STRONG Samen met decentrale overheden en maatschappelijke organisaties werkt het Rijk aan ambitieus beleid voor de ondergrond Douwe Jonkers Projectleider STRONG 21 april 2016 Dag van de Zeeuwse bodem

Maatschappelijk belang Meer maatschappelijke aandacht voor het gebruik van bodem & ondergrond: Energievoorziening fossiel: olie, gas, schaliegas, kolen hernieuwbaar: geothermie, warmte koude opslag zoetwatervoorziening: drinkwater, industrie, landbouw Voedselvoorziening (landbouw) Infrastructuur Ondergronds bouwen (tunnels, garages) Transport (buizen, kabels, leidingen) Winning van mineralen (zand, grind, zout) Cultuurhistorisch en natuurlijk erfgoed Opslag water CO2 (klimaat) energiedragers (H2, perslucht)

Maatschappelijke opgaven Klimaatadaptatie (tijdelijke opslag) Drink- & industriewatervoorziening Riolering energie (WKO open/gesloten, geothermie) Bodemverontreinigingen Stedelijke peilbeheer (kruipruimtes, funderingen) Archeologische waarden Bodemdaling 20 mei 2014

STRONG: Breed Programma Bodem en Ondergrond Breed programma i.s.m. decentrale overheden (IPO, Unie, VNG) Reeks van opgaven (‘Probleemstelling STRONG’, juni 2014) O.a. informatievoorziening, kennisontwikkeling, kabels en leidingen, bodemverontreinigingen, drinkwatervoorziening, landbouw, grondwaterbeheer, ……. Naar een gezamenlijk uitvoeringsprogramma STRONG + Bodemconvenant, StartUP bijeenkomst 24 maart a.s. Gezamenlijke visie en afwegingssystematiek (inhoud, proces) Inspiratiebron voor alle overheden Rijk past visie en afwegingsystematiek toe voor Structuurvisie Ondergrond

Doelen Structuurvisie Ondergrond Afwegingskader voor mijnbouwactiviteiten Bijdrage aan robuust drinkwatersysteem Omgang met aanvullende strategische voorraden (ASV) Aanwijzing Nationale Grondwaterreserves (NGR) Bijdrage ondergrond aan energietransitie Draagvlak voor mijnbouwactiviteiten Link met energiedialoog PlanMER moet input geven waarop keuzes in de SV gemaakt kunnen worden. Deze sheet is een opmaat naar het doel van het planMER: in kaart brengen van kansen en knelpunten op gebiedsniveau. M.a.w. input om te bepalen waar de SV kan sturen omdat functies elkaar raken! Deze opsomming komt uit de Kamerbrief. Kan een bruggetje gemaakt worden naar het agendapunt over de sturingsopties. Daarin wordt uitgebreider ingegaan op bovenstaande opties. 26 december 2018

Afwegingskader Structuurvisie Ondergrond Met het afwegingskader kan desgewenst: Voorrang aan functies in de ondergrond worden gegeven bv. reserveren van een leeg gasveld voor gasopslag; Functies of gebieden worden uitgesloten van activiteiten bv. uitsluiten van grondwaterbeschermingsgebieden voor boringen naar delfstoffen of aardwarmte, of; Gebiedsgerichte voorwaarden worden gesteld bv. stellen van aanvullende voorwaarden aan de uitvoering van een mijnbouwactiviteit gekoppeld aan een specifiek gebied. PlanMER moet input geven waarop keuzes in de SV gemaakt kunnen worden. Deze sheet is een opmaat naar het doel van het planMER: in kaart brengen van kansen en knelpunten op gebiedsniveau. M.a.w. input om te bepalen waar de SV kan sturen omdat functies elkaar raken! Deze opsomming komt uit de Kamerbrief. Kan een bruggetje gemaakt worden naar het agendapunt over de sturingsopties. Daarin wordt uitgebreider ingegaan op bovenstaande opties. 26 december 2018 Ministerie van Infrastructuur en Milieu

PlanMER: Advies Commissie voor de m.e.r. op NRD Verken kansen en knelpunten via onderscheidende (extreme) scenario’s, niet via (beleids)alternatieven Focus op regionale effecten (scoping), aansluitend bij de beoogde werking en detailniveau Structuurvisie Ondergrond Geen eindoordeel voor concrete activiteiten Locatiespecifieke beoordeling blijft nodig Voorbeeld: Wel: Landschappelijke inpasbaarheid, beïnvloeding grondwaterstand en kwaliteit op regionale schaal Niet: Hinderaspecten verkeer (lokaal) Gezien het schaalniveau dat de Structuurvisie en het daarin opgenomen afwegingskader beogen, wordt er, zoals de Commissie terecht stelt, geen eindoordeel gegeven voor concrete reserveringen van activiteiten op lokaal niveau. Hiervoor dient er altijd nog een locatiespecifieke beoordeling gemaakt te worden op inrichtingsniveau waarbij aan specifiek lokale voorwaarden moet worden voldaan, bijvoorbeeld op het gebied van licht en geluid. 26 december 2018 Ministerie van Infrastructuur en Milieu

PlanMER Inzicht in mogelijke toekomstige kansen en knelpunten op regionaal niveau Vragen in planMER: Tussen welke functies is sprake van beïnvloeding of uitsluiting? Waar in Nederland doet dit zich voor? Zijn functies te combineren? Met welke risico’s? PlanMER moet objectief en beleidsneutraal zijn Input voor gesprekken in de regio en voor besluitvorming in Structuurvisie Ondergrond Hebben via verschillende scenario’s onderzocht hoe het gebruik van de ondergrond zich kan ontwikkelen. Elk met een andere prioriteitsvolgorde en uitsluitingen. Bijvoorbeeld meer ruimte voor drinkwater tov schaliegaswinning of winning van geothermie. 26 december 2018 Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Analyse extreme scenario’s (advies Cie MER) Vier hoeken van het speelveld: Drinkwater voorop Hernieuwbaar Fossiel met CO2-opslag Opslag en handel in gas

Schaliegas Geen beleidsvoornemen om iets met schaliegas te doen in de Structuurvisie Ondergrond Moratorium t/m 2020 Kamerbrede motie t/m 2023 (Energieakkoord) Wel onderzoek: Uitkomst PlanMER Schaliegas (juli 2015) Schaliegas loopt mee in PlanMER STRONG (confrontatie met andere functies Kansen en knelpunten in beeld brengen Voeding Energiedialoog Ministerie van Infrastructuur en Milieu 26 december 2018

Gespreksonderwerpen Kwaliteit leefomgeving Veiligheid, bevingen en bodemdaling Nationale grondwater Reserves en Aanvullende Strategische Voorraden Geothermie Opslag in lege gasvelden en zoutcavernes Gaswinning kleine velden (niet Groningen) Schaliegas Omgevingsmanagement Afwegingskader, instrumentarium (Mijnbouwwet – STRONG – Omgevingswetvergunning) Naast planMER resultaten ook van belang wat de regio wilt. Leiden samen tot gespreksthema’s 1. Gedoe in Terschelling. Speelt wat in Woerden. Waar zit dat in? Wil je dat voor zijn door in enkele gebieden aanvullende voorwaarden te stellen of iets te verbieden? 2. Omdat wij naar de toekomst kijken speelt dit niet heel erg. Vooral Groningen en oude zoutcavernes. In de regio is dit in ieder geval een belangrijk aspect. 3. Ook grondwater voor de levensmiddelenindustrie. 4. Beleidsnota drinkwater 5. Grootste vraag: kan geothermie in goede gebieden voor drinkwater? Bijv. NGR’s? Onder welke voorwaarden? 6. Evt sturing? 7. Geeft nu veel gedoe. Gaat maar om weinig velden en zijn klein dus effecten ook kleiner. Speelt ook nog discussie over opslag formatiewater. 8. Neemt op kaart grote plek in, maar is politiek nu het meeste over gezegd. Eventueel extra uitsluitingen in STRONG opnemen? Waar wil je het sowieso niet? Of eerst vijfjarig onderzoek afwachten om te kijken of het er wel echt zit? 26 december 2018 Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Gespreksnotities per onderwerp Betekenis en beleidscontext (maatschappelijke opgave, nut en noodzaak, wat speelt er nu al) Resultaten PlanMER Regionale aandachtspunten en ambities Aanzet voor discussie (opties richting Structuurvisie) Naast planMER resultaten ook van belang wat de regio wilt. Leiden samen tot gespreksthema’s 1. Gedoe in Terschelling. Speelt wat in Woerden. Waar zit dat in? Wil je dat voor zijn door in enkele gebieden aanvullende voorwaarden te stellen of iets te verbieden? 2. Omdat wij naar de toekomst kijken speelt dit niet heel erg. Vooral Groningen en oude zoutcavernes. In de regio is dit in ieder geval een belangrijk aspect. 3. Ook grondwater voor de levensmiddelenindustrie. 4. Beleidsnota drinkwater 5. Grootste vraag: kan geothermie in goede gebieden voor drinkwater? Bijv. NGR’s? Onder welke voorwaarden? 6. Evt sturing? 7. Geeft nu veel gedoe. Gaat maar om weinig velden en zijn klein dus effecten ook kleiner. Speelt ook nog discussie over opslag formatiewater. 8. Neemt op kaart grote plek in, maar is politiek nu het meeste over gezegd. Eventueel extra uitsluitingen in STRONG opnemen? Waar wil je het sowieso niet? Of eerst vijfjarig onderzoek afwachten om te kijken of het er wel echt zit? 26 december 2018 Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Zeeland: regionale aandachtspunten en ambities Inpasbaarheid mijnbouwactiviteiten: Belang van natuur, landschap en cultuurhistorie voor de economische ontwikkeling: recreatie en toerisme zijn belangrijke economische dragers. Openheid van het landschap is in bepaalde gebieden de kernkwaliteit Passen mijnbouwactiviteiten bij de identiteit van deze gebieden? Landbouw: bewust bodemgebruik Zoetwatervoorziening (drinkwater en landbouw) Waterkwaliteit oppervlaktewateren Waterveiligheid Naast planMER resultaten ook van belang wat de regio wilt. Leiden samen tot gespreksthema’s 1. Gedoe in Terschelling. Speelt wat in Woerden. Waar zit dat in? Wil je dat voor zijn door in enkele gebieden aanvullende voorwaarden te stellen of iets te verbieden? 2. Omdat wij naar de toekomst kijken speelt dit niet heel erg. Vooral Groningen en oude zoutcavernes. In de regio is dit in ieder geval een belangrijk aspect. 3. Ook grondwater voor de levensmiddelenindustrie. 4. Beleidsnota drinkwater 5. Grootste vraag: kan geothermie in goede gebieden voor drinkwater? Bijv. NGR’s? Onder welke voorwaarden? 6. Evt sturing? 7. Geeft nu veel gedoe. Gaat maar om weinig velden en zijn klein dus effecten ook kleiner. Speelt ook nog discussie over opslag formatiewater. 8. Neemt op kaart grote plek in, maar is politiek nu het meeste over gezegd. Eventueel extra uitsluitingen in STRONG opnemen? Waar wil je het sowieso niet? Of eerst vijfjarig onderzoek afwachten om te kijken of het er wel echt zit? Ministerie van Infrastructuur en Milieu 26 december 2018

Kwaliteit leefomgeving Schaliegas heeft relatief groot ruimtegebruik en dus potentieel groot effect. Zeeland, Groningen en Noordoostpolder bieden enerzijds ruimte, anderzijds is belevingswaarde openheid van het landschap een issue. Voor andere mijnbouwactiviteiten is er sprake van een lokaal effect en is lokale inpasbaarheid een aandachtspunt. Behoud kwaliteit landschap, natuur, cultuurhistorie en waterveiligheid: Uitsluiting van bepaalde gebieden en/of zorgvuldige inpassing?

3 2 1

3 2 1

Vergunningen mijnbouwactiviteiten en adviesrechten decentrale overheden besluit obv schaal regelt betrokkenheid Opsporingsvergunning (=concessie) Mbw Regio Wie Adviesrecht provincies, provincies betrekken gemeente en waterschap. Vergunning voor de opsporingsboring Wabo/Ow Lokaal Waar proefboring + Voorwaarden - EZ bevoegd gezag. - MER beoordeling - Adviesrecht provincies, Gemeenten VVGB, Waterschap via watertoetsproces Winningsvergunning (concessie) Afh.van het voorkomen Winningsplan - Hoe, instemming op wijze van winnen Advies provincie en gemeente en waterschap Vergunning voor de winningsinstallatie lokaal Waar winningslocatie + voorwaarden Veelal hergebruik opsporingsboring. Bij nieuwe boring wederom adviesrecht provincies, bij aanpassing best.plan gemeente VVGB en waterschap via watertoetsproces. NB er is door de koepels gevraagd of we deze slide kunnen uitbreiden met de toetsingsgronden per onderdeel! Ministerie van Infrastructuur en Milieu 26 december 2018

Afspraken over samenwerking, omgevingsmanagement Brief van de minister van EZ van 1 februari 2016 Samenbinden van belanghebbenden Betrek de omgeving zo vroeg mogelijk Transparantie en vertrouwen Omgevingsmanagement is een gezamenlijk verantwoordelijkheid Maatwerk Uitkomsten van de Energiedialoog worden vastgelegd in de Beleidsagenda Energie Vastleggen in de uitvoeringsparagraaf van de Structuurvisie Ondergrond en in het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond Ministerie van Infrastructuur en Milieu en Ministerie van Economische Zaken

Gespreksagenda verdiepende gesprekken Landelijke bijeenkomst: 29 maart Ochtenddeel: uitkomsten PlanMER-onderzoek Middagdeel: thematische verdieping Kwaliteit leefomgeving (landschappelijke inpasbaarheid) Geothermie vs drinkwater Drinkwatervoorziening (NGR, ASV, bescherming) Omgevingsmanagement (draagvlak, monitoring) Sturingsmogelijkheden, instrumenten 5 landsdelige regionale bijeenkomsten

Landsdeel (provincies): Thema’s: Utrecht, Flevoland geothermie, drinkwater, afwegingskader, en Gelderland (19 april) omgevingsmanagement, (schaliegas) Limburg, Noord-Brabant geothermie, drinkwater, ruimtelijke inpasbaarheid, (22 april) (schaliegas) Z-Holland, N-Holland geothermie, drinkwater, opslag, gaswinning, en Zeeland (17 mei) bodemdaling Overijssel (18 mei) drinkwater, geothermie, opslag, zoutwinning, gaswinning, bevingen, bodemdaling, landschap, (schaliegas) Friesland, Groningen, Drenthe drinkwater, geothermie, opslag, (23 mei) zoutwinning, gaswinning, bevingen, bodemdaling, (schaliegas), landschap Ministerie van Infrastructuur en Milieu 26 december 2018

Middagsessie: Kwaliteit leefomgeving: ruimtelijke inpasbaarheid - regionaal, lokaal Landschappelijke waarden, bevingen en bodemdaling Drinkwater: Nationale Grondwaterreserves en Aanvullende Strategische Voorraden Omgevingsmanagement Ministerie van Infrastructuur en Milieu 26 december 2018