoordig al snel te duur is.

zaterdag 28 september 3 zondag 29 september De vrije middag ging weer in groepjes. Voor de lunch op het populaire terras op het dak van het Post&Tele Museum moest je al lang hebben gereserveerd. Bij Illum (een soort V&D of Bijenkorf) zaten we heerlijk op het dak te eten. Daarna werd er gewinkeld of zijn andere dingen bekeken.   We ontmoetten iedereen weer bij het restaurant Riz Raz voor het afsluitende diner. Geweldig leuke ruimte over twee etages met ook veel andere gasten en de gelegenheid was zeer geschikt door het lopende buffet. Omdat ons hotel weliswaar op korte afstand maar toch in the middle of nowhere staat, zijn we nog even uitgeweest in de bar (weer op het dak) van het naastgelegen hotel. zondag 29 september Zondag 29 september tussen de middag waren we -na een overdreven lange tijd op het vliegveld maar een korte vlucht- weer thuis.   vr en za avond