10 jaar brownfieldconvenanten in cijfers Haal meer uit je brownfield 26 april 2019 De eerste brownfieldconvenanten werden exact 10 jaar geleden ondertekend, voor ons de gelegenheid om een even een aantal cijfers op een rij te zetten.

Brownfieldconvenanten: inleiding Memorie van Toelichting Decreet 30 maart 2007 nood heeft aan duurzame bedrijventerreinen en aan terreinen voor huisvesting, recreatie, natuur e.d., terwijl een aantal gebieden die vroeger werden gebruikt voor industriële of commerciële doeleinden er nu verlaten bijliggen Die braakliggende of onderbenutte terreinen hebben een potentieel voor hergebruik, maar de herontwikkelingskosten zijn vaak aanzienlijk Ondanks deze beperkingen zijn er belangrijke maatschappelijke en economische beweegredenen die pleiten voor de ontwikkeling van Brownfields en voor de stimulering daarvan door de overheid: Voor we overgaan naar de cijfers, geef ik nog heel kort een inleiding bij het instrument brownfieldconvenanten. In de memorie van toelichting bij het decreet lezen we onder meer volgende zaken, die aanleiding hebben gegeven tot het uitwerken van het instrumenten brownfieldconvenanten: Zie slide Nood aan ruimte voor economie, huisvesting, recreatie, …. Tegenover het gegeven van verlaten zones Die braakliggende of onderbenutte zones hebben een potentieel voor hergebruik, maar de ontwikkelingskosten liggen hoger - maatschappelijke en economische beweegredenen om de het gebruik en de ontwikkeling van deze brownfields te stimuleren ( zie volgende slide)

Brownfieldconvenanten: inleiding volledige bebouwing van de Vlaamse ruimte vermijden, wat noodzaakt tot het zoeken naar alternatieven de economische ontwikkeling in Vlaanderen noopt tot de uitbouw van bijkomende bedrijventerreinen ongebruikte of ondergebruikte, verwaarloosde sites vormen een hinderpaal voor stadsvernieuwing, zij vertragen de revitalisering van buurten, zij zijn een rem voor de economische ontwikkeling en zij kunnen een belangrijk gezondheidsrisico inhouden voor wie in de omgeving leeft, speelt of werkt. 1. vermijden van verdere bebouwing van open ruimte of greenfields 2. Ruimte nodig voor bijkomende bedrijventerreinen 3. Verwaarloosde sites vormen een belemmering bij stadsvernieuwing  vertragen de revitalisering van buurten, de economische herontwikkeling van gebieden en kunnen gezondheidsrisico’s inhouden voor de omwonenden

Brownfieldconvenanten: inleiding Het decreet huldigt vanuit de duurzaamheidsgedachte de filosofie dat de herontwikkeling van Brownfields belangrijke positieve effecten teweeg kan brengen. Eenmaal ontwikkeld, kunnen voormalige Brownfields de katalysator vormen voor de heropleving van de buurt en kunnen zij een proces van duurzame ontwikkeling in gang zetten. 30 maart 2007: decreet betreffende de Brownfieldconvenanten Instrument brownfieldconvenanten De herontwikkeling van brownfields kan belangrijke positieve effecten met zich mee brengen. Zij zijn een katalysator voor de heropleving van de buurt en zetten een proces van duurzame ontwikkeling in gang.  Dit alles heeft uiteindelijk geleid tot het decreet betreffende de brownfieldconvenanten van 30 maart 2007, waarbij het kader gecreëerd werd voor het afsluiten van brownfieldconvenanten.

Brownfieldconvenanten: inleiding Oorspronkelijk tijdelijk instrument met experimenteel karakter, nadien bestendigd en uitgegroeid tot regulier beleid Belangrijkste elementen Contract naar burgerlijk recht tussen de Vlaamse Regering, Actor(en) en Regisseurs Faciliterende kader: onderhandelaar + accountmanager, samenbrengen van betrokken partijen, maken van afspraken Financiële voordelen: Vrijstelling verkooprechten, vrijstelling financiële zekerheid bij overdracht van risicogronden, opschorting planbatenheffing, opschorting leegstandsheffing Handeling en werken van algemeen belang volgens de VCRO Faciliteiten op vlak van goederenrecht: erfdienstbaarheden, stationeer- en wegvergunning vrij overdraagbaar Oorspronkelijk was slechts voorzien in een tijdelijke werking om het instrument te testen. Uiteindelijk is deze experimentele fase uitgegroeid tot een bestendigd instrument en regulier beleid. Wat zijn nu de belangrijkste kenmerken en voordelen van zo’n brownfieldconvenant Contract naar burgerlijk recht Tussen de Vlaamse Regering, Actoren en Regisseurs  betrokkenheid van alle relevante partners Maken van afspraken, afstemmen van timing, betrokkenheid van de omwonenden via minstens de inspraakvergadering, … Financiële voordelen voor de ontwikkelaar Werken en handelingen in uitvoering van een brownfieldproject worden beschouwd als werken en handelingen van algemeen belang volgens de Vlaamse codex Ruimtelijk Ordening Een aantal faciliteiten op vlak van het goederenrecht zoals het vrij overdraagbaar zijn van stationeer- of wegvergunningen, bepalingen rond de uitoefening van voorkooprechten, …

Hoeveel (toestand 9 april 2019) 204 aanvragen 7 ingetrokken 197 behandeld 149 O + G 92 Convenanten 15 Beëindigd 77 in uitvoering 41 onderhandelingen 16 stopgezet 204 aanvragen ingediend Daarvan werden 7 aanvragen ingetrokken door de aanvragers zelf, 197 dossiers werden behandeld Van die 197 dossiers werden 149 aanvragen ontvankelijk en gegrond verklaard (75,6%) Die 197 dossiers hebben geleid tot  92 convenanten  15 beëindigd  77 in uitvoering  41 dossiers nog in onderhandeling  16 dossiers onderhandelingen stopgezet

Hoeveel (toestand 9 april 2019) 204 aanvragen 7 ingetrokken 197 behandeld 149 ~ 75,6% O + G 92 ~ 46,7% Convenanten 15 Beëindigd 77 in uitvoering 41~ 20,8% onderhandelingen 16 ~ 8% stopgezet 204 aanvragen ingediend Daarvan werden 7 aanvragen ingetrokken door de aanvragers zelf, 197 dossiers werden behandeld Van die 197 dossiers werden 149 aanvragen ontvankelijk en gegrond verklaard (75,6%) Die 197 dossiers hebben geleid tot  92 convenanten = 46,7 % van de 197 behandelde dossier  15 beëindigd  77 in uitvoering  41 dossiers nog in onderhandeling: 20,8% van de 197 behandelde dossiers  16 dossiers onderhandelingen stopgezet: 8% van de 197 behandelde dossiers

Evolutie aantal convenanten (toestand tot januari 2019) Deze grafiek tot aan de bovenzijde het aantal convenanten dat in elk jaar ondertekend werd. Aan de onderzijde het aantal dossiers dat beëindigd werd. De oranje lijn toont het cumulatief aantal convenanten in uitvoering. Op het moment van opmaak 76, op dit moment 77.

Evolutie aantal onderhandelingen (toestand tot januari 2019) Deze grafiek toont het aantal dossiers dat in onderhandelingsfase is, dus dossiers die ontvankelijk en gegrond verklaard zijn en waarvoor de onderhandelingen zijn opgestart, maar nog niet tot een convenant hebben geleid. Het aantal pieken en dalen is de verklaren door de timing van de eerste oproepe: 2007, 2010, 2013. die hebben telkens tot een piekaantal geleid dat grotendeels was weggewerkt op het moment van de volgende call. Sinds 2013 is er jaarlijks een call waardoor het aantal dossiers in onderhandelingsfase min of meer stabiel blijft.

Ligging geografisch (in onderhandeling, lopende convenanten, beëindigde convenanten) Deze kaart toont waar de brownfields gelegen zijn binnen Vlaanderen.

Ligging geografisch (in onderhandeling, lopende convenanten, beëindigde convenanten) 69 gemeenten Assen Brussel-Mechelen- Antwerpen; Antwerpen-Gent; Brussel-Gent Regio Kortrijk-Roeselare Regio Gent De brownfields liggen op de plaatsen waar vroeger een grote concentratie industriële activiteiten aanwezig was, en langs belangrijke assen zoals: Brussel – Mechelen – Antwerpen Antwerpen – Gent Brussel – Gent Regio Kortrijk – Roeselare Regio Gent

Oppervlakteverdeling convenanten (in onderhandeling, lopende convenanten, beëindigde convenanten) 133 dossiers Van 2.479 m² tot 140 ha Grootste aantal is tussen de 3 en 4 ha Meer dan 50% is kleiner dan 5 ha, meer dan 70% is kleiner dan 10 ha Wat is de omvang van de brownfieldsites: Het gaat van zo’n 2500 m² tot 140 ha (Sanimet 2020 Machelen versus Kuhlmannkaai Evergem), tweede grootste is Zinkstraat Balen Meer dan 50% is kleiner dan 5ha, meer dan 70% is kleiner dan 10ha Ongeveer 570 ha in onderhandeling 1200 in convenant (lopend of beëindigd)

Ligging volgens bestemming BT niet gevat door BFC Deel BT gevat door BFC Over welke terreinen gaat het? Een brownfieldproject is vaak een site waar vroeger een economische activiteit heeft plaatsgevonden. Als we dit vergelijken met de huidige ligging van bedrijventerreinen, zien we dat een brownfieldproject geheel of gedeeltelijk kan overlappen met een bedrijventerrein, of er geheel of gedeeltelijk buiten kan liggen. In het voorbeeld hierboven is een deel van het convenant gelegen op een bedrijventerrein, het andere deel (volledig wit binnen de paarse contour) is buiten een bedrijventerrein gelegen. Projectgebied BFC met niet-economische planologische bestemming Deel BT niet gevat door BFC

Ligging volgens bestemming (in onderhandeling, lopende convenanten, beëindigde convenanten) 1354,33 ha (gedeeltelijk) op bedrijventerrein 76,5% 416,13 ha buiten bedrijventerrein 23,5% Militaire domeinen, ziekenhuissites, reeds herbestemd, stortplaatsen, … In cijfers zien we dat van de 1770,46 ha die gevat is door een convenant of in onderhandelingsfase zit zo’n ¾ geheel of gedeeltelijk gelegen is op een bedrijventerrein Zo’n ¼ gelegen is buiten een bedrijventerrein In dit laatste geval kan het gaan om militaire domeinen, voormalige ziekenhuissites, sites die reeds een herbestemming hebben gekregen na de stopzetting van de voormalige activiteiten maar nog niet herontwikkeld werden, … maar ook om de stortplaatsen waar sinds enkele jaren bijzondere aandacht voor gevraagd wordt. Deze stortplaatsen kunnen diverse bestemmingen kennen.

Bestemmingswijzigingen (14 beëindigde convenanten) Bestemming bij aanvang Bestemming bij beëindiging In deze grafiek is in detail gekeken naar de planologische bestemming van de 14 dossiers die reeds zijn beëindigd, Om de herbestemmingen te monitoren is ervoor gekozen om als vergelijkingsmomenten uit te gaan van het moment van indiening (welke bestemming heeft de site bij indiening van de aanvraag) en bij de formele beëindiging (welke bestemming heeft het project op het moment van beëindiging van het convenant). Deze 14 dossiers vertegenwoordigen 43,8 ha Grafiek 1 = verdeling naar bestemmingen/functies bij aanvraag brownfieldconvenant Grafiek 2 = verdeling naar bestemmingen/functies bij beëindiging brownfieldconvenant In totaal werd zo’n 10,6 ha ofwel 24,27% van de oppervlakte herbestemd Netto werd 5 ha bedrijventerrein uiteindelijk herbestemd Het ‘verlies’ aan bedrijventerreinen ging voornamelijk naar wonen en gemengde omgevingen. Ook het groenaandeel nam licht toe, Het grote groenaandeel bij aanvang is Park Schotte in Erembodegem dat reeds herbestemd was bij indiening van de aanvraag.

Duurtijd (14 beëindigde dossiers) Oorspronkelijk: doorlooptijd van 5 jaar geambieerd Nu: standaardtermijn van 10 jaar Doorlooptijd (exclusief onderhandelingen) van de beëindigde: binnen de 8 jaar Nu al een convenant tot 2036 De herontwikkeling van een brownfield verloopt niet van vandaag op morgen. Het is een proces dat tijd vraagt. Tijd voor visievorming, uitwerking en realisatie. Bij de eerste brownfieldconvenanten ging men meestal uit van een doorlooptijd van 5 jaar voor de realisatie van het project. Zoals hierboven zichtbaar lukte dat ook voor een aantal projecten. De aard en omvang van de project, vooral uit de eerste call verschilde enorm waardoor sommige relatief snel gerealiseerd konden worden. Voor andere hebben we moeten inzien dat 5 jaar, Daarom wordt de termijn standaard nu op 10 jaar gezet, en soms zelfs langer. De meerderheid van de projecten die reeds beëindigd zijn, komen uit de 1ste oproep (10). Van diegene die op dit moment beëindigd zijn, was de doorlooptijd maximaal 8 jaar. De helfde (7 dossiers) werden binnen de 5 jaar na ondertekening afgerond.

Impact Bodem Leegstand overdrachten 22 dossiers (sinds 2012) 43 realisatieconvenanten 23 ambtshalve tussenkomsten 38 beëindigde saneringsdossiers 41 lopende saneringsdossiers Bodem 22 dossiers (sinds 2012) Leegstand 528 vrijstellingen (sinds 2015) 467 percelen overgedragen (sinds 2015) overdrachten Als laatste nog enkele cijfers die iets zeggen over de dynamiek van de brownfieldconvenanten: Op vlak van bodem zijn er 43 realisatieconvenanten afgesloten in uitvoering van een brownfieldconvenant Zijn er 23 ambtshalve tussenkomsten geweest (waarbij OVAM heeft ingestaan voor de sanering van de site of verwijdering van afval) Zijn er 38 saneringsdossiers beëindigd (dit wil zeggen dat de sanering werd uitgevoerd) En zijn er 41 lopende saneringsdossiers (waarbij de sanering in voorbereiding of in uitvoering is) Op vlak van Leegstand Zijn er 22 dossiers waarvoor een opschorting van de leegstandsheffing is toegekend. het gaat hier om gebouwen die op de leegstandsinventaris staan via een brownfieldconvenant aangepakt worden, hetzij door (gedeeltelijke) sloop, hetzij door renovatie of heropbouw Overdracht: Sinds 2015 werden zo’n 528 vrijstelling van registratierechten of verkooprechten toegestaan, en dit op zo’n 467 percelen. Dit betekent dat sommige percelen meerdere malen werden doorverkocht in uitvoering van het project. Deze cijfers tonen duidelijk aan dat er een grote dynamiek wordt gecreëerd op brownfields om deze een nieuwe toekomst te geven.

Zie “op zoek naar Brownfields” Waar zoeken? Zie “op zoek naar Brownfields” De veelgestelde vraag is echter: waar liggen de nog te herontwikkelen brownfields en stortplaatsen. Hierover zijn Koen Vermoesen straks een antwoord trachten te geven.