Segregatie in het basisonderwijs (SINBa) Toelichting van de onderzoeksresultaten LOP Basisonderwijs Stad Gent Prof. Paul Mahieu, MA Ward Nouwen & Dr. Orhan Agirdag Prof. Mieke Van Houtte, Prof. Piet Van Avermaet & Dr. Anneloes Vandenbroucke

Onderzoeksopzet en -partners Centrale onderzoeksvraag Onderzoekspartners Met dank aan…

Methodologische toelichting Onderzoeksmethoden & Data: Omvang: Analyses o.b.v. administratieve data Oorzaken (mixed methods): Survey bij ouders Diepte-interviews schooldirecties Focusgroepen ouders Effecten (mixed methods): Survey bij lln. Diepte-interviews leerkrachten Diepte-interviews Iln.

Overzicht onderzoeksresultaten Omvang van segregatie: ongelijke spreiding van doelgroeplln. samenhang met buurtsamenstelling ‘te witte’ en ‘te zwarte’ scholen Oorzaken van (relatieve) segregatie: Schoolkeuzeprocessen Profilerings- en aannamebeleid Quasi-marktsituatie en implicaties Effecten van segregatie: Cognitieve effecten Non-cognitieve effecten Implicaties voor school- en lokaal onderwijsbeleid

Omvang van segregatie CeMIS, Universiteit Antwerpen

Absolute omvang van segregatie Spreiding lln. thuistaal niet Nederlands (~ etnische segregatie) aantal scholen H S Stad Gent 109 0,180 -0,041 Binnenstad 10 0,063 0,048 Kernstad 22 0,208 -0,236 Gent Noord-Oost 18 0,160 0,163 Gent Noord-West 9 0,210 0,350 Gent-Oost 12 0,102 0,782 Gent-West 13 0,073 0,291 Gent-Zuid 25 0,086 0,065 Tabel 1 Hutchens Square Root Index en segregatiescheefheid per deelgebied Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie  Spreiding GOK-indicatorleerlingen (~ sociale segregatie) aantal scholen H S Stad Gent 109 0,175 -0,343 Binnenstad 10 0,078 0,105 Kernstad 22 0,276 -0,455 Gent Noord-Oost 18 0,119 -0,223 Gent Noord-West 9 0,194 0,044 Gent-Oost 12 0,095 Gent-West 13 0,060 0,147 Gent-Zuid 25 0,111 -0,309 Tabel 2 Hutchens Square Root Index en segregatiescheefheid per deelgebied Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie

Absolute omvang van segregatie Antwerpen BaO (217 scholen) Genk BaO (29 scholen) Gent BaO (109 scholen) (o.b.v. aandeel TNN GOK-telling 2008) Etnisch segregatie Grafiek 1.1 Segregatie in Antwerpse scholen op basis van TNN Grafiek 1.2 Segregatie in Genkse scholen op basis van TNN Grafiek 1.3 Segregatie in Gentse scholen op basis van TNN (o.b.v. aandeel GOK GOK-telling 2008) Sociale segregatie Grafiek 2.1 Segregatie in Antwerpse scholen op basis van indicatorleerlingen Grafiek 2.2 Segregatie in Genkse scholen op basis van indicatorleerlingen Grafiek 2.3 Segregatie in Gentse scholen op basis van indicatorleerlingen Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie

Relatieve segregatie Relatieve segregatie = weerspiegeling van sociaal- etnische buurtcompositie in basisscholen Spreiding versus weerspiegeling buurt… Antwerpen versus Genk… School in de buurt, buurt in de school?

‘Te witte’ en ‘te zwarte’ scholen? = Scholen die sterk afwijken van gemiddelde weerspiegeling buurt in de school (=statistische uitschieters) in totaal 9% ‘te witte’ en 13% ‘te zwarte’ scholen Verklaringspatronen (o.b.v. case-studie): Segregatie tussen de netten Methodescholen Etnisch-religieuze scholen Sociaal-geografische en schoolspecifieke verklaringen

Oorzaken van segregatie HIVA, K.U. Leuven

Schoolkeuzeprocessen van ouders Overzicht gepresenteerde bevindingen: Toegang tot en gebruik van infobronnen bij schoolkeuze Rol van etnische schoolcompositie in schoolkeuzemotivatie Andere schoolkeuzemotieven Inschrijvingskansen

Toegang tot en gebruik van infobronnen bij schoolkeuze

Rol van etnische schoolcompositie in schoolkeuzemotivatie (1)

Rol van etnische schoolcompositie in schoolkeuzemotivatie (2)

Andere schoolkeuzemotieven (1)

Andere schoolkeuzemotieven (1)

Andere negatieve en positieve schoolkeuzemotieven (*) Minstens een deel van de verschillen tussen de geloofsgemeenschappen kan niet worden verklaard vanuit opleiding of etnische afkomst

Inschrijvingskansen

Profilerings- en aannamebeleid van scholen ‘noodzaak’ tot profilering bepaald door de buurtcompositie “We hebben onze website, we proberen dat mensen daar toch wel eens gaan kijken hier en daar, maar ja, dat is nu pas met die desegregatie-inspanningen naar [deelgebied] toe. Bijvoorbeeld – en dat staat nog in de kinderschoenen è – een ouderavond voor iedereen van alle scholen van [naam stad] om te zeggen: kijk mensen, in uw buurt is ook een goeie school, ga daar naar school en ga het toch niet ergens anders zoeken” (Directie ‘zwarte’ basisschool) Uitgesproken pedagogische profilering trekt aan maar stoot ook af “Ik heb de indruk, maar ik moet voorzichtig zijn van niet te veralgemenen, dat een aantal ouders van allochtone afkomst nog een beetje meer wantrouwen hebben ten opzichte van de school. Zij hebben toch wel liever discipline, rijtjes, de lessenaars die op zo’n instructiemodel staan, allemaal frontaal, euhm... Dus dat hebben wij gezien: elk jaar dat de …-methode groeide en de traditionele afdeling kromp, verloren wij toch een aantal ouders die als ze voelden dat het te dichtbij kwam …” (Directie methodeschool)

Profilerings- en aannamebeleid van scholen kansarmere leerlingenpopulatie: meer nadruk op zorg => ongewenste push- en pulleffecten “Da’s eigenlijk het probleem: hoe meer zorg dat ge aanbiedt... daarmee stoot ge een andere groep af. En kinderen die hier vooruit zijn, die krijgen ook extra werk... Hetgene dat iedereen hier wel heel goed gedaan heeft, dat was dat zeer goed inspectieverslag. Daar stond ook duidelijk in: diegenen die beter meekunnen krijgen ook meer. Dus die differentiatie is echt wel in twee richtingen. Maar ja, ge hebt jarenlang negatieve... elk jaar gaat de school sluiten.” (Directie ‘zwarte’ basisschool) kansrijkere leerlingenpopulatie: differentiatieaanbod naar boven en minder nadruk op zorgnoden van kansarmer publiek “Ik denk de kwaliteit die we hier bieden, we differentiëren hier ook wel heel sterk… Niet alleen naar beneden toe maar ook vooral naar boven toe… Met onze kangoeroewerking hebben we ons echt geprofileerd, dat is echt heel uitgebouwd. Ze hebben een dag per week echt een kangoeroeklas, we gaan met die kinderen ook op kangoeroeweekend. Wat ouders ook enorm aanspreekt is dat we een heel strenge school zijn, we hebben veel regels. Als ze kiezen voor de [naam school] weten ze dat, men kent… dat is het voordeel dat we hebben… men kent deze school en ze weten van hier is kwaliteit, hier is men streng, hier ligt het tempo hoger, hier ligt het niveau hoger…” (Directie ‘witte’ basisschool)

Profilerings- en aannamebeleid van scholen Mate waarin een school uitpakt met open en multicultureel karakter bepaald door huidige (etnische) populatie “Nu het schoolfeest hier op school houden wij redelijk traditioneel, waar ik ook merk dat ze op andere scholen in onze schoolgemeenschap echt toenadering zoeken naar die groepen door een theestand of een koekjesstand… dat hebben wij eerlijk gezegd ook nog nooit gedaan. Nu, daar valt natuurlijk ook vanalles over te zeggen he… Dat dat de betrokkenheid zou verhogen als we zorgen voor een theestand, als we zorgen voor halal geslachte hamburgers, ik weet niet wat allemaal. Maar dat doen wij hier niet… Misschien ook uit een luxepositie he, omdat zij hier nog altijd niet de meerderheidsgroep vormen …” (Directie ‘witte’ basisschool) Getuigenissen geven sterke indicaties van ongegronde weigeringen en ontrading “Want ik hoor die directeur gewoon zeggen da hij da zo doe hé... (gemompel) ge kunt 'm niet van achterbaksheid beschuldigen want hij zegt dat gewoon he: "Ge moet da zo doen". Dat zegt hij gewoon aan tafel met allemaal collega's...” (Directie ‘gemengde’ basisschool)

Quasi-marktsituatie en implicaties voor het lokaal onderwijsbeleid Quasi-marktwerking bij vrijheid van onderwijs Groepsspecifieke tolerantiedrempels => ongewenst proces van polarisatie en segregatie Vrijheid van onderwijs heeft nood aan extra ondersteuning van ouders én scholen met zwakkere marktpositie

Effecten van segregatie CUDOS & SDL, Universiteit Gent

Cognitieve effecten (1) 24

Cognitieve effecten (2) 25

Cognitieve effecten (3) 26

Cognitieve effecten (4) 27

Cognitieve effecten (5) 28

Cognitieve effecten (6) 29

Non-cognitieve effecten (1) 30

Non-cognitieve effecten (2) 31

Non-cognitieve effecten (3) 32

Implicaties voor school- en lokaal onderwijsbeleid Desegregatie ≠ prestaties Desegregatie ≠ welbevinden Desegregatie ≈ integratie (rol van interetnische vriendschappen) Inzetten op vrijwillige desegregatie Desegregatie koppelen aan schoolbeleid Aanwezige diversiteit valoriseren (zie thuistaalproject) 33

Conclusie & discussie