Eerder op niveau, wat heeft het opgeleverd? Een evaluatie van de effecten van de verschuiving van het determinatiemoment van 3 havo vwo naar 2 havo vwo, op de plaatsing van vwo leerlingen Sander de Groot O.S.G. De Meergronden Interfacultaire Lerarenopleiding aan de Universiteit van Amsterdam

Aanleiding Dit onderzoek is gedaan in opdracht van mevr. M. van Osch, afdelingsleider van de Havo Vwo onderbouw unit van O.S.G. De Meergronden. In schooljaar 2011 – 2012 is het determinatiemoment verschoven van de derde klas havo vwo naar de tweede klas havo vwo. De effecten hiervan op het onderwijs aan deze klassen en de plaatsing van leerlingen is nog niet onderzocht. Er kan daardoor geen oordeel gegeven worden over het succes van de verschuiving van het determinatiemoment.

Verkenning van het probleem Overgangscijfers van de schooljaren 2009 tot 2011 laten een groot aantal vwo leerlingen zien die afstromen naar een niveau onder het geadviseerde basisschool advies. Er werd een grote mate van differentiatie gevraagd van docenten in de 3 havo vwo klas. Profielkeuze en determinatie vielen aan het eind van de derde klas samen. Dit leidde tot leerlingen die pas in het derde leerjaar gingen werken, met een negatief leerattitude en vertraging tot gevolg. Puber gedrag komt vooral sterk tot uiting bij leerlingen in de derde klas. Het advies van de basisschool is niet alleen van groot belang bij de toelating tot een niveau, uit onderzoek is gebleken dat het ook een goede voorspeller is voor het niveau dat de leerling aankan in de bovenbouw (Driessen e.a. 2005, pp 175). Dit advies wordt in grote mate ook opgevolgd door ouders en leerlingen (Driessen, 2005). Uit overgangscijfers van de leerjaren 2009 tot 2012 blijkt dat er een relatief groot aantal vwo leerlingen afstromen aan het eind van het derde leerjaar (tabel 1). Wanneer de CITO-scores en het basisschool advies naast deze leerlingen neergelegd werd, dan blijkt het geadviseerde niveau hoger uit te vallen dan datgene waar de leerlingen naar afstroomden. Voor de verschuiving van het determinatiemoment in het schooljaar 2011-2013 vond zowel profielkeuze als determinatie op niveau plaats aan het eind van de derde klas. Dit leidde er echter toe dat een aantal “berekende” leerlingen pas in de derde gingen werken voor hun vwo-advies. Hierdoor ontwikkelden deze leerlingen een negatieve leerattitude en liepen ze vertraging op. De consequentie hiervan was dat vwo leerlingen lager gedetermineerd werden dan ze daadwerkelijk cognitief aankonden en zich in de havo vierde klas gingen vervelen. Ze ondervonden te weinig uitdaging, gingen zich vervelen en ontwikkelden probleemgedrag.

Hoofd- en deelvragen In welke mate is de verschuiving van het determinatiemoment van leerjaar 3 naar leerjaar 2 bepalend geweest voor een passende niveauplaatsing van vwo leerlingen vanaf leerjaar 3? Hoeveel leerlingen van de derde klassen havo vwo met bassischool havo vwo of vwo advies, stroomden af naar de havo aan het eind van het derde leerjaar gedurende drie schooljaren voor de verschuiving en drie schooljaren na de verschuiving? In hoeverre zijn de docenten van de 3 vwo klassen in staat om de leerlingen te bedienen op hun cognitieve capaciteiten ten opzichte van de leerlingen van de 3 havo vwo klassen voor de verschuiving? In hoeverre ervaren derde klas vwo leerlingen dat zij op vwo niveau uitgedaagd worden ten opzichte van leerlingen uit 3 havo vwo klassen van de schooljaren voor de verschuiving?

Deelvraag 1. Determinatie – basisschool advies Analyse van de overgangscijfers van alle 3 havo vwo klassen en 2 havo vwo klassen (inclusief tweetalig, vwo plus en gymnasium). Het basisschool advies geldt als leidend advies; een lager gedetermineerd advies geldt als afstromen. Basisschool advies geeft een goede indicatie van het niveau dat een leerling in de bovenbouw aankan (Driessen e.a., 2005). Driessen. G., Doesborgh, J., Ledoux, G., Overmaat, M., Roeleveld, J. en van der Veen, I., (2005). Van Basis- naar Voortgezet Onderwijs. ITS, Nijmegen / SCO-Kohnstamm Instituut, Amsterdam

Deelvraag 1. Determinatie – basisschool advies

Deelvraag 1. Determinatie – basisschool advies Conclusies Percentage leerlingen met vwo advies van de basisschool dat vwo gedetermineerd krijgt (51,6% voor en 51,2% na de verschuiving). Percentage leerlingen met vwo advies van de basisschool dat havo gedetermineerd krijgt (48,4% voor en 48,0% na de verschuiving).

Deelvraag 2. Appelleren aan cognitieve capaciteiten Interviews aan vier docenten. Alle docenten hebben lesgegeven aan een 3 havo vwo klas voor de verschuiving en aan een 3 vwo klas erna. Interviews zijn geanalyseerd op de volgende thema’s: Op maat Determinatie Differentiatie Toetsing Werksfeer Methode

Deelvraag 2. Appelleren aan cognitieve capaciteiten De belangrijkste conclusies: Thema Conclusie Op maat Docenten zijn nu beter in staat op vwo niveau les te geven. Differentiatie Differentiatie was lastig te realiseren door een hoge mate van niveau verschillen. Werksfeer Leerlingen in de 3 vwo klassen willen hard werken, leren graag, zijn geïnteresseerd en stellen veel vragen. Toetsing De toetsen zijn nu op vwo niveau in plaats van een basis deel en een verdiepend deel. Geen determinerende functie. Methode De huidige methode in de vwo klas is te makkelijk.

Deelvraag 3. Appelleren volgens leerlingen Er is een vragenlijst afgenomen een 3 vwo klas (gedetermineerd na de verschuiving) en een vragenlijst aan een 5 vwo klas (gedetermineerd voor de verschuiving). Leerlingen konden 1) oneens, 2) enigszins oneens, 3) enigszins eens, en 4) eens, scoren. Vier factoren: Niveau. Uitdaging. Toetsing Differentiatie.

Scores van de vragenlijst

Deelvraag 3. Appelleren volgens leerlingen Conclusies 3 vwo kan uit meer opdrachten kiezen (autonomie, Ebbens en Ettekoven, 2005). vindt dat op vwo niveau les te krijgen. geeft aan hard te werken tijdens de lessen. 5 Vwo scoort hier lager op. geeft aan weinig te hoeven concentreren tijdens de lessen en te leren voor toetsen voor goede cijfers. 5 vwo vond de toetsen te makkelijk. had de toetsen niet altijd af. De docenten geven mij opdrachten die niet te moeilijk en niet te makkelijk zijn. Ik vindt dat de docenten mij op vwo niveau les geven. Ik heb alle voorgeschreven tijd nodig voor een opdracht maar ik ben dan wel aan het eind van de les klaar. Ebbens, S. en Ettekoven, S., (2005). Effectief Leren. Noordhoff Uitgevers Groningen - Houten

Belangrijkste conclusies op een rij Percentage leerlingen dat vwo geadviseerd krijgt van de basisschool en dit gedetermineerd krijgt is nauwelijks verandert. Docenten geven aan beter te kunnen appelleren aan het niveau van de 3 vwo klas. Docenten geven aan dat de werksfeer in de 3 vwo klas positief gericht is op leren ten opzichte van 3 havo vwo. Docenten geven aan dat toetsen op vwo niveau zijn in 3 vwo. 3 Vwo leerlingen geven in grote mate aan dat ze op vwo niveau les krijgen. 3 Vwo leerlingen geven aan hard te werken in de lessen. 5 Vwo leerlingen vonden de toetsen te makkelijk.

Opmerkingen en suggesties voor vervolgonderzoek Er is twijfel; de verschuiving lijkt positief voor vwo leerlingen maar is dat ook zo voor havo leerlingen? Wat zijn de effecten van de verschuiving van het determinatiemoment voor havo leerlingen en het niveau waarop zij les krijgen? Er moet nog een slag in determinatie en differentiatie gemaakt worden in 2 havo vwo. Hoe kan de determinatie en de differentiatie in 2 havo vwo verder verbeterd worden?

Hartelijk dank voor de aandacht. Zijn er nog vragen?