Basiscursus Sterrenkunde Les 1 Sterrenwacht Tweelingen te Spijkenisse 31 Oktober 2018

Inhoud van de cursus Inleiding Geschiedenis Afstanden in het heelal Het zonnestelsel Onze zon en andere sterren Sterrenstelsels Praktische sterrenkunde

Inhoud van deze les Literatuur Geschiedenis van de sterrenkunde Afstanden in de sterrenkunde Opbouw van het heelal – kort overzicht: Zonnestelsel Melkweg Andere stelsels

Bij deze cursus Boek: Sterrenkunde voor dummies Eventueel te downloaden: http://www.stellarium.org/nl/

Boeken/kaarten/software Overige aan te raden boeken: Handboek Sterrenkunde van Govert Schilling (ca. 25,- in boekhandel) Sterrengids

Sterrenkunde Astronomie of sterrenkunde is de wetenschap die zich bezighoudt met de observatie en verklaring van alle voorwerpen en gebeurtenissen buiten de atmosfeer van de aarde. 6

Sterrenkunde – geschiedenis Eerste wetenschap door de mens beoefend Zeer belangrijk voor dagelijks leven en navigatie Om sterren te herkennen werden deze opgedeeld in sterrenbeelden, door Ptolemaeus (2de eeuw n.C.) 7

8

Sterrenkunde – geschiedenis Men dacht dat de Aarde het middelpunt van het heelal was. Bouwwerken werden naar de sterrenhemel gebouwd Piramides in Egypte Stonehenge 9

Sterrenkunde – geschiedenis In de 16de eeuw veranderde het wereldbeeld door Nicolaas Copernicus. Hij introduceerde het heliocentrische wereldbeeld. Galileo Galilei en Johannes Kepler ondersteunden deze theorie. Isaac Newton was de eerste die astronomie aan natuurkunde koppelde. 10

Copernicus De revolutionibus orbium coelestium Over de omwentelingen der hemellichamen 1543 in Neurenberg

Telescoop - geschiedenis In 1608 uitgevonden door Zacharias Jansen en/of Johannes Lipperhey. Beiden uit Middelburg. buyse waarmede men verre kan sien. 12

Definities Afstanden Hoeken Zonnestelsel Astronomische Eenheid (AE) Lichtjaar Hoeken Zonnestelsel Ster Satelliet Planeet

Afstanden in de sterrenkunde Binnen ons zonnestelsel: Astronomische Eenheid (AE) Gedefinieerd als de gemiddelde afstand van de Aarde tot de zon 149.600.000 km Zo staat Neptunus op een afstand van 30 AE van de zon

Afstanden in de sterrenkunde Buiten ons zonnestelsel: Lichtjaar (lj) Gedefinieerd als de afstand die het licht in één jaar aflegt. Lichtsnelheid = 300.000 km/s (afgerond) Dus 300.000 km/s * 60 s/min * 60 min/uur * 24 uur/dag * 365 dag/jaar 9.460.730.472.580,800  km 9,46 biljoen kilometer!

Hoeken in de sterrenkunde Een bol is 360 graden 1 graad = 60 boogminuten 1 boogminuut = 60 boogseconden 1 graad = 3600 boogseconden Maan = 30 boogminuten = ½ graad Dubbeltje op 1,70 m afstand 1 boogseconde = dubbeltje op 3 km afstand!

Ingrediënten van het heelal 13,7 miljard jaar oud Materie Ruimte Tijd Beweging

Het zonnestelsel Zon 4 rotsachtige planeten 4 gasplaneten Mercurius Venus Aarde Mars 4 gasplaneten Jupiter Saturnus Uranus Neptunus 1 dwergplaneet Pluto

Definitie ster Een ster is een bolvormig hemellichaam, bestaande uit lichtgevend plasma. In sterren is de druk en temperatuur van de inwendige gasconcentratie zo hoog dat er kernfusiereacties plaatsvinden.

Zonnestelsel – definitie planeet Door de IAU (Internationale Astronomische Unie) is de definitie van een planeet in 2006 vastgesteld. De drie voorwaarden zijn: Bevindt zich in een baan rond een zon; Heeft een massa die groot genoeg is om hydrostatisch evenwicht te bewerkstelligen en is daardoor nagenoeg rond; Heeft de omgeving van haar baan schoongeveegd van andere objecten;

Zonnestelsel – definitie planeet Omdat Pluto niet aan de derde voorwaarde voldoet, is het geen planeet (meer). Pluto wordt nu een “dwergplaneet” genoemd. Bijvoorbeeld Ceres (was een planetoïde; bevindt zich tussen Mars en Jupiter) wordt nu ook dwergplaneet genoemd.

Definitie satelliet Een natuurlijke maan of natuurlijke satelliet is een hemellichaam dat rond een planeet, dwergplaneet of planetoïde, of eventueel een andere maan, draait

Zonnestelsel - manen Alle planeten vanaf de Aarde hebben 1 of meerdere manen. Aarde: 1 maan Diameter: 3.500 km Afstand: 384.000 km Jupiter: >60 manen!

Zonnestelsel - overzicht Naam Diameter (km) Afstand tot de zon (km) Massa t.o.v. de aarde Zon 1.392.000 n.v.t. 332.946 Mercurius 4800 57.910.000 0,1 Venus 12.104 108.208.930 0,9 Aarde 12.756 149.597.870 1 Mars 6794 227.936.640 Jupiter 142.984 778.412.010 318 Saturnus 120.536 1.426.725 400 95 Uranus 51.118 2.870.972.200 15 Neptunus 49.572 4.498.252.900 17 (Pluto) 2.330 5.908.000.000 >0,01

Zonnestelsel - overzicht

Pauze

Kosmisch gruis Tussen de planeten komt veel ruimtepuin voor. Afmetingen: van stof tot vele kilometers diameter. Grootste concentratie tussen Mars en Jupiter -> Planetoïdengordel. Waarschijnlijk mislukte planeet.

Kometen Kleine hemellichamen (1-50 km) Bestaan uit: IJs Stof Gas Staart t.g.v. nadering van zon

Meteoren Kortstondig lichtspoor aan de hemel Meteoroïde (klein deeltje (1 mm – 10 cm)) verbrandt op ca. 100 km hoogte Snelheid van 20-70 km/s “Vallende Ster”

Schaalmodel van het zonnestelsel Verkleinen met 1.000 miljard. Zon = 1,5 mm Zon-Aarde = 15 cm Aarde = microskopisch klein Zon-Jupiter = 78 cm Zon-Pluto = 6 m Dichtstbijzijnde ster = 40 km !

Onze melkweg Bestaat uit miljarden sterren Stel bollen voor met een diameter van 40 km, met in het midden een ster. Schaalmodel zou dan groter zijn dan de afstand Aarde-Maan

Onze melkweg Grote platte schijf met spiraalstructuur Bestaat uit sterren, gas en stof

Andere sterrenstelsels Miljoenen andere stelsels naast het onze Meest diverse vormen

Sterrenstelsels - Schaalmodel Nu weer een andere schaal Factor 1 triljoen = 1.000.000.000.000.000.000 Zonnestelsel = 25 μm (0,025 mm) Melkweg = 800 bij 150 meter Dichtstbijzijnde stelsel = 15 km Andromedastelsel

Tijd Men schat dat het Heelal 13,7 miljard jaar oud is. Verst waargenomen objecten: ca. 11 miljard lichtjaar hiervandaan.

Tijd - Afstand Licht heeft een beperkte snelheid: 300.000 km/s. Blik in het verleden: Maan: 1,25 seconde Zon: 8 minuten Andromedastelsel: 2,5 miljoen jaar

Beweging Aarde staat bepaald niet stil: 24 uur om eigen as 365,25 dagen om de zon Baansnelheid: 30 km/s 220 miljoen jaar om het centrum van het melkwegstelsel Baansnelheid: 250 km/s En dan nog de beweging tussen de stelsels en clusters onderling.

Einde Einde van de 1e les. Zijn er nog vragen? Tot de volgende keer.