Examenvragen 2 Wat wordt bedoeld met “de moderne tegenstelling tussen geloof en rede”? Is de moderne tegenstelling tussen geloof en rede houdbaar? Waarom? Waarom niet? Waarom noemt Nietzsche de mens “een vererend dier”? Waarom kon het Bijbelse geloof ‘van binnenuit’ de Griekse rationaliteit ontmoeten? Wat bedoelt Johannes Paulus II als hij in Fides et Ratio schrijft dat de kerk de rede ‘waardeert, maar niet overschat’? Leg uit: er zijn altijd goede redenen om in God te geloven; maar er zijn nooit voldoende redenen om in God te geloven. Wat ontdekt Anselmus in het Proslogion over het wezen van God? Hoe begrijpt Anselmus van Canterbury de verhouding tussen geloof en rede?

De (moderne) tegenstelling …. Stephen Hawking verklaarde zich in 2014 officieel atheïst. Toch maakte hij graag toespelingen op God-de-schepper in zijn boeken en lezingen. Zo besluit hij in "A brief history of time" dat het universum begrijpen hetzelfde is als de geest van God kennen. Het geloof verwierp hij omdat het op autoriteit gebaseerd is, terwijl wetenschap berust op rede en observatie. (VRT NWS, 14 maart 2018)

Terugblik Geloof en rede zijn als twee vleugels … “Fides et Ratio is de heiligverklaring van de rede … die zich bekeert” d.i. een rede, die op eigen kracht, inziet en erkent dat om God echt te kennen God zich te kennen moet geven.

Terugblik “Leer mij U te zoeken en toon Uzelf aan wie U zoekt. Want ik kan U niet zoeken zonder dat U het mij leert, en U niet vinden zonder dat U Uzelf toont.” (Proslogion, 1)

Terugblik ‘Denk aan Robinson Crusoë op zijn eiland. In het begin denkt hij dat hij alleen is. Dan volgen de ene na de andere aanwijzing die hem doen vermoeden dat hij niet alleen is. Eerst zijn het gewoon sporen. Ze zouden ook van dieren kunnen zijn. Dan is er ontegensprekelijk een menselijk spoor; de resten van een vuur. Beetje bij beetje helpen de aanwijzingen, en het nadenken erover, Robinson om zich een idee te vormen van zijn onzichtbare compagnon. En dan, op een dag, ontmoet hij hem. De ander komt Robinson tegemoet. Vanaf dat moment is alles anders. Al zijn eerdere kennis wordt verrijkt, gecorrigeerd en voltooid. Maar vooral, hij ervaart een ander soort kennis: persoonlijke kennis. En net die kennis zal Robinson veranderen; niet zozeer zijn ideeën maar zijn leven. Precies omdat de ander geen idee meer is maar een levende realiteit die zijn leven is binnengekomen.’ (L. Bouyer, L’initiation Chrétienne, Cerf, 2012)

Op zoek naar waarheid Een universeel menselijk gegeven… Alle mensen streven van nature naar kennis. (Aristoteles) Ik ken veel mensen die bedriegen maar niemand die wil bedrogen worden. (Augustinus) → De mens is een wezen dat naar de waarheid zoekt. (FR, 28)

Op zoek naar waarheid Een actueel discussiethema… Fotograaf Harry Gruyaert (n.a.v. expo in Antwerpse Fotomuseum) “Ik geloof absoluut niet in waarheid. Daarvoor zijn de dingen te complex. Het hangt allemaal af van de hoek die je kiest, van wie je bent, er zijn duizenden standpunten en mogelijkheden. De werkelijkheid bestaat niet.” (DS, 11 maart 2018)

Waarheid “Het oog ziet niet wat op het netvlies valt…Het oor hoort niet wat het trommelvlies doet trillen…Het ziet en het hoort wat in het hart ligt. En fijnzinnigheid is altijd waar. Kwetsbaarheid…is ook altijd waar. Lelijkheid en lompheid zijn een dagelijkse werkelijkheid, maar … een werkelijkheid. Nooit de waarheid. En de werkelijkheid verdwijnt, de waarheid blijft.”

Op zoek naar waarheid Een verlangen naar weten op… Theoretische domein: wetenschappelijke vragen Wat kan ik kennen? Praktische domein: ethische vragen Wat moet ik doen? Speculatieve domein: zinvragen Wat mag ik hopen? → Vooral op dit laatste domein ontmoet de filosofie de waarheid van het geloof, geopenbaard in Jezus Christus. Waarop is mijn leven uiteindelijk gebouwd?

Post-truth? Fake news? ‘Post-truth’ is woord van het jaar voor Oxford Dictionaries Is de waarheid wel passé? Objectieve feiten wegen voor de publieke opinie minder door dan emoties en persoonlijke ervaringen. Is dat typisch voor ons tijdperk? Dominique Deckmyn (De Standaard, 16 november 2016)

Verschillende soorten waarheid De waarheidsorde van het dagelijkse leven en de wetenschap (steunt op waarneming en ervaring, toetsing) De waarheidsorde van de logica (wiskunde) De waarheidsorde van religie en metafysica

Het natuurlijke geloof (croyance, belief) Ons “weten” bevat veel geloof ‘Een mens die naar waarheid zoekt, leeft ook van geloof.’ (FR, 30) ‘In het geloof vertrouwt ieder zich toe aan de door de andere personen verworven kennis.’ (FR, 32) Weten verlaat zich vaak op een ander die kennis van zaken heeft → steunt dus op vertrouwen in de ander. Weten, zowel op het theoretische, het praktische en het speculatieve vlak, vertrekt van een verlangen naar waarheid (de ware toedracht, de juiste waarden, de ultieme zin van het leven), maar steunt tevens op vertrouwen (de capaciteit je te verlaten op de kennis en de oprechtheid van de ander).

Het openbaringsgeloof (foi, faith) “Het heeft God in zijn goedheid en wijsheid behaagd zichzelf te openbaren en het geheim van zijn wilsbesluit bekend te maken, waardoor de mensen door Christus, het vlees geworden Woord, in de Heilige Geest toegang hebben tot de Vader en deelgenoten worden gemaakt van de goddelijke natuur. Door deze openbaring spreekt dus de onzichtbare God uit de overvloed van zijn liefde de mensen aan als zijn vrienden en gaat met hen om, om hen uit te nodigen tot de gemeenschap met Hem.”

Een praktische waarheid ‘Het christendom is in wezen een praktische waarheid, d.w.z. de belofte dat wie de weg van Jezus volgt, gelukkig zal worden. Dat de weg van Jezus de enige is en dus de enig ware, wordt aan het begin van die weg niet theoretisch bewezen. Enkel door de weg te gaan, kan blijken of hij de enige ware is. Pas na een heel eind wordt enigszins duidelijk waarin die waarheid en dat geluk zouden kunnen bestaan (doemen dus enigszins de contouren van het huis van de Vader in de verte op). Wie aan het begin van de weg staat, laat zich overtuigen of niet. Wie gelooft, vertrouwt zich toe aan Jezus en vertrouwt erop dat dit de goede weg is. Fides=fidere alicui.’ (J. Decorte, Raak mij niet aan, Pelckmans, Kapellen)

Een relatie ‘In het Bijbelse geloof gaat het er niet om te geloven dat God bestaat, maar dat de mens bestaat voor God. Belangt de mens God aan? Sinds Abraham geeft het geloof op deze vragen een positief antwoord. (…) Om die ervaring te beschrijven gebruikt de Hebreeuwse Bijbel geen technisch vocabularium. De woorden geven wel goed de grondhouding weer die geloven heet: vertrouwen, steun vinden, veilig zijn. (…) Geloof is een naam voor een relatie, een paradoxaal verbond: alle initiatief ligt bij God, die een klein volk kiest met het oog op het heil voor allen.’ (B. Sesboüé, Ik geloof, Averbode/ Kok Kampen)

Waarheid is geloven in en geloven dat ‘Het gaat er in het Nieuwe Testament niet anders aan toe. De evangeliën gaan over geloof in Jezus. Alles begint wanneer een mens de persoon van Jezus van Nazareth ontmoet en beslist dat deze ontmoeting niet vrijblijvend kan zijn. Geloven is een daad waarbij de leerling zich aan Jezus geeft. (…) Die beslissing houdt ook een geloven dat in. Geloven heeft ook een waarheidsdimensie. Die waarheid betreft de persoon van Jezus. Om in hem te geloven moet je ook geloven wat hij zegt en geloven dat hij wel degelijk diegene is die hij beweert te zijn.’ (B. Sesboüé, Ik geloof, Averbode/ Kok Kampen)