Mictie en Defecatieproblemen bij Morbus Parkinson en MSA Dr Paul van Houten Specialist Ouderengeneeskunde Hoofd medische dienst ZHGA

Inhoud M Parkinson en MSA Veroudering/Kwetsbaarheid/zorgbehoevendheid Autonome dysfunctie LUTS (Lower Urinary Tract Symptoms) LGIT (Lower Gastro Intestinale Tract) Symptoms Veroudering/Kwetsbaarheid/zorgbehoevendheid Samenvatting behandeling

Non-motor symptoms Autonome dysfunctie Slaapproblemen Gastrointestinaal, belangrijkste obstipatie Tractus urogenitalis Zweet productie Slaapproblemen Sexuele dysfunctie Depressie

Urogenitaal Parkinson/MSA Prevalentie LUTS 27-64 % (man 53% en vrouw 63%) Voorkomen gerelateerd aan ernst Parkinson Groot effect op kwaliteit van leven (denk ook aan vallen) LUTS Opslag probleem blaas (overactiviteit en afgenomen contractiliteit) Nocturia (meer dan 60%) Urgency (33-54%) Frequency overdag ((16-36%) Urine incontinentie (26-28%) Probleem bij urineren (trage reactie sphincter die verbetert bij dopamine toediening) Vertraging bij initialisatie (44% van de mannen) Slechte stroom (77% van de mannen) Straining (28% van de vrouwen) Residu na mictie is normaal in tegenstelling tot MSA.

Urogenitaal Parkinson/MSA Behandeling Anticholinergica (cave verwardheid, retentie en stapeling anticholinergische effecten) Deep brain stimulatie geeft verbetering van overactiviteit maar pas op retentie Botox injecties Intermitterend catheteriseren Prostaat chirurgie (niet bij MSA) Opvangmaterialen

LGIT Parkinson/MSA Dopamine tekort niet alleen centraal maar ook perifeer Vertraging CTT (44 tot 130 uur), amplitude van de rectum contractie is lager, toename van anismus. Vertraging CTT vaak voorafgaand aan motor symptoms. Prevalentie Minder dan 3 keer per week ontlasting: 20-81% Moeilijkheden bij evacuatie 57-67% Diarrhee (21%) Fecale incontinentie (10-24%)

LGIT Parkinson/MSA Behandeling Obstipatie (psyllium en vezels) Botuline bij anismus Opvang

Veroudering/Kwestbaarheid/Zorgbehoevendheid Functionaliteit Mobiliteit Cognitie Multimorbiditeit Polyfarmacie Mantelzorg Wat is van waarde

BOA = blaas overactiviteit Leeftijds gebonden verandering in tractus UG Potentieel effect op continentie Ultrastructuur blaasspier (spier en axon degeneratie, dysjunctie) BOA, UUI Blaascapaciteit kleiner Frequentere mictie Toename overactiviteit blaas Afgenomen contractiliteit Kans op retentie Toename residu na mictie LUTS Sluitingsdruk urethra bij vrouwen neemt af SUI, UUI Toename incidentie benigne prostaatvergroting Toename incidentie prostaatcarcinoom Afname oestrogeen Atrofische vaginitis, UWI Toename urinevolume in de nacht Nocturie en nachtelijke UI Verandering neurotransmitters Verandering immuunsysteem UWI Witte stof afwijkingen hersenen Cognitie, mobiliteit, UUI BOA = blaas overactiviteit LUTS= lower urinary tract symptoms UUI= urgency urinary inc. SUI= stress urinary inc.

Mobiliteit -Lopen / rolstoelrijden -Opstaan -Transfers -Manipuleren kleding -Conditie UNCO-Mob www.vumc.nl

Zuivere UI, Zuivere FI en DI en toiletvaardigheid Somatische patiënten Zuivere UI, Zuivere FI en DI en toiletvaardigheid Afname zelfstandigheid SIVIS

Cognitie Delier Vinden van toilet Apraxie Apathie

Zuivere UI, Zuivere FI en DI en toiletvaardigheid Demente patiënten Zuivere UI, Zuivere FI en DI en toiletvaardigheid Afname zelfstandigheid Improving continence care for people with dementia living at home. Alzheimer Europe http://www.euro.centre.org/data/DementiaCareContinence.pdf SIVIS

Morbiditeit Aandoening Diabetes Reuma COPD en astma Hartfalen Slaap apneu Ernstige constipatie en faecale impactie Beroerte Parkinson Normal Pressure Hydrocephalus (NPH) Dementie Depressie Delier

Medicatie Medicatie met een anticholinergisch (parasympathicolytisch) effect Effect op urine incontinentie Tricyclische antidepressiva Overloopblaas, verwardheid Antihistaminica Parasympathicolytische parkinsonmiddelen Antipsychotica Overloopblaas, verwardheid, mobiliteitprobleem Urologische parasympathicolytica Overige middelen met parasympathicolytische (bij)werking Andere medicatie Effect op urine incontinentie Diuretica (plaspillen) Grote urineproductie Alfa-sympathicomimetica Overloopblaas Beta-sympaticomimetica (glaucoomduppels) Alfa sympathicolytica Druppel incontinentie Sedativa en hypnotica Verwardheid, mobiliteitprobleem Calciumantagonisten (* itt anticholinergica treden problemen in veel mindere mate op, maar het kan een oorzaak zijn van incontinentie) Overloopblaas, obstipatie Opioïden (* itt anticholinergica treden problemen in veel mindere mate op, maar het kan een oorzaak zijn van incontinentie) Overloopblaas, verwardheid ACE-remmers (A-II-remmers veroorzaken minder hoesten) Druppel incontinentie.

Assessment bij eerste episode UI of FI Doel: analyse en opsporen potentieel ernstige en behandelbare factor(en) Incodagboek Niet pluis factoren -continu aandrang -pijn buik -continu incontinent -verandering regelmaat -bloed in urine of feces -aanwijzingen UWI -plotseling dubbele inco -Anamnese -Mobiliteit -Cognitie -Morbiditeit -Medicatie -Blaas/darm Lichamelijk onderzoek Urine onderzoek

Cliënt Samenwerking Arts Verzorging, mantelzorg Diagnose met meerdere lagen: Urine (type) / Ontlasting / Dubbel bij ‘mobiliteit’, ‘cognitie’ (functie) bij ‘morbiditeit’, ‘medicatie’ Voorkeuren cliënt, wat is van waarde Stepped Care en Monitoring