Wereldreligies: een geschiedenis van groei tot nu Staf Hellemans Universiteit Tilburg

Wij zouden graag een lezing organiseren over de verspreiding van de wereldreligies, gelinkt aan de wereldgeschiedenis. Het christendom is verspreid over bijna de hele wereld, maar niet in het oosten. Hoe komt het dat de wereldreligies op een bepaalde geografische manier zijn verdeeld? Wat zijn de oorzaken en de gevolgen hiervan voor de rest van de geschiedenis. Tegenwoordig zien we dat het christendom uit Nederland vervaagt en is er juist de opkomst van het boeddhisme. Welke verklaringen zijn hiervoor te vinden?

Deel I: inleiding Er zijn vier grote religies: - christendom - islam - hindoeïsme - boeddhisme

Andere (historisch) belangrijke religies Jodendom Zoroastrisme (Parsis) – Zarathoestra Jaïnisme Confucianisme Taoïsme

Christendom: 2,2 miljard; Islam: 1,6 miljard; Hindoeïsme: 1 miljard; Boeddhisme: bijna 500 miljoen

De verspreiding van de grote religies nu

Deel II: geschiedenis van de grote wereldreligies een geschiedenis van groei eerst in geavanceerde agrarische civilisaties verdere groei in de moderniteit

Wereldgeschiedenis en wereldreligies 1. Jagers-/verzamelaars (begin – 10.000 vC) → agrarische of neolithische revolutie 2. Agrarische maatschappijen (10.000 vC – 1750/1800 nC) ‘chiefdoms’/rangmaatschappijen agrarische civilisaties (van 3500 vC af): steden, staten, schrift geavanceerde agrarische civilisaties (van 1000 vC af) → assentijd (opkomst van de wereldreligies en van universeel denken/ethiek) overgang naar de moderniteit (1500-1800) 3. Moderne maatschappijen (na 1750/1800) eerste moderniteit (1750/1800 – 1960) tweede moderniteit (1960 - ) → tweede assentijd?

Verspreiding van christendom, hindoeïsme en boeddhisme van 500 v. Chr Verspreiding van christendom, hindoeïsme en boeddhisme van 500 v. Chr. tot 600 na Chr.

Verspreiding van de Islam vanaf Mohammed tot 750

Verspreiding van de Islam rond 1500

Distribution of Shia and Sunni muslim population

België: moslimvrouwen 2,5; niet-moslimvrouwen: 1, 7

België: van 6% in 2010 naar ongeveer 10% in 2030

Verspreiding van christendom, hindoeïsme en boeddhisme van 500 v. Chr Verspreiding van christendom, hindoeïsme en boeddhisme van 500 v. Chr. tot 600 na Chr.

Het christendom in het Romeinse Rijk Chr. in 406; 9: Ctesiphon, hoofdstad vd Sassaniden; 10: Axum, hoofdstad van het gelijknamige koninkrijk (later Ethiopië); zie ook westkust Indië

Deel III: Secularisatie Secularisatie = daling van religieuze betrokkenheid en impact van georganiseerde religie Indicaties: kerklidmaatschap, kerkbezoek, dalende impact op politiek, wetenschap, enz.

Lidmaatschap kerken in Nederland (CBS) RKA NHE REF AND GEEN 1849 38 55 1 6 1899 35 48 8 2 1930 36 9 5 14 1960 40 28 4 18 1980 21 26 1999 31 7 41 2009 27 17 12 44 Bron: CBS

Niet alleen in Nederland In bijna alle landen van het Westen Minder in de USA Beginnend in Latijns-Amerika Ook in Japan De toekomst: een open vraag

Deel IV: Religieuze transformatie Religie verandert grondig in onze tijd + Verandering als enige constante (turbulente religie) → tweede assentijd?

Globalisering en delokalisering alle varianten van religies hier djihadisme Delokalisering lokale gemeenten ↘ begrafenis JPII, bedevaart naar Mekka Internet ↗

Innovaties en pluralisering Nieuwe religies (Baha’i, Scientology, New Age, neo-paganisme, ‘fiction-based religion’) Nieuwe bewegingen in de grote religies en interne pluralisering in de grote kerken Spirituele auteurs en zincoaches ‘Spiritual wellness’, ‘religious/spiritual healing’

Individualisering en beleving individuele keuze ‘multiple religious belonging’ syncretisme Beleving centraal Pinksterkerken Wereldjongerendagen

Turbulent religieus veld Jaarlijks honderden nieuwe bewegingen, vaak kortstondig (vb. Baghwan) Het gaat in vele richtingen, bijv. pinksterkerken, Westers boeddhisme (zen (chan), mindfulness), katholieke kerk Typisch voor onze tijd (cf. bedrijven in de economie, politieke partijen in de politiek, enz.)

Twee werelden De wereld: nog steeds ‘het tijdperk van de wereldreligies’ ¾ van de wereld grote impact (vb. Islam, Israel, USA) ↕ Het Westen, vooral Europa: religie is vreemd geworden Secularisatie en dus marginalisering van religie zet door In plaats van grote kerken vele kleine bewegingen

Deel V: Besluit inzake groei en spreiding

De verspreiding van de grote religies nu

Groei in agrarische civilisaties Begin: axiale religies in geavanceerde agrarische civilisaties Hegemonie: alliantie axiale religie met politiek elites van een groot rijk Verdere spreiding door verovering en langdurige hegemonie aura van de civilisatie over de periferie

Verspreiding in wereld van agrarische civilisaties Exclusieve en missionerende religies verspreiden zich sterker: Christendom: Europa, Noord-Afrika Islam: Midden-Oosten en Noord-Afrika, Iran, India (Relatief) harde grenzen met Islamitische wereld midden Eurazië Harde grens met Christendom en China Half in India

Christendom nr. 1 dankzij moderniteit omdat Europa als eerste de doorbraak naar de moderniteit forceerde → kolonisatie vanaf 1500 van de wereld → missionering, exclusivisme en aura van de civilisatie kregen maximum impact → vooral buiten de oude civilisaties zonder gevestigde hegemoniale religies

Nieuwe dynamiek in de late moderniteit In de late moderniteit: ‘second universalization’ van wereldreligies, maar ook secularisatie en religieuze innovatie, bevorderd door globalisering, wereldwijde migratie en mediatisering individualisering einde van alliantie tussen religieuze en politieke elites turbulent en innovatief religieus veld Vb. Westen, maar ook Afrika, China…

Appendix: religie en wetenschap Tot 1600: wetenschap door clerus Vanaf de Verlichting: soms wetenschap tegenover religie, o.a. in bijbelonderzoek Conflict: creationisme vs. ‘nieuwe atheïsten’ Contrast: NOMA (‘niet overlappende magisteria) Contact: POMA (‘partieel overlappende magisteria)