Verlagen CO2 uitstoot luchtvaart Begin van een discussie| Hein de Wilde, Omar Usmani, Pieter Kroon

Snel Groeiende luchtvaart: grijpt in op gehele energietransitie 2 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs Ja/nee quizvraag: 30 l tanken auto kost meer accijns dan 300.000 l voor Airbus a380 op schiphol 3 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs Ja/nee quizvraag: De uitstoot van de luchtvaart zal in 2050 tenminste verdrievoudigd zijn. 4 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Redenen sterke groei luchtvaart Growth Climate Targets Options Costs Redenen sterke groei luchtvaart Lage prijzen Sterke groei More Geen accijns Geen BTW Sterke competitie Landen niet verantwoordelijk 5 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Verwachte groei van de luchtvaart Growth Climate Targets Options Costs Verwachte groei van de luchtvaart 300-700% groei in 2030 CO2 uitstoot luchtvaart 70% groei in 2020 2005 2020 2030 2050 6 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs Ja/nee quizvraag: de luchtvaartsector beoogt om in 2050 (bijna) klimaatneutraal te zijn. 7 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

sterke groei bemoeilijkt halen klimaatdoelen Growth Climate Targets Options Costs sterke groei bemoeilijkt halen klimaatdoelen CO2 uitstoot luchtvaart Doorgaan op dezelfde weg Post 2020 CO2-neutrale groei (CORSIA) 50% minder uitstoot t.o.v. 2005 Andere sectoren beogen (bijna) nul uitstoot 2005 2020 2030 2050 8 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Opties verlagen CO2-uitstoot Growth Climate Targets Options Costs Opties verlagen CO2-uitstoot Inkoop CO2-uitstootrechten elders (carbon offset) Batterij-elektrisch en waterstof-elektrisch vliegen Verhogen brandstofefficiëntie Bio-kerosine Kerosine gemaakt uit hernieuwbare elektriciteit (P2jet, synthetische brandstof) 9 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs Inkoop CO2-Uitstootrechten: tijdelijk, twijfelachtig, uitstel echte verandering CO2 emissie andere sectoren tijdelijk reservoir Klimaatdoel andere sector Bij overstijgen doel overschot verkopen (CO2-uitstootrechten) 2005 2020 2030 2050 10 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs Waterstof en batterijen in pril stadium: Komende 15-20 jaar niet op de markt. Concept Prototypes Markt 2020 2050 11 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs levensduur vliegtuigen ca. 25 jaar: waterstof/elektrisch kleine rol in 2050 Kleine rol in 2050 12 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Brandstof efficiëntie: altijd goed, deeloplossing, steeds duurder Growth Climate Targets Options Costs Brandstof efficiëntie: altijd goed, deeloplossing, steeds duurder Continue inspanning Compenseert deel groei 13 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Bio-kerosene is er, productie nog beperkt gewild door velen Growth Climate Targets Options Costs Bio-kerosene is er, productie nog beperkt gewild door velen orde 350 PJ (2X 2030) GAP Andere sectoren willen ook bio! orde 75-210 PJ (30% efficiëntie) Kerosine vraag NL 2050 Bio beschikbaar 14 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Synthetische kerosine: doorbraak nodig Growth Climate Targets Options Costs Synthetische kerosine: doorbraak nodig Synthetische brandstoffen: Post 2030 rol Kerosine prijs (€/liter) Goedkope stroom, ontwikkelen ‘air capture’ Synthetisch Bio €1.0/liter Synthetisch Fossiel €0.5/liter 2030 2050 15 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

inzet Opties verlagen CO2-uitstoot Growth Climate Targets Options Costs inzet Opties verlagen CO2-uitstoot CO2 emissions air sector Efficiency Synthetic Bio Offsets 2005 2020 2030 2050 16 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs Ja/nee quizvraag: inzet 100% hernieuwbare kerosine maakt enkeltje new york minstens €100 duurder Bonus: Hoeveel kost een Sinterklaas vliegticket naar Londen? 17 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Meerkosten groen ticket doorbereken met toeslag groene brandstof Growth Climate Targets Options Costs Meerkosten groen ticket doorbereken met toeslag groene brandstof Meerkosten vallen mee! Enkel Amsterdam - London Enkel Amsterdam - New York €43 29.0 €7.5 Toeslag groene brandstof Toeslag groene brandstof 18 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Enkel Amsterdam – London Enkel Amsterdam - New York Growth Climate Targets Options Costs twee opties doorbereken groen ticket: ‘brandstoftoeslag’ vs. ‘vliegtaks’ Meerkosten vallen mee! Enkel Amsterdam – London Enkel Amsterdam - New York €43 €29 €29 €7.5 Toeslag groene brandstof Vaste vliegtaks Toeslag groene brandstof Vaste vliegtaks 19 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Cumulatief: groenkosten, accijns & btw Growth Climate Targets Options Costs Cumulatief: groenkosten, accijns & btw Enkel Amsterdam - London Enkel Amsterdam - New York Legenda Toeslag groene brandstof Vaste vliegktaks Toeslag groene brandstof Vaste vliegtaks €43.0 €85.5 €171.5 Costs in €/passenger €157.5 €29.0 €43.0 €85.5 Renewable premium divided equally among all passengers Fuel costs Renewable premium Taxes Fixed fee €7.5 €29.0 €15.0 €51.5 €7.5 €15.0 €30.0 20 | Emissions reduction in the aviation sctor 27 Novemer 2018

RECAP & CONCLUSIeS Sterke groei internationale luchtvaart: 300 – 700% in 2050 Aanjagers: belastingvrijstelling, concurrentie, uitstoot niet toegerekend aan landen Klimaatverandering vereist drastisch minder CO2-uitstoot Inkoop CO2-uitstootrechten: korte termijn, geringe klimaatwinst, uitstel structurele veranderingen Brandstof-efficiëntie verbetering: belangrijk, maar zeker niet genoeg Batterij- en waterstof-elektrisch: langere termijn Hoofdrol: Bio-kerosine (HEFA, FT), Power-to-jet (synthetisch) Meerkosten groen ticket vallen mee! Knelpunten: accijnsvrijstelling en niet toerekenen uitstoot aan landen Snel opstarten grootschalige uitrol hernieuwbare kerosine   Hoe gaan we dit organiseren?!  – Discussie met de zaal 27 November 2018

Dank voor uw aandacht! TNO.NL/ECNPARTOFTNO

Same city, different results 23 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs Ja/nee quizvraag: door maximaal in te zetten op efficiëntie komen de klimaatdoelen binnen bereik. 24 | Emissions reduction in the aviation sector 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2020 High Acceptability Low Affordability High Availability (% of target) 25 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2030 Efficiency 2020 High Acceptability Low Affordability High Availability (% of target) 26 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 High Acceptability Low Affordability High Availability (% of target) 27 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 High Offsets 2020 Acceptability Low Affordability High Availability (% of target) 28 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 High Offsets 2020 Acceptability Offsets 2030 Low Affordability High Availability (% of target) 29 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 High Offsets 2020 Acceptability Offsets 2030 Low Affordability High Offsets 2050 Availability (% of target) 30 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 High Bio 2020 Offsets 2020 Acceptability Offsets 2030 Low Affordability High Offsets 2050 Availability (% of target) 31 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 High Bio 2020 Bio 2030 Offsets 2020 Acceptability Offsets 2030 Low Affordability High Offsets 2050 Availability (% of target) 32 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 High Bio 2020 Bio 2030 Offsets 2020 Acceptability Offsets 2030 Low Affordability High Offsets 2050 Bio 2050 Availability (% of target) 33 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 Synthetic 2020 High Bio 2020 Bio 2030 Offsets 2020 Acceptability Offsets 2030 Low Affordability High Offsets 2050 Bio 2050 Availability (% of target) 34 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 Synthetic 2020 Synthetic 2030 High Bio 2020 Bio 2030 Offsets 2020 Acceptability Offsets 2030 Low Affordability High Offsets 2050 Bio 2050 Availability (% of target) 35 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018

Growth Climate Targets Options Costs The options for reduction vary strongly in availability, affordability, acceptability Efficiency 2050 Efficiency 2030 Efficiency 2020 Synthetic 2020 Synthetic 2030 High Synthetic 2050 Bio 2020 Bio 2030 Offsets 2020 Acceptability Offsets 2030 Low Affordability High Offsets 2050 Bio 2050 Availability (% of target) 36 | Emissions reduction in the aviation sector Low 27 November 2018