ANW in VWO en HAVO op weg naar 2007 Agnes Legierse Lambert Heijnen

Vooraf Kennismaking (functies) Wat zijn uw leerwensen? Wat verwacht u van deze bijeenkomst ?

Programma Een keuze uit: Het wat en waarom van de herziening. Voor ANW vwo/havo: Wat is er veranderd? Hoe ziet de programma vwo er nu uit? Welke mogelijkheden zijn er voor het havo? Hoe ziet het SE eruit? Wat betekent het voor het PTA? Waar liggen de nieuwe kansen? Wat betekent het een en ander voor de samenwerking in en tussen de secties? Twee opdrachten (PTA en overleg tussen secties) Vragen stellen en beantwoorden

Waarom vernieuwing? Basis voor de vernieuwingen is de ministeriële nota Ruimte laten en keuzes bieden in de tweede fase havo en vwo (2003), waarvan de leidende gedachte is dat scholen meer vrijheid en keuzemogelijkheden moeten krijgen voor de invulling van hun onderwijs in de tweede fase.

Wat is er gebeurd? De examenprogramma’s voor alle vakken zijn geglobaliseerd, wat wil zeggen dat ze minder eindtermen en minder detaillering van eindtermen bevatten dan voorheen het geval was. Ook zijn alle vormvoorschriften voor het schoolexamen geschrapt. Docenten, secties en scholen zijn nu, binnen de wettelijke kaders, vrij hun schoolexamens naar eigen inzicht in te richten.

Hoe is dat gedaan? Cevo, Cito en SLO maakten syllabi voor het CE (havo, vwo apart). SLO maakte handreikingen voor het SE (havo en vwo ineen, voor ANW alleen vwo tot nog toe).

Toelichting bij de herziening van de vigerende programma's De examenprograma’s zijn aangepast aan de vakkenstructuur en het aantal studielasturen zoals die gelden vanaf 2007.

De profielcommissies over ANW havo In het rapport “Kortetermijnadvies” van de profielcommissies (Enschede, 27 mei 2005) staat hierover: De profielcommissies adviseren: behoud de inhoudelijke benadering van het vak ANW in het havo wijs de scholen op de mogelijkheid ANW in het havo voor alle leerlingen verplicht te stellen in het vrije deel van de profielen.

Afstemming tussen ANW en het nieuwe bètavak Het nieuwe bètavak NLT is profielkeuzevak in N-profielen, dus voor een beperkt aantal leerlingen. Het zal een modulair karakter krijgen en leerlingen zowel verbreding als verdieping bieden. In hoeverre de invulling van dit vak ook van leerling tot leerling kan verschillen is nog niet bepaald. De relatie bepalen tussen ANW en NLT is aan de school.

ANW vwo in de nieuwe tweede fase Het examenprogramma is gebaseerd op het vigerende. ANW was bij de invoering van de tweede fase in 1998 een nieuw vak. Aanpassing: een reductie van het examenprogramma op vwo met 40%; herziening van het examenprogramma vwo op enkele onderdelen (ook wel aangeduid als ‘klein onderhoud’).

Positie en omvang van het vak in het vwo Het vak is een verplicht vak voor het vwo in alle profielen, in het gemeenschappelijk deel. Er is alleen een SE. Het is een school toegestaan om het vak ANW uit te breiden binnen de vrije ruimte. Van 200 slu naar 120 slu.

Positie en omvang van het vak in het havo Voor havo is het vak ANW (voormalige studielast 160 uren) officieel verdwenen uit het gemeenschappelijk deel. In de vakken natuurkunde, scheikunde, biologie (zgn monovakken) havo zijn per vak 40 slu gereserveerd voor ANW. Daartoe is het domein A2 'Analyse van en reflectie op natuurwetenschap en techniek' uit ANW bij de vakken biologie, natuurkunde en scheikunde gelijkluidend opgenomen in het examenprogramma havo. Het domein is daarvoor geglobaliseerd, en gelijk aan het B-domein in het ANW vwo program

Toelichting bij de herziening van het vigerende programma vwo Per subdomein is één globale eindterm geformuleerd. Per subdomein is een specificatie gemaakt van de geglobaliseerde eindterm aan de hand van de eindtermen uit het vigerende programma. Huidige leerboeken volstaan.

Waarom de herformulering? Uit de vakdossiers (2002) bleek dat docenten vonden dat voor het B-domein gold dat: sommige termen vaag, complex of abstract waren; sommige termen in de praktijk lastig toe te passen waren; reflectie van leerlingen over zichzelf ten opzichte van natuurwetenschap en techniek te weinig aan bod kwam; nodig is dat B-termen in de andere kennisdomeinen uitgewerkt worden; termen te veel ruimte voor interpretatie laten.

B-termen (A2 voor havo) herschreven De B-termen zijn zo herschreven dat deze bezwaren ondervangen zijn. Deze herschrijving is te meer van belang omdat het B-domein op de havo in de vakken natuurkunde, scheikunde en biologie toegevoegd is. Het vwo B-domein komt in de programma’s van de monovakken havo voor als domein A2. Ook niet ANW docenten krijgen nu met dit domein te maken.

De vijf hoofdvragen van het B-A2-domein zijn: Hoe komt natuurwetenschappelijke kennis tot stand? Hoe wordt natuurwetenschappelijke kennis gebruikt? Hoe bepaal je de betrouwbaarheid van natuurwetenschappelijke kennis? Hoe beïnvloeden samenleving en natuurwetenschappen elkaar? Wat is je mening over bepaalde toepassingen van natuurwetenschappelijke kennis? mag alles wat kan?

Uitwerking van domein B-A2 in de inhoudelijke domeinen De inhoudelijke domeinen vwo zijn herschreven: Zie handreiking ANW vwo Daar is ook aangegeven met voorbeelden hoe de B-domeinen gecombineerd kunnen worden met de inhoudelijke domeinen. Voor het havo moet voor domein A2 aansluiting gezocht worden bij de vakinhouden van de monovakken, in de havo handreiking van de SLO wordt hier aandacht aan besteed.

SE ANW vwo SE heeft betrekking op: - de domeinen A en B; - uit ten minste drie van de vier overige domeinen tenminste 1 subdomein; indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen die per kandidaat kunnen verschillen. Het cijfer telt mee in het combinatiecijfer kleine vakken.

SE ANW havo ANW A2 wordt geëxamineerd in het schoolexamen (SE) en niet in het centraal examen (CE). De inhoudelijke stof waarop dit domein van toepassing is kan gevonden worden in de examenprogramma's van de monovakken Als ANW als apart vak wordt aangeboden, dan telt ANW mee in het combinatiecijfer kleine vakken. Voor de N-profielen kan dit ook gelden maar telt het ANW cijfer bovendien mee in het SE cijfer van de monovakken; De school zal dit in het PTA moeten vastleggen.

Onderdelen naar keuze van de school Scholen kunnen ervoor kiezen om vakonderdelen op te nemen in het schoolexamen die niet als domein in het examenprogramma genoemd staan, maar wel natuurwetenschappelijk van aard zijn. Deze kunnen bovendien per leerling verschillen, wat keuzemogelijkheden voor de individuele leerling inhoudt.

SE vwo In het SE worden de domeinen A en B getoetst in combinatie met delen uit de domeinen C tot en met F. Dit was voorheen ook zo. Voor de domeinen C tot en met F zijn nieuwe afspraken gemaakt die verlichting geven in het aantal slu: meer dan voorheen zijn er keuzes mogelijk met betrekking tot de domeinen C tot en met F. Nieuw is dat de school eigen programmaonderdelen kan toevoegen, die al dan niet per kandidaat verschillen.

Mogelijkheden bij het individuele aanbod: doublanten dragen zelf andere onderwerpen aan zodat ze niet twee keer hetzelfde hoeven te doen; leerlingen geven presentaties aan de hand van de actualiteit; leerlingen die een bepaalde buitenlandexcursie doen, kunnen het bezoeken van een museum koppelen aan een opdracht voor ANW; leerlingen kunnen hun eigen interessegebied volgen al dan niet gekoppeld aan het profiel dat ze volgen: buitenschoolse activiteiten als observaties bij een sterrenwacht, tellen van vogels bij vogeltrek, volgen van een EHBO-cursus.

Actualiteit Vooral het inspringen op de actualiteit is belangrijk want ANW levert een belangrijke en unieke bijdrage aan het dichten van de kloof tussen berichten over natuurwetenschap in de media en het onderwijs in de natuurwetenschappelijke vakken. Dat impliceert dat het examenprogramma van ANW ruimte moet laten voor de onvoorspelbare ontwikkelingen die zich in het tijdsbestek van de komende vijf tot tien jaar voltrekken.

Buitenschoolse instanties Veel buitenschoolse instanties reiken de docent mogelijkheden aan voor de ANW lessen. Het dient aanbeveling om van de mogelijkheden gebruik te maken want: zie hand-out; het kan de docent werk besparen; er zijn veel instanties -vooral op B-gebied- die excellent onderwijs aanbieden; het kan de professionalisering van de docent vergroten omdat de docent hierdoor in netwerken terecht komt die zijn/haar kennis en ervaring vergroten.

Vakoverstijgende projecten en actualiteit Zie handreiking ANW vwo Zie handreikingen biologie, natuurkunde en scheikunde havo.

ANW-achtige stof in het biologie-onderwijs Voor biologie gaat dat om de levensverschijnselen, evolutie, kringlopen, biotechnologie, duurzaamheid (milieu), moderne technieken in de gezondheidszorg, een standpunt innemen over genetische modificatie. Voor het SE komen hierbij de volgende eindtermen naar voren. Zie handreiking ANW vwo voor de tabel. Voor de vakken na en sk idem dito.

Inrichting van het PTA: te toetsen onderdelen van het examenprogramma in het schoolexamen; de inhoud van de onderdelen van het schoolexamen; de wijze waarop het schoolexamen plaatsvindt; de herkansing van het schoolexamen, het herexamen van het schoolexamen, de regels voor de wijze waarop het cijfer voor het schoolexamen voor een kandidaat tot stand komt.

Mogelijkheden voor het handhaven van een apart vak ANW in het havo Scholen kunnen ervoor kiezen om de gereserveerde studielasturen ANW havo bij de monovakken natuurkunde, scheikunde, biologie uit te blokken en gebundeld aan te bieden om aldus het vak ANW als apart vak in het aanbod te houden voor de N-profielen. Een andere mogelijkheid om ANW als apart vak te handhaven (voor N en/of M-profielen) is in (een deel van) de vrije ruimte het vak ANW verplicht of als keuzevak aan te bieden.

Standpuntbepaling van de school met betrekking tot ANW in het havo. Voordat de school serieus gaat nadenken over de organisatorische uitwerking van een en ander, zou het goed zijn om aan de hand van een aantal beslispunten eerst een onderwijskundige visie op de tweede fase en met name de rol van het vak ANW daarin vast te stellen. Als zo’n standpunt eenmaal is ingenomen kan er gekozen worden voor een passende manier van invoeren van ANW die aansluit bij de personele, roostertechnische, financiële en facilitaire mogelijkheden van de school.

Vijf fundamentele keuzes ANW havo ANW als apart vak voor alle (M en N) leerlingen ANW als apart vak in elk geval voor de N-leerlingen ANW als apart vak in elk geval voor M-leerlingen. Dit zijn immers de leerlingen die na het derde leerjaar niet meer in contact komen met bèta-vakinhouden. Voor leerlingen met binask monovakken komt ANW aan de orde binnen die vakken. ANW als apart vak maar daarbij de keuze aan de leerling laten? Voor leerlingen met monovakken is 40 slu per monovak altijd verplicht. ANW als apart vak afschaffen en volledig indalen in de monovakken, zoals in de globale examenprogramma’s van domein A2 wordt beschreven?

ANW volledig laten indalen in de monovakken Domein A2 moet gekoppeld gaan worden aan de monovakinhoud. Afglijden naar verwaarlozing van domein A2 ligt dan op de loer. Afstemming tussen de bètavakken en herkenbare opname van ANW toetsen in de PTA’s is een vereiste voor kwaliteit. Overweeg ANW-onderdelen in te brengen in vakoverstijgende modules Richt het onderwijs van de monovakken zo in dat vakinhouden, werkvormen en planningen de nodige samenhang vertonen. Zorg ervoor dat in de toetsen beoordeelbare ANW elementen aanwezig zijn. Er staat geen ANW in de binask-boeken. Maak gebruik van bestaande ANW methodes en vakdidaktische handleidingen. Maak een plan van aanpak voor (bij)scholing. Maak gebruik van de expertise van bevoegde ANW-docenten.

Beoordeling van ANW als apart vak Voor de bepaling van de uitslag van het examen worden de cijfers voor de kleine vakken die voor alle leerlingen gelden gemiddeld tot een combinatiecijfer. Het gaat om algemene natuurwetenschappen en maatschappijleer, het profielwerkstuk, literatuur (als de school kiest voor geïntegreerd literatuuronderwijs, kcv (als de school kiest voor een apart cijfer) en eventueel godsdienst/levensbeschouwelijke vorming.

Opdracht 1 Bedenk per 2, 3 personen welke beslissingen genomen moeten worden voorafgaand en tijdens de inrichting van het PTA; geef aan op welk niveau die genomen moeten worden (school, vak – en intersectieniveau).

Opdracht 2 Bedenk per 2, 3 personen over welke belangrijke punten de secties natuurkunde, scheikunde, biologie en ANW zich gezamenlijk moeten buigen.

SLO Mogelijkheden voor ondersteuning a.legierse@slo.nl