Landelijke Diaconale Dag Welkom Landelijke Diaconale Dag 2018

Workshops Vluchtelingen Klimaat Samenwerken Eva Heezemans Klimaat Alexander Overdiep en Johanneke Maris Samenwerken Michel Peters Vredeswerk; tegen de moedeloosheid in Dorien Cleton

Diaconiaal Thema Klimaat

Klimaat Milieu & Energie Aanleiding: Heroriëntatie G&S-werkwijze Inspiratie 1: COP 21 (Parijs 2015) Conference of Parties UNCCC G&S: Wat kunnen ‘kerken’ doen? gemeentelijk en/of landelijk? Inspiratie 2: Earth Overshoot Day Remonstranten doen? 2018 1 augustus 5 maanden ‘interen’ op herstelvermogen

COP21 (UNCCC 2015 Paris) Mooi akkoord (met vooral vage voornemens) Doelen periode 2020 - 2030 Beperking uitstoot broeikasgassen tot beperking temperatuurstijging tot 1,5-2ºC Hoofdtaak ingrijpen uitstoot kooldioxide door aanpak fossiele energiebronnen / -dragers ‘niet-energetisch’ gebruik fossiele grondstoffen bijv. gebruik kunststoffen en kunstmest Manco’s scheepsdiesel voor Grote Vaart luchtvaartkerosine (bovendien zonder btw!)

COP21 (IPCC Oct. 2018 Korea) Nieuwe berekeningen en rapportages Beperking uitstoot broeikasgassen beperking temperatuurstijging tot max 1,5ºC tegen verdroging grote delen Afrika tegen overstroming grote delen Europa en Azië voor vermindering klimaatgerelateerde honger en armoede voor vermindering klimaatgerelateerde (economische) vluchtelingenstromen Hoofdtaak véél stèrkere ingreep uitstoot CO2 dringende, niet eerder vertoonde maatregelen maatregelen betaalbaar en uitvoerbaar Urgenda (juridische procedure tegen de Staat)

Kerkgebouw en klimaat Voorlopige aanpak Milieu Verduurzaming (sustainable èn durable) incl. sociale verduurzaming Reststoffen Energie Institutioneel (kerkelijke organisatie) Diaconaal (als gemeenschap in, met en voor de wereld) Nationaal Internationaal Voorlopige aanpak Eerst bij ons zèlf orde op zaken stellen (combinatie van institutioneel en diaconaal) Kerkgebouw en Energie nú G&S-speerpunt

Kerkgebouw en klimaat-aanpak Beoogde aanpak: Primair in, met en door de gemeenten Secundair: G&S biedt ondersteuning aan de gemeenten met kennis en contacten financieel op basis van plannen met replicatiekans kennisuitwisseling niét met investeringen in installatietechniek Direct door planmatige interne uitvoering Indirect door investerings-/beleggingsadvies bijv. rond belegging in zon- en windprojecten (diaconaal beleggen is risicodragend en niét gericht op financieel-economisch, maar op sociaal rendement) gemeenteleden via en voor gemeenteleden

Kerkgebouw en energiegebruik Verwarming Ruimteverwarming aardgas + restwarmte Tapwaterverwarming aardgas + elektriciteit Koeling ( + AC) elektriciteit + grondwater Ventilatie ( + AC) elektriciteit Verlichting elektriciteit Overige energietoepassingen koffiemachine / vaatwasser audiotechniek / internet elektriciteit windmachine orgel Drinkwater

Energiegebruik in de kerk Wat weten over de stand van zaken in ons kerkgebouw en de ontwikkeling? Wat zijn de effecten van maatregelen en investeringen? Meten is weten het begin van weten

Kerkgebouw en energiebronnen Nutsvoorzieningen gas elektriciteit drinkwater Alternatieve bronnen zonne-, wind- en bodemenergie E panelen PV G panelen Th G warmtepomp G warmtewiel (restwarmte) E windenergie G bodemwarmte G restwarmte Beperkingen Bouwtechnisch Monumentaal karakter Investeringen Gebruiksduur / -moment Samenwerking met de omgeving

Kerk en energie Voor alles is een oplossing te bedenken Technisch financiële investeringen Gedrag óók investeringen bewustzijn/aandacht Voor alles is gestructureerd aandacht nodig Voor alles is planmatige benadering nodig Niet eenmalig, maar permanent (beleidsmatig) Kijk niet alleen naar LED-lampen en koffiebekers We hoeven niet het wiel uit te vinden! Alles hoeft niet in één keer! Er zijn praktijkvoorbeelden en ervaringen: Johanneskerk Amersfoort, De Kapel Hilversum Groene Kerken-actie

Groene Kerkenactie voorziet geloofsgemeenschappen van informatie via de toolkit en netwerk- mogelijkheden om kerken op weg te helpen om te verduurzamen. enthousiasmerende en motiverende rol platform om te laten zien hoe duurzaamheid vorm krijgt in de eigen omgeving na enkele genomen duurzame stappen en besluit elk jaar weer één duurzame stap te zetten wordt inzet zichtbaar voor de buitenwereld door bordje ‘Groene Kerk’. toolkit

Groene Kerken-toolkit Handige tips Financieel beheer Facilitaire zaken en inkoop Groen en grond Energiebeheer Bouwkundig beheer www.groenekerken.nl Voorbeeld Johanneskerk Amersfoort Johanneke Maris

Stop met energie in de kerk ! Speerpunt G&S is nú: energiegebruik in de kerk Stop energie in de kerk ! Stop met energie in de kerk !