Ouderavond Relaties en Seksualiteit Lichamelijke en relationele ontwikkeling op de basisschool

GGD Zuid Limburg Let op tijdsbewaking en zorg voor goede voorbereiding materialen

Kinderen aan het woord Kinderen aan het woord over voortplanting Als je teveel aan een kind vertelt is niet erg, want kinderen nemen alleen maar dat tot zich wat ze kunnen begrijpen Leuk om te zien hoe de kinderen dat verwoorden vanuit hun beleving/ervaring/ontwikkeling Interactief met de groep bespreken

Waar denkt u aan bij de seksuele ontwikkeling van kinderen?

Waarom al in het basisonderwijs? De seksuele ontwikkeling begint vanaf de geboorte Kinderen zijn nieuwsgierig Behoefte aan regels, informatie en steun Normaliseren van seksualiteit Voorkomen van problemen zoals seksuele grensoverschrijding Betrouwbare informatie Interactief met de groep bespreken Algemeen: Als je teveel aan een kind vertelt is niet erg, want kinderen nemen alleen maar dat tot zich wat ze kunnen begrijpen Leuk om te zien hoe de kinderen dat verwoorden vanuit hun beleving/ervaring/ontwikkeling - Bijdrage aan persoonlijke groei, zelfbewustzijn - Kinderen zijn nieuwsgierig, vertonen seksueel gedrag, grijp kans als vragen gesteld worden - Kinderen hebben behoefte aan duidelijke pedagogische kaders. - Leren praten over seksualiteit in brede zin, tegenwicht aan eenzijdige geseksualiseerde beelden - Betrouwbare informatie; informele bronnen zijn niet altijd volledig, eenzijdig of onjuist (ouders, media, peers) Bijdrage aan preventie van seksuele grensoverschrijding en acceptatie seksuele diversiteit !Korte schets situatie Zuid Limburg: seksuele gezondheid slechter dan gemiddeld Nederland  eerder beginnen (minder weerbaar), minder goed beschermen, meer tienerzwangerschappen, veel ervaring seksueel geweld, weinig toleratie seksuele diversiteit Benoemen boekje Kleine mensen grote gevoelens

Kinderen en seksualiteit Seksualiteit bij kinderen # volwassen seksualiteit Seksualiteit bij kinderen # opwinding/lust Seksuele ontwikkeling begint al vanaf de geboorte Ieder kind maakt unieke ontwikkeling door Onder invloed van biologische, cognitieve, psychische, sociale en culturele factoren Contextueel, interactief en dynamisch Beeldvorming rondom seksualiteit; je omgeving en opvoeding bepaalt dit mee Het is leuk om belangrijk om hier voorbeelden te benoemen Boekje laten zien van Sanderijn Voorbeeld: nieuwsgierigheid van kinderen; bijvoorbeeld mee naar toilet om te kijken naar geslachtsdeel van ander kind, Jongetje die een stijve plasser krijgt, spelen met eigen geslachtsdeel

Criteria seksueel gedrag Wat is normaal/gezond?

Ouders aan het woord Ouders over de lessen relaties en seksualiteit

6 Beeldvorming Hoe ga je daar dan mee om? Bespreek al deze onderwerpen met je kind. Ga er open in, als in een vraaggesprek. Wat vertel je?  Bespreek dit met je kind. Bijvoorbeeld niet op je fb zetten dat je 3 weken op vakantie gaat…inbrekers kunnen het huis leeghalen. Geef je je adres gegevens, zet je je telefoonnr op je fb? Internetvrienden  Wat zijn vrienden, wanneer is iemand een vriend? Wat is vriendschap? Wensen en grenzen?  Wat is normaal? Hoever ga je? Mag je iemand uitschelden als het in het echt ook niet mag? Leer uw kind zoeken naar de juiste informatie  Gebruik liever geen filter. Filter wekt nieuwsgierigheid op. Daarnaast komen er per dag zoveel websites bij, dat het niet bij te houden is. Als je kind laat zoeken via veilige website Bv kennisnet, dan is dat veel effectiever. Koppeling met waar praat je over met je kind Kind op internet/u op internet. Wie van u heeft er een fb of hyves account? En wie van u kinderen? Het slimste trucje om te doen is zelf ook 1 account maken, en dan vrienden met kind. Drie voordelen: Je kunt op afstand kijken, hoeft niet achter hem te staan om mee te lezen. Je weet zie zijn vrienden worden Je geeft kind boodschap mee, ik voed je niet alleen thuis op, maar ook op internet Computer uitschakelen kan altijd  Verhaal van trojaans paard. Man chat met meisje. Stuurt foto nr meisje, met daarin trojaans paard. Kan daarmee haar cd speler in en uitschuiven. Vertelt haar dat hij macht heeft over alles op haar PC, dat hij er niks mee doet als ze zich uitkleed voor de webcam. Meisje bang, moet keuzes maken, is moeilijk, u bent er niet. Leer kinderen, dat je altijd de stekker eruit kunt trekken! Miss wel leuk om te vertellen. Miss heeft u het ook wel eens gehad. Een ouder die zijn kind betrapt op porno, wat een heel normale ontwikkeling is. Daar is niks mee, ware het niet dat het vaak niet helemaal overeenkomt met de werkelijkheid. Wat dan heel belangrijk is, is dan met je kind in gesprek gaan. Dat is heel moeilijk, want wordt overmand door emoties, boos/ schrik. Wat ga je daarmee doen? Denk daar van tevoren over na. Goed om gesprek open te houden en emoties onderdrukken.

Baby’s 0 – 1 jaar Ontdekken de wereld door hun zintuigen Eigen lichaam ontdekken door kijken en voelen Toevallig aanraken van de geslachtsdelen Baby’s houden van knuffelen dat geeft ze een veilig gevoel Baby's zijn helemaal gericht op hun zintuigen. Door te voelen, luisteren, kijken en ruiken ontdekken ze de wereld. Ze kunnen hier veel plezier aan beleven, bijvoorbeeld het sabbelen en aftasten met de mond van speelgoed. Baby’s ontdekken ook hun eigen lijfje door te kijken en voelen. Ze raken zichzelf veel aan, ook hun geslachtsdeel. Dat doen ze niet bewust, dat gebeurt toevallig. Baby's en peuters hebben veel behoefte aan lichamelijk contact en knuffelen. Ze zitten graag op schoot. Dat geeft een veilig gevoel. Dat geeft de basis voor een gezonde sociale en emotionele ontwikkeling.

Peuters 2 – 3 jaar Leren dat ze een jongetje of meisje zijn Nieuwsgierig naar eigen lichaam en eigen geslachtsdeel Raken het bewust en soms vaak aan Nieuwsgierig naar het verschil tussen jongens en meisjes Kijken naar het geslacht van anderen en willen het soms ook aanraken Peuters worden zich bewust van zichzelf en hun lichaam. Ze leren dat ze er anders uit zien dan andere kinderen en volwassenen én leren dat ze een jongetje of een meisje zijn. Ze ontwikkelen hun identiteit. Het eigen lichaam en dat van anderen wordt ineens heel interessant. Peuters kunnen hun lijf en geslachtsdelen dan ook uitgebreid bestuderen en tonen aan andere kinderen en volwassenen. Ze raken hun geslachtsdeel vaak aan omdat het hen een prettig gevoel geeft. Kinderen in deze leeftijdsfase zijn hun grenzen aan het ontdekken. Ze merken dat het zeggen van bepaalde woorden een reactie geeft in de omgeving. Dat is spannend en leuk. Daarom gaan ze die woorden herhalen. Ze leren al een beetje wat wel en niet mag (sociale normen) Wat vertel je wanneer: Benoemen van de lichaamsdelen en ook de geslachtsdelen Praten over verschillen tussen een jongen en een meisje Vertellen hoe een baby in de buik van de moeder komt Vertellen hoe een baby uit het lichaam van de moeder komt Vertellen dat mensen zoenen omdat ze elkaar lief vinden  

Kleuters 4 – 6 jaar Kleuters leren regels Kleuters ontdekken elkaars lichaam door seksuele spelletjes, doktertje spelen Zijn nieuwsgierig naar de voortplanting Ontwikkelen rolpatronen Vriendschappen Leren van regels Kinderen krijgen steeds meer contact met grotere groepen mensen, bijvoorbeeld als ze naar school gaan. Kinderen leren daardoor steeds beter hoe ze zich 'zouden moeten' gedragen. Zo leren ze bijvoorbeeld dat ze hun blote lijf niet zo maar in het openbaar kunnen betasten of laten zien. Doktertje spelen Het verkennen van het eigen lichaam en dat van anderen wordt meer ingekleed in een spel: kinderen gaan 'vadertje en moedertje' of 'doktertje' spelen. Vaak in het geheim, omdat ze leren dat bloot zijn in het openbaar niet mag. Op deze leeftijd zijn kinderen erg geïnteresseerd in de voortplanting. Ze stellen eindeloos vragen, onder andere over 'waar kinderen vandaan komen' en hoe ze 'in' en weer 'uit de buik' komen. Vriendschappen Vriendschappen met andere kinderen worden belangrijk. Vaak nog jongens en meisjes door elkaar, maar soms al met alleen maar andere jongens of meisjes. Een kind in deze leeftijd weet dat hij/zij een jongen of een meisje is. Tegelijkertijd krijgt het duidelijke ideeën over 'wat een jongen doet' en 'wat een meisje doet'. Kinderen van deze leeftijd koppelen vriendschap of iemand lief vinden vaak aan 'verliefdheid'. Zo zeggen ze vaak dat ze verliefd zijn op hun moeder, juffrouw of op hun konijn. Het heeft meestal niets te maken met gevoelens van seksualiteit en verlangen. Het is hun manier om te zeggen dat ze iemand lief vinden. Wat vertel je wanneer: Vertellen van de officiële namen van de geslachtsdelen Vertellen over de verschillende soorten relaties die mensen kunnen hebben (kennissen, vrienden, verliefd zijn, trouwen, etc) Praten over verschillende vormen van een gezin (man en vrouw, vader en moeder met kinderen, alleenstaande moeder, etc) Aangeven van sociale regels rondom seksualiteit (wat mag wel en wat mag niet in het openbaar) Vertellen dat niemand aan je lichaam mag komen als je dat niet wilt

Kinderen 7 – 9 jaar Stellen minder vragen over seks Spelen seksuele spelletjes, buiten zicht van volwassenen Kinderen gaan zich schamen voor hun blote lichaam Meer spelen in aparte jongens en meisjes groepen Fantaseren over verliefdheid, verkering Eerste verliefdheid De seksuele ontwikkeling van kinderen in de leeftijd van 7 tot 10 jaar kenmerkt zich vaak door schaamte en een grote behoefte aan privacy. Kinderen fantaseren ook veel, bijvoorbeeld over verliefdheid. Schaamte en fantasie Kinderen kunnen zich ineens ongemakkelijk voelen als ze bloot zijn in het bijzijn van anderen. De badkamerdeur gaat op slot en de ouders mogen niet meer in het pashokje kijken in de winkel. Daarnaast gaan ze minder vragen stellen over seks dan eerst. Niet omdat ze er minder interesse in hebben, maar ze hebben gemerkt dat seks een 'beladen' onderwerp is en voelen dus schaamte als ze erover praten. Kinderen fantaseren op deze leeftijd heel veel. Bij deze fantasieën gebruiken ze wat ze om zich heen zien (bijvoorbeeld gezin, school en televisie). Fantasie en werkelijkheid lopen vaak door elkaar heen. Fantasieën kunnen bijvoorbeeld gaan over verliefdheid, soms ook op iemand van hetzelfde geslacht. Jongens en meisjes apart De 'regels' van de groep worden steeds belangrijker, vooral als je erbij wilt horen. Er ontstaan jongens- en meisjesgroepen, die elkaar 'aftasten'. Jongens vinden meisjes vaak 'stom' en 'kinderachtig', meisjes vinden jongens vaak 'te wild' en 'stoer'. In de groep proberen kinderen elkaar soms af te troeven, bijvoorbeeld door te laten zien hoeveel je weet over seks en door seksuele taal te gebruiken. Kinderen bedenken rijmpjes met seksuele woorden en vertellen elkaar 'schuine' moppen. Vaak begrijpen ze zelf niet wat ze zeggen. Het verschil tussen vriendschap en verliefdheid wordt steeds duidelijker. Hetzelfde geldt voor het verschil tussen knuffelen en vrijen. Bij verliefdheid op deze leeftijd kunnen heftige gevoelens voorkomen, terwijl er geen sprake van seksuele gevoelens hoeft te zijn. Wat vertel je wanneer: Vertellen dat seksuele gevoelens erbij horen, dat je je daar niet voor hoeft te schamen Meer details vertellen over zwanger worden, zwanger zijn en geboorte Vertellen over heteroseksualiteit en homoseksualiteit (de meeste jongens worden verliefd op meisjes en andersom, maar jongens kunnen ook verliefd worden op jongens en meisjes op meisjes) Je kind alvast voorbereiden op menstruatie en zaadlozing Praten over verliefd zijn op iemand uit je klas

Pubers 10 – 12 jaar Lichamelijke veranderingen Onzeker over deze veranderingen Groep wordt belangrijker Interesse in de volwassen seksualiteit Eerste verkering Beginnende zelfbevrediging Meisjes krijgen (gemiddeld!): 10 jr > borsten 11-12 jr > schaamhaar 12-13 jr > bredere heupen 13 jr > eerste ongesteldheid Jongens krijgen (gemiddeld!): 12 jr > groei geslachtsdelen 13-14 jr > een lagere stem 13 jr > Schaamhaar & baardgroei 14 jr > hun eerste zaadlozing Deze periode is vaak het begin van de puberteit. Kinderen maken grote lichamelijke en emotionele veranderingen door. Het begin van de veranderingen De voorfase van de puberteit ofwel de prepuberteit begint. Aan het gedrag, de lichamelijke ontwikkeling en de (soms heftige) stemmingswisselingen is dat vaak goed te merken. Er verandert veel in een kind. Meisjes starten meestal twee jaar eerder dan jongens met de puberteit. Puberteit en hormonen De (pre-)puberteit hangt samen met de ontwikkeling van geslachtshormonen. Hierdoor krijgen kinderen vanaf ongeveer tien jaar meer interesse in de volwassen seksualiteit. Ze fantaseren erover en horen en zien van alles in boekjes, op televisie en internet. Tegelijkertijd kunnen ze heel preuts of afhoudend reageren als er met hen over seksualiteit wordt gepraat. In deze fase kunnen de eerste stappen binnen de liefde worden gezet: jongeren krijgen voor het eerst verkering met elkaar en zoeken voorzichtig lichamelijke toenadering tot elkaar (hand vasthouden, kusje op de wang, etc.) Vanaf deze leeftijd kan ook zelfbevrediging beginnen. N.B. Hiermee wordt bedoeld elfbevrediging gerelateerd aan gevoelens van lust. Eerder gaf het aanraken van geslachtdelen ook een prettig gevoel, maar dit is op jongere leeftijd nog niet gerelateerd aan de seksuele beleving die een volwassenen seksualiteit hierbij heeft. Cijfers seks onder je 25e: op 12-14 jarige leeftijd heeft 57% van de jongens en 18% van de meisjes ervaring met zelfbevrediging. Bij 15-17 jaar is dit resp 85% en 44 %. Lichamelijke veranderingen: Meisjes: 10 jaar: groei handen, voeten, borsten 11-12 jaar: schaamhaar, okselhaar 12-13 jaar: groeispurt 13 jaar (gemiddeld): eerste menstruatie Gemiddeld begint de lichamelijke puberteit bij meisjes rond het tiende en bij jongens rond het twaalfde jaar. Bij meisjes begint de puberteit met de ontwikkeling van de borsten. Daarna volgt de groei van oksel- en schaamhaar. Meisjes groeien in de lengte en de lichamelijke ontwikkeling in deze leeftijdsfase wordt afgesloten met de eerste menstruatie, gemiddeld op dertienjarige leeftijd. Na de eerste menstruatie houdt de groeispurt op. Ze groeien daarna nog wel verder, maar niet zo snel meer.    Jongens: 12 jaar: groei handen, voeten, geslachtsdelen (penis en testikels) 13 jaar: oksel-, schaam-, en gezichtshaar 13-14 jaar: stem verandert 14 jaar: groeispurt 14 jaar (gemiddeld): eerste zaadlozing Bij jongens begint de puberteit meestal met de groei van de testikels en de penis, gevolgd door de groei van oksel- en schaamhaar. De groeispurt begint en de stem verandert. Ook krijgt de jongen zijn eerste snor- en baardharen. De lichamelijke ontwikkeling in deze leeftijdsfase eindigt met de eerste zaadlozing, op gemiddeld veertienjarige leeftijd. De groeispurt houdt dan op, waarna ze nog een aantal jaren in een rustiger tempo doorgroeien.

Pubers 12 – 15 jaar Seksueel zelfbeeld Onzeker over het lijf en hun aantrekkelijkheid Seksuele oriëntatie Flirten, zoenen en strelen Communicatie SEKSUELE ONTWIKKELING 12-15 JAAR De leeftijdsfase van twaalf tot vijftien jaar is de fase van de puberteit. Kinderen maken lichamelijk en emotioneel grote veranderingen door. Ze willen meer hun eigen weg gaan. Er is veel interesse in leeftijdgenoten, maar er bestaat vaak ook onzekerheid over het eigen lichaam en aantrekkelijkheid. De veranderingen in de puberteit brengen gevoelens van onzekerheid over het eigen lichaam teweeg. Jongeren moeten wennen aan hun ‘nieuwe lijf’ en voelen zich daar ongemakkelijk en verlegen bij. Tegelijkertijd ontstaat het seksuele zelfbeeld van jongeren: ze zien zichzelf als iemand die seks kan hebben. Daarom is het belangrijk om aantrekkelijk te zijn. Maar door onzekerheid over hun lichaam zijn ze vaak ook onzeker over hun aantrekkelijkheid. Ze voelen zich onzeker over hun lichaam en of ze in de ogen van de ander wel aantrekkelijk genoeg zijn. Jongeren in deze leeftijd zijn erg gevoelig voor de mening van anderen. De invloed van leeftijdgenoten is groot. Ze ervaren ook de eerste gevoelens van seksuele aantrekking naar leeftijdsgenoten en ontdekken langzaamaan hun seksuele oriëntatie (hetero-, homo- of biseksueel). Ze worden vaak voor het eerst echt verliefd en de eerste relaties ontstaan. De meeste jongens (87%) en meisjes (94%) zijn op deze leeftijd wel eens verliefd geweest en twee derde heeft ook wel eens 'verkering' gehad. Er komen ervaringen met zoenen en strelen onder de kleren. Daarnaast ontdekken jongeren op deze leeftijd soms hun seksuele voorkeur, soms gebeurt dat pas later. Binnen relaties vindt steeds meer communicatie plaats, over hoe zij hun relatie in zouden willen richten, hun wensen en grenzen, etc. Wat vertel je wanneer (10 t/m 15 jaar) Vertellen weke anticonceptiemiddelen er bestaan (o.a. pil, condoom, morningafterpil) Praten over veranderingen in de puberteit (in lichaam, gedrag en in wat je voelt). Aangeven dat het hebben van (seksuele) relaties verantwoordelijkheid betekent (goed voor jezelf zorgen en voor de ander) Praten over de risico’s van seks (seksueel overdraagbare aandoeningen en ongewenste zwangerschappen) Praten over wensen en grenzen als je verkering hebt (wat vind je wel fijn en wat wil je niet als je verkering hebt).

Maak er niet “het gesprek” van Je bent zelf het voorbeeld 11 Gouden tips Maak er niet “het gesprek” van Je bent zelf het voorbeeld Je hoeft niet alles te weten Gebruik gebeurtenissen uit omgeving of media als aanleiding voor een gesprek Creëer een situatie waarin je elkaar niet direct hoeft aan te kijken Gebruik boeken, brochures en plaatjes ter ondersteuning van je verhaal Maak er niet “het gesprek” van. Relationele en seksuele opvoeding is een continue proces over de jaren heen. Het zit hem in kleine momentjes en kleine gesprekjes, die de ontwikkelingsfasen en verschillende behoefte van het kind volgen. Je kunt (helaas?) je kind niet op een bepaald moment aan tafel neerzetten en in 1 gesprek alles bespreken en het dan allemaal gehad hebben. Korte gesprekjes van 5-10 minuten n.a.v. de tips hieronder zijn veel effectiever. Je bent zelf het voorbeeld. De manier waarop ouders met elkaar en anderen omgaan, affectie tonen, ruzie maken en problemen oplossen is een voorbeeld voor kinderen hoe mensen zich horen te gedragen. Ook non-verbale signalen pakken kinderen op, dus ook onbewust draag je veel over op je kind. Je hoeft niet alles te weten. Natuurlijk is het niet erg als je ergens geen antwoord op weet. Vertel je kind dat je het antwoord op zult zoeken en kom er later op terug. Of als je kind al wat ouder is: zoek het samen op en leer je kind meteen waar je betrouwbare informatie kan vinden. Je mag je eigen grenzen aangeven, als je kind iets vraagt over je eigen seksualiteit waar je geen antwoord op wilt geven. Dan geef je juist een goed voorbeeld. Gebruik gebeurtenissen uit omgeving of in de media als aanleiding voor een gesprek. Denk hierbij aan gebeurtenissen in familie en directe omgeving (trouwen, scheiden, kinderen krijgen, opmerkingen van vriendjes, etc.) of krantenberichten of scènes uit tv programma’s. Bijv: Ben jij wel eens verliefd, net als {iemand uit de omgeving, die bijv gaat trouwen of samenwonen of zo}. Ik lees hier net dat… wat vind jij daarvan? Wat zou jij doen in de situatie van {personage uit een tv programma}? Creëer een situatie waarin je elkaar niet direct hoeft aan te kijken. Voor zowel kinderen als ouders is het gemakkelijk om over een gevoelig onderwerp te praten als ze elkaar niet direct hoeven aan te kijken. Je kunt bijvoorbeeld een gesprek beginnen tijdens de afwas, de hond uitlaten/wandelen, het autowassen of in de auto. Gebruik boeken, brochures en plaatjes ter ondersteuning van je verhaal. Boeken, plaatjes en filmpjes kunnen je helpen het gesprek op gang te brengen. Het kan het gesprek een leuke insteek geven en het ondersteunt je om woorden te vinden die aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van je kind. Bovendien hoef je elkaar minder aan te kijken: het medium dient ook als ‘bliksemafleider’.

Moedig je kind aan een eigen mening te vormen Respecteer behoefte aan een beetje zelfstandigheid en privacy Gebruik humor Probeer op de hoogte te blijven van waar je kind naar kijkt op tv en internet Laat merken dat je om je kind geeft Moedig je kinderen aan een eigen mening te vormen. Relationele en seksuele opvoeding is niet alleen informatieverstrekking van ouder naar kind. Probeer je kind door open vragen te stellen ook te stimuleren om te vertellen wat hem/haar bezig houdt, wat hij/zij al weet en hoe hij/zij over dingen denkt. Toon oprechte interesse, luister aandachtig en vraag hier en daar door. Als kinderen vragen naar jouw mening, vertel die dan, maar leg ook uit dat andere mensen een andere mening kunnen hebben, en vraag hen hoe zij erover denken. Respecteer dat kinderen behoefte hebben aan een beetje zelfstandigheid en privacy. Maak er bijvoorbeeld geen probleem van als je kind vindt dat je eerst moet kloppen voordat je zijn of haar kamer binnenkomt. Gebruik humor. Bij het praten over relaties en seksualiteit mag je best een beetje humor gebruiken. Humor kan eventuele spanning doen afnemen. Probeer op de hoogte te blijven van waar je kind naar kijkt op tv en internet. Je kunt hiernaar vragen en af en toe eens meekijken. Stel je kind open vragen over wat het ziet en doet. Toon oprechte interesse en keur niet alles af. Laat merken dat je om je kind geeft. Als laatste maar eigenlijk het allerbelangrijkste: Geef je kind dagelijks complimenten en zeg of laat regelmatig merken dat je van je kind houdt. En als het iets fout doet, straf/keur dit niet enkel af, maar ondersteun het kind ook in hoe hij/zij dit in het vervolg anders kan aanpakken. Dit geeft je kind zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld. Dit is heel erg belangrijk voor de weerbaarheid van je kind. Bovendien weet het kind dan dat het bij jou terecht kan, als hij/zij in de problemen dreigt te raken of is geraakt. Afsluiting: Benadruk dat elke ouder zijn eigen manier van opvoeden heeft, maar dat deze tips wellicht kunnen helpen. En dat de gesprekken die je met je kind zult hebben over het algemeen hartstikke leuk en boeiend gaan zijn, en de band met je kind meestal verbeteren. Maak vast een bruggetje naar materialen en websites die later aan bod zullen komen tijdens deze ouderavond.

Wat doet school? De directeur of leerkracht(en) vertellen per bouw welke onderwerpen tijdens het project/de lessen aan de orde komen. Hierbij krijgen de ouders de gelegenheid om vragen te stellen. Ook vertelt de school hoe ze invulling geven aan het project

Opbouw en inhoud van het lespakket Het lespakket bestaat uit 5 katernen Algemeen katern 4 leskatern: groep 1&2, 3&4, 5&6 en 7&8 Digitale lessen (smartboard) Toelichten algemeen katern Leerkracht groep 1&2: Een moeder is zwanger en nu vraagt een van de kinderen hoe de baby in de buik komt, hoe geef ik daar een les over? Leerkracht groep 3&4: Ik wil mijn kinderen in de klas weerbaarder maken, ze leren voor zichzelf op te komen. Leerkracht groep 5&6: Een jongen in de klas wordt gepest omdat hij op ballet zit, hoe ga ik hier mee om? Leerkracht groep 7&8 Er wordt gescholden met homo, hoe kan ik ervoor zorgen dat dat niet meer gebeurt?

4 thema’s 1. Lichamelijke ontwikkeling en zelfbeeld 2. Voorplanting en gezinsvorming 3. Sociale en emotionele ontwikkeling 4. Seksuele weerbaarheid Aan de hand van de dia van de inhoud en hoofdthema’s van het lespakket kun je uitleggen hoe de katernen en dus de lessen zijn opgebouwd. Lessen rondom vier hoofdthema’s Lichamelijke ontwikkeling Voortplanting en gezinsvorming Sociale en emotionele ontwikkeling Seksuele weerbaarheid Dit zijn dus onderwerpen waarover uw kind thuis vragen over kan gaan stellen. Hoe u dat kan doen, zal straks aan de orde komen.

Lespakket Relaties en Seksualiteit Bestaat uit 5 katernen: Schoolkatern, katern voor onderbouw (groep 1,2) middenbouw (groep 3, 4), middenbouw (groep 5, 6) bovenbouw (groep 7,8) Elke leerkracht zoekt zelf lessen uit die passen bij: Zijn/haar manier van lesgeven Visie/opvattingen van de school Digitale lessen: www.lespakketrelaties&seksualiteit.nl Het nieuwe lespakket Relaties & Seksualiteit biedt leerkrachten van groep 1 tot en met groep 8 modern een goede basis voor het geven van relationele en seksuele vorming. Elk katern bevat lessuggesties over verschillende onderwerpen die te maken hebben met relaties en seksualiteit, aansluitend bij de belevingswereld van kinderen van verschillende leeftijden. Zo wordt in de onderbouw aandacht besteed aan verschillen tussen jongens en meisjes en aan de vraag hoe een baby in de buik groeit. In de middenbouw gaat het om een eigen lichaamsbeeld, vriendschap, voortplanting en zwangerschap en de bewustwording van eigen en andermans grenzen. In de bovenbouw is er ook aandacht voor de puberteit, veilig vrijen en grenzen. Het lespakket houdt rekening met verschillende culturen en religies en heeft aandacht voor uiteenlopende leefvormen.

Voorbeeld lessen Groep ¾: Les 7.1 Bij ons thuis (gezinssamenstelling) Kringgesprek: foto van thuis, kort benoemen wie er op staat Individueel: teken huis met gezin etc. dat erin woont 2 voorbeelden om te laten zien welke werkvormen in pakket voorkomen om idee te krijgen. Kort bespreken. Let op tijdsbewaking bij bepaalde opdrachten.

Voorbeeld lessen Groep 7/8: Les 8.1 Wie doet wat (huishoudelijke klussen) Werken in kleine groepjes Kinderen bekijken elkaar opdrachten, zijn er verschillen? Klassikale nabespreking Let op tijdsbewaking en zorg voor goede voorbereiding materialen

Websites www.seksuelevorming.nl www.hoepakjijdataan.nl (voor ouders) Seksuelevorming: bestellen en informatie lespakket relaties en seksualiteit Veiligeschoollimburg: informatie seksuele diversiteit Lesgevenindeliefde: docent kan inloggen  tips hoe om te gaan met lastige vragen/ situaties. Sense.info: info algemeen seksuele gezondheid

11. Materialen voor ouders: Websites, folders en boeken Week van de Lentekriebels Voorleesboeken Pubergidsen Folders voor ouders Aan de hand van de dia ‘websites, folders en boeken’ vertellen dat er veel informatie is voor ouders om zich te laten informeren over het onderwerp relaties en seksualiteit, waarna je makkelijker met je kind in gesprek kunt gaan over dit onderwerp.   Uit de lijst hieronder kun je een aantal voorbeelden noemen.