Ervaringsordening van Timmers-Huigens Nellie Oversluizen- van Rijn Opleidingsdocent Verpleegkunde CHE Nov 2018

Het belang Gedeeld begrip bevorderen - bron van gedrag begrijpen Gedeeld begrip nodig voor goed samenleven Gebrek aan gedeeld begrip kan leiden tot communicatiestoornissen en onbegrepen gedrag Door observeren en interpreteren m.b.v. ervaringsordening ontstaat inzicht in onbegrepen gedrag

Beleving en gedrag Prikkel – informatie – ervaring en emoties – gedrag Betekenis geven aan wat ervaren wordt Beleving stuurt gedrag Verstaan van gedrag vanuit eigen beleving/ordening Gebrek aan gedeeld begrip: onduidelijk welke beleving het gedrag van de ander stuurt andere interpretatie van betekenis van gedrag van de ander Als informatie gekoppeld wordt aan gevoel en emotie wordt het een ervaring . Basisemoties lust/fijn- onlust/niet fijn zijn basaal voor het onthouden van ervaringen. Beleving stuurt je gedrag. Je verstaat gedrag van anderen in eerste instantie (impulsief) vanuit je eigen ervaringen. Dit kan totaal mismatchen met andermans beleving en ervaring . Op basis van kennis en reflectie kun je proberen achterhalen wat de beleving (ervaring en betekenisgeving daaraan) van de ander is onderliggend aan het specifieke (onbegrepen) gedrag. Maar dit is niet altijd makkelijk. De theorie van ervaringsordening van TH helpt bij het observeren, en proberen te begrijpen van (de bron van) gedrag.

De vier basisvragen Is mijn lichaam veilig? lichaamsgebonden ordening Is mijn omgeving betrouwbaar? associatieve ordening Ken ik de samenhang? structurerende ordening Mag ik mezelf zijn? vormgevende ordening JA of NEE Nadrukkelijk gaat het hier om één proces waarin delen te onderscheiden zijn, maar onafscheidelijk bij elkaar horen. Elke soort/vorm heeft een eigen invloed op de beleving en die beleving heeft de 4 soorten nodig om betekenis te geven aan wat beleefd wordt. Deze zijn altijd alle vier aanwezig. Altijd. Bij een JA kan alles blijven zoals het is bij een NEE moet er iets gebeuren, dat roep opwinding op... NEE op één deel heeft invloed op de andere delen. De persoonlijke mogelijkheden/vermogens bepalen in hoeverre op de NEE adequaat gereageerd kan worden. Hulp aan de andere hierbij is pas effectief bij aansluiting op dat deel waar NEE antwoord is ontstaan. Lichaamsgebonden deel: gaat over voortbestaan, fysieke veiligheid. Hoe groter de beperking hoe sneller het lichaam onveilig is. Associatieve deel: informatie over betrouwbaarheid hangt direct samen met ervaringen in het verleden. Het geheugen speelt hierin dan ook een belangrijke rol Structurend deel: als complexere gehelen begrepen worden ontstaat de ervaring dat er sprake is van continuïteit in het bestaan. Ontbreekt dat begrip dan wordt je onzeker. Is dit begrip lastig, dan kan er meer of minder gebruik gemaakt worden van associatieve ankers (structuur bieden door op te delen in behapbare /herkenbare onderdelen). Vormgevende deel: het unieke van elke persoon wordt (h)erkend. Wanneer deze eigenheid niet wordt erkent of genegeerd , ontstaat spanning/onrust.

Onbegrepen gedrag Bij een NEE op één deel helpen alle andere delen mee dit op te lossen Alle delen kunnen tijdelijk de leidende rol spelen. Als een NEE niet wordt opgelost kan betreffende ordening een dominante rol gaan spelen (er is geen andere mogelijkheid meer dan …) Opdracht professional: informatie binnen de delen zo sturen/ondersteunen dat belevingen op alle delen met JA kunnen beantwoord worden Er is dus nooit sprake van ‘het zitten in een bepaalde ordening’ (het is geen fasering of niveau indeling) maar er kan wel sprake zijn van een dominante ervaringsordening. Alle delen van de ervaringsordening kunnen elk tijdelijk de leiding nemen. De leidende rol , hoe je die invult, hangt samen met je karakter. Elk deel van de ervaringsordening kan op zijn eigen tijd een leidende rol spelen. Dat maakt /vormt jouw (eigen of typische) manier van reageren Een NEE op een ordening kan zo krachtig zijn dat hij oplossingen (vanuit andere ordeningen) blokkeert. Er is dan sprake van dominantie.

Ondersteunen lichaamsgebonden ordening Is mijn lichaam veilig? Betreft: direct hier en nu, zintuigen, basisveiligheid Bieden van: fysieke veiligheid, rust, vast ritme, voorspelbaarheid, directe nabijheid, benoemen, aanspreken op zintuigen, bewegingservaringen Basis van bestaan is fysieke veiligheid. Brein is er op gericht deze als eerste te checken en te waarborgen.

Ondersteunen associatieve ordening Is mijn omgeving betrouwbaar? Betreft: eerst-dit-dan-dat, reeksen, gewoontevorming, beginnend varieren-uitbreiden in complexiteit Bieden van: vaste gewoonten, aanbieden én uitlokken, nieuwe vaardigheden aanleren door herhalen en uitbreiden van reeksen in complexiteit, aanleren van zelfredzaamheid en sociale vaardigheden, communiceren concreet, korte zinnen, nog geen ik/jij/wij, beginnende tijdsindicatie aanleren Bron is de omgeving: vertrouwen dat de omgeving zoals je hem hebt leren kennen door ervaringen ook zo blijft , daardoor kun je voorspellen wat je gaat beleven. Heeft ook alles met taal te maken; woorden geven ervaringen weer, ook daarin speelt betrouwbaarheid een belangrijke rol! Zijn woorden helder? Wordt de taal door de ander begrepen zoals die begrepen zou moeten worden?

Ondersteunen structurerende ordening Ken ik de samenhang? Betreft: variaties (her)kennen, keuzes maken uit (beperkte) mogelijkheden, verbanden herkennen, begrijpen en beoordelen, buiten hier-en-nu begrip, emotionele diepgang Bieden van: overzicht én keuzemogelijkheden bieden, plannen, beoordelen, keuzes maken, intellectuele groei, ‘schoolse’ vaardigheden, aanleren en aanspreken op vrijheid en verantwoordelijkheid, beginnend moreel besef Bron van structurerend deel is de situatie of gebeurtenis. Situatie of gebeurtenis bestaat uit samenhangende delen. Structuur: iets wat meer is dan de som der delen. Ons geheugen herkent als het goed is structuren. Daardoor begrijp je waar je bent (in tijd, in ruimte, in begrip)

Ondersteunen vormgevende ordening Mag ik mezelf zijn? Betreft: identiteit, vrijheid, zelfbepaling, sociale relaties, abstract denken Bieden van: beschikbaar zijn, bespreken, spiegelen, grenzen bewaken, begeleiden, versterken sociale vaardigheden, aanleren/coachen complexe vaardigheden, belangen bewaken, helpen bij vinden en volhouden van zinvolle dag invulling en gewaardeerde taken De bron van vormgevende ordening is de eigen rol in het geheel. Basisbehoefte van mens-zijn is dat hij een gevoel van uniek zijn heeft.

Timmers-Huigens, D. (2016). Ervaringsordening. Zorg Welzijn Onderwijs Timmers-Huigens, D.(2016). Ervaringsordening. Zorg Welzijn Onderwijs. Deventer: Van Tricht http://timmers-ervaringsordening.nl/

Hoe kan ik de theorie van de ervaringsordening toepassen in mijn professioneel handelen?